اسلام ومسلمانان در فدراسيون روسيه

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: اسلام ومسلمانان در فدراسيون روسيه
مارك.اى اسميت

ترجمه: يعقوب نعمتى وروجني

تعداد مسلمانان روسيه

در آخرين سرشمارى اتحاد جماهير شوروى در سال 1989 جمعيت مسلمان روسيه 12ميليون نفر يعنى 8 درصد از كل جمعيت آن برآورد شد. سرشمارى سال 2002 جمعيت مسلمانان فدراسيون روسيه را 14/5 ميليون نفر تخمين زده است. با اين حال بعضى از محافل تعداد مسلمانان اين فدراسيون را بيشتر ارزيابى مى‌كنند. درآگوست 2005 راويل عين الدين رئيس شوراى مفتى‌هاى روسيه اعلام كرد كه در روسيه 23ميليون مسلمان زندگى مى‌كنند. جمعيت مسلمانان روسيه همچنين به واسطه هجوم مهاجرين از بخش‌هاى مسلمان نشين اتحاد شوروى سابق بيشتر شده است.

در سال 1991 در روسيه حدود 300 مسجد وجود داشت در حالى كه هم اكنون حداقل 8000 مسجد در روسيه وجود دارد( يعنى بيشتر از تعداد مساجد مصر با 75 ميليون نفر جمعيت) حدود نيمى ازاين مساجد با منابع مالى خارجى بويژه از تركيه،ايران و عربستان سعودى ساخته شده‌اند. در سال 1991 مدرسه مذهبى اسلامى در روسيه وجود نداشت. در حالى كه هم اكنون ما بين 50تا60 مدرسه اسلامى در روسيه وجود دارد كه بيش از 5000 دانش‌آموز در آنها تحصيل مى‌كنند. همچنين 3098 انجمن اسلامى ثبت شده در روسيه وجود دارد . تعداد افرادى كه از روسيه در مراسم حج شركت مى‌كنند از 40 نفر در 1991 به 13500 نفر در سال2005 افزايش يافت. طبق آمارهاى غيررسمى بيش از 1/5 ميليون مسلمان و (6 مسجد) در مسكو وجود دارد كه بنابراين پايتخت روسيه بيشترين تعداد مسلمانان در اروپا را داراست.

جمعيت مسلمان روسيه در دو ناحيه مهم متمركز شده‌اند:منطقه ولگا- اوارال،‌شامل تاتارستان،‌باشكورتستان ،‌ آدمورتيا ،‌چوواشيا، ماري- ال و نقاطى در اليانووسك ،آستاراخان،‌نيژنى نوو گرود و ايالت يكاترينبورگ.

ديگر منطقه مسلمانان نشين قفقاز شمالى مى‌باشد كه حدود 4/5 ميليون مسلمان در آن ساكن هستند.

در عين حال جمعيت اسلاو روسيه در حال كاهش مى‌باشد. اين امر باعث شده است تا بعضى از تحليلگران استدلال كند كه در اواخر قرن21 مسلمانان اكثريت جمعيت روسيه را تشكيل خواهند داد. پل گوبلى كه مشاور جيمز بيكر وزير خارجه پيشين ايالات متحده در مسائل قومى شوروى وامور بالتيك بود در فوريه 2006چنين گفت: “در بخش اعظمى از زندگى ما فدراسيون روسيه با مرزهاى فعلى‌‌اش يك كشور مسلمان خواهد شد . اين مسئله كه روسيه اكثريتى مسلمان خواهد داشت وحتى قبل از آن شمار روز افزون مسلمانان روسيه تاثير زيادى بر سياست خارجى روسيه خواهد داشت.

ساختارهاى تشكيلاتى مسلمانان

با اين وجود در روسيه هيچ وقت يك جامعه اسلامى واحد يا امت وجود نداشته است. در دهه 1990 چندين جنبش سياسى اسلامى در روسيه به وجود آ‌مد مانند جنبش‌ها رفاه،‌نور و حزب بيدارى اسلامى ؛ ولى اين جنبش‌ها نتوانستند تاثير چندانى ايجاد كنند.هم اينك در روسيه “راى اسلامي” وجود ندارد. در سال 2001 حزب اسلامى روسيه IRP تاسيس شد كه ادعا مى‌شد 3/5 ميليون عضو دارد در پى تعطيلى احزاب سياسى مذهبي، جنبش ميهن پرستان راستين روسيه وجنبش عدالت و توسعه روسيه جايگزين IRP شدند. از اواسط دهه 1990 به بعد حداقل 5 مركز تلاش دارند تا خود را نهاد اصلى نماينده مسلمانان روسيه معرفى كنند:

- هيئت مركزى مسلمانان روسيه و جمهورى‌هاى اروپايى كشورهاى مستقل مشترك‌المنافع به رهبرى مفتى‌طلعت تدزحوالدين.

- شوراى مفتى‌هاى روسيه به رهبرى مفتى راويل عين الدين كه شايد مهمترين سازمان مسلمانان روسيه باشد.

- مركز عالى هماهنگى مسلمانان روسيه كه رئيس آن عبدالواحد نيازف خود را مفتى اعظم روسيه مى‌داند.

- مركز فرهنگى اسلامى كه مدير آن عبدالواحد نيازف مى‌باشد.

- اتحاديه مسلمانان روسيه كه در ابتدا رئيس آن نادرشاه حاجيلائف بود.

برداشت‌هاى مختلف از اسلام در فدراسيون روسيه

از سال 1994 كه تهديدى تروريستى در قفقاز شمالى بروز كرد جوامع مسلمان در منطقه ولگا-اوارال تا كنون رغبتى به شركت در اقدامات تروريستى يا ديگر اشكال خشونت نشان نداده‌اند. همچنين هيچ جنبش سياسى با برنامه قوى اسلامى به وجود نيامده است. آيا روسيه با مشكلات مشابهى با چندين كشور اروپاى غربى از جمله انگلستان،‌ فرانسه و هلند مواجه خواهد شد؟ يعنى جامعه‌اى اسلامى شامل گروه‌هاى ناراضى بويژه در ميان جوانان كه به اقدامات خشونت‌آميز دست مى‌زنند . استدلال مى‌شود كه در روسيه برعكس ديگر قدرت‌هاى استعمارى سابق هميشه تعداد زيادى مسلمان وجود داشته است.

رشد اسلام در روسيه در دوره بعد از اتحاد شوروى با درجه بالايى از سياسى شدن توام نبوده است و جنبش سياسى مهمى به وجود نيامده است و تجديد حيات اسلام بيشتر در جنبه‌هاى فرهنگى و مذهبى بوده است تا جنبه سياسي. بسيارى از تحليلگران اذعان دارند كه اسلام در تاتارستان مدلى از اسلام اروپايى ايجاد كرده است يعنى يك نيروى غيرسياسى ميانه رو كه تهديدى براى نظام سياسى مشروطه روسيه دربر ندارد.رافائل حكيم و رئيس موسسه تاريخ آكادمى علوم تاتارستان و مشاور رئيس جمهور تاتارستان در پى اين است كه بگويد اسلام با دنياى مدرن سازگار بوده، تكثرگرايى مذهبى و سياسى را قبول دارد و از برخوردهاى خشونت آميز دورى مى‌كند .

سخنان ولاديمير پوتين در افتتاحيه مجلس جديد چچن در دسامبر 2005 كه” روسيه هميشه حامى وفادار و ثابت قدم اسلام بوده و خواهد بود” نشانه‌اى از تلاش رهبران روسيه براى گفتگو با جامعه اسلامى روسيه مى‌باشد. تاسيس سازمان ميراث اسلامى و تصميم پيوستن به سازمان كنفرانس اسلامى به‌عنوان عضو ناظر در سال 2005 بخشى از تلاش رهبران روسيه براى آغاز چنين گفتگويى محسوب مى‌شود.

ترس از يك انقلاب سبز- نارنجي

اگر چه اغلب تحليلگران روسى اعتقاد دارند كه نفوذ اسلام تندرو در روسيه به غير از بخش‌هايى از قفقاز شمالى محدود مى‌باشد ولى بعضى‌ها از پتانسيل انقلابى اسلام در روسيه نگران هستند. به‌عنوان نمونه ميخائيل دلياگين معتقد است كه روسيه ممكن است با انقلابى سبز- نارنجى روبه رو شود. وى استدلال مى‌كند كه خلاء ايدئولوژيك به وجود آ‌مده در پى فروپاشى كمونيسم در اتخاد شوروى به خودنمايى اسلام در روسيه منجر شده است كه پاسخى به مشكلات اقتصادي- اجتماعى مى‌باشد كه با تحميل سرمايه‌دارى ليبرال در روسيه به وجود آمده‌اند.

از سوى ديگر در پى ابراز نگرانى رهبران مسلمان از تبليغات ارتدوكسى در مدارس دولتى روسيه بحث در مورد مسائل آموزشى بالا گرفت . در مارس 2006 شوراى مفتى‌ها اعلام كرد كه با تدريس مبانى فرهنگى ارتدوكس در مدارس دولتى مخالف است و در آگوست 2006 نايب رئيس شوراى مفتى‌ها گفت: “ما معتقديم كه تمام اديان بايد به‌عنوان يك درس اختيارى تدريس شوند. نبايد يك درس جداگانه در مورد مبانى فرهنگ ارتدوكس يا مبانى فرهنگ اسلامى وجود داشته باشد . اين دو مبحث بايد در يك كتاب واحد ارائه شوند”

روسيه و سازمان كنفرانس اسلامي

در خواست روسيه براى عضويت در سازمان كنفرانس اسلامى در سال 2003 را مى‌توان چنين قلمداد كرد كه دولت پوتين قدرت بالقوه نفوذ مسلمانان روسيه در آ‌ينده سياسى روسيه را به خوبى شناخته است. اين مسئله همچنين مى‌تواند انتقادات دولت‌هاى مسلمان از سياست‌هاى روسيه در قبال چچن را ملايم‌تر كرده و به ايجاد پيوندهاى نزديك ميان روسيه و قدرت‌هاى اسلامى كمك كند و به نوبه خود روابط كرملين با جامعه روسيه را بهبود بخشد. از سوى ديگر گسترش روابط سازمان كنفرانس اسلامى بخشى از استراتژى روسيه براى ترويج سيستم بين‌المللى چند قطبى نيز محسوب مى‌شود.

ولاديمير پوتين در آگوست 2003 در اجلاسيه سازمان كنفرانس اسلامى OIC شركت و اعلام كرد كه روسيه خواستار پيوستن به OIC مى‌باشد. در سال 2004 مذاكرات روسيه و OIC پيشرفت كرد. در فوريه2004 ايگورايوانف وزيرخارجه روسيه در جمع سفيران كشورهاى اسلامى در مسكو سخنرانى كرد. سپس اعلام شد كه يك دانشگاه اسلامى در روسيه تاسيس خواهد شد. درژوئن 2004 سرگئى لاوروف وزيرخارجه روسيه در اجلاسيه OIC در استانبول شركت كرد.

روسيه در سى و دومين نشست وزراى خارجه كنفرانس اسلامى كه در ژوئن 2005 درصنعا پايتخت يمن برگزار شد عضويت ناظر در سازمان كنفرانس اسلامى را به دست آورد.

رهبران روسيه نمى‌خواهد كه روسيه قدرتى ضداسلامى قلمداد شود زيرا مى‌خواهند تا از برانگيختن دشمنى جامعه مسلمانان روسيه و نيز از منازعه اسلامي-روسى دورى كنند. در اين راستا راويل عين الدين غرب را به تهاجم فرهنگى بر عليه جهان اسلام متهم كرده است. او با اين اقدام در پى اين است كه اعلام كند جهان اسلام با تهديدى از جانب غرب مواجه است و نه از جانب روسيه. لازم به ذكر است كه تعدادى از حاميان مكتب ژئوپلتيكى اوراسيا در روسيه همكارى با اسلام را بخش مهمى از ايدئولوژى اوراسياگرايى مى‌دانند.

دورنما

اگر جمعيت مسلمانان فدراسيون روسيه افزايش يابد و بيشتر از 20درصد كل جمعيت را تشكيل دهد احتمال دارد كه يك تغيير سياسى بزرگ در اين كشور به وجود آيد. در بين سال‌هاى 1999-2003 از ميان 450نماينده مجلس دوما تنها 33 نفر از آنان مسلمان بودند . در دوره‌اى طولانى مدت اگر تغييرات جمعيتى فعلى در روسيه ادامه يابد نگهدارى نمايندگى سياسى مسلمانان در سطح پايين فعلى امكان پذير نخواهد بود.

جمعيت اسلاو روسيه در نهايت به قدر كافى بزرگ نخواهد ماند تا بتواند سلطه خود بر رهبريت سياسى روسيه را حفظ كند. رهبران روسيه بايد در مورد سخنان جونز ارباك وزير دموكراسى سوئد به خوبى تامل كنند كه در جولاى 2006 گفت:” ما با يد نسبت به اسلام و مسلمانان مدارا كنيم چون زمانى كه ما در اقليت بوديم آنها نسبت به ما مدارا مى‌نمودند.” احزاب وگروه‌هاى مسلمان به‌طور آ‌شكارى در حال شكل‌گيرى هستند و ممكن است خواستار قوانين جداگانه براى مسلمانان روسيه شوند. اين گروه‌بندى‌ها الزاما نظامى نخواهد بود ولى ممكن است در آينده به هر چه اسلامى‌تر شدن روسيه منجر گردد.اگر روسيه در آينده اسلامى‌تر شود بالطبع سياست خارجى آن نيز تغيير خواهد كرد. روسيه پس از سپتامبر2001 با بسيارى از سياست‌هاى جنگ طلبانه ايالات متحده همراه بوده است ولى در صورت ظهور رهبران اسلامى در روسيه جنبه يورو-آتلانتيك گرايى سياست خارجى روسيه ممكن است محو شود. در واقع روسيه اسلامى آماده مقابله با سياست خصمانه ايالات متحده در قبال جهان اسلام خواهد بود.
شنبه 12 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 129]