چرا عددسیزده ، چراسیزده بدر ؟

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: پایان بخش مراسم نوروزی جشن سیزده بدر است كه روز سیزدهم فروردین ماه اتفاق می‌افتد. و در
واقع سال تازه برای كار و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و كشاورزی از روز چهاردهم فروردین آغاز

می‌گردد.

گو اینكه در كتاب‌های تاریخی و ادبی گذشته از قبیل التفهیم ، تاریخ بیهقی و آثار الباقیه كه تمامی آ

یین‌های نوروزی را مو به مو شرح داده‌اند ، نشانی در مورد سیزده بدر نیست و حتا شاعران آن زمان هم

در اشعار خود اشاره‌ای در مورد آن نكرده‌اند ، اما هیچكدام از اینها دلیل بر این نیست كه جشن سیزده

بدر از آیین‌های معتبر و باستانی ایران نبوده است ، بلكه می‌توان گفت چون این جشن در میان همه‌ی

قشر‌ها عمومیت داشته و بطور كلی جشنی همه كس پسند و مردمی بوده ، نه پادشاه پسند و نه فقط

برای خواص ؛ و از سویی دیگر چون شاعران و نویسندگان آن زمان بیشتر رویدادها و جشن‌های رسمی

را كه در حضور شاهان برگزار می‌شده ، توصیف می‌كرده‌اند – از این رو در نوشته‌ها و اشعار آنان رد پایی

از سیزده بدر وجود ندارد.

و اما نحوست عدد سیزده – به علت تقارن بعضی از حوادث ناگوار با آن – نه تنها در فرهنگ ایرانی ، بلكه

از دیر باز در فرهنگ‌های كهن دیگر هم مطرح بوده و موجب آمده كه وحشتی همگانی از نامباركی این

شماره در نهاد بشر پدید آید.

چنانكه تورات در سفر خروج باب 11 و 12 ، در روز سیزده‌ی فروردین (= روز سیزدهم سال نو مصری) از

برخورد ستاره‌ی دنباله داری با زمین گزارش می‌دهد كه در فضای زمین درخشیده ، بطوری كه در افق

ایران هم دیده شده است. بر اثر این برخورد زمین لرزه‌ی سهمناكی روی داده ، آتش فشان‌ها به آتش

فشانی پرداخته ، كاخ‌ها ویران گشته و بسیاری از مردم جان خود را از دست داده‌اند.

مسیحیان هم از آنجا كه در آخرین غذای حضرت عیسا (= شام آخر) سیزده نفر بر سر سفره بوده‌اند و

خیانت یكی از آنان موجب مصلوب شدن مسیح گردیده ؛ این عدد را شوم می‌دانند و هرگز سیزده نفر بر

سر یك سفره غذا نمی‌خورند. (1)

دكتر محمود روح الامینی در این مورد می‌گوید: من خود شاهد بودم كه در یك خانواده‌ی كاتولیك فرانسوی

به علت نیامدن یكی از مهمان‌ها ، میزبان جمع سیزده نفری را به دو گروه تقسیم نمود و در دو اتاق

جداگانه شام داد تا از بدشگونی این عدد پرهیز كرده باشد. (2)

شماره‌ی سیزده در تاریخ یونان هم به این نا خجستگی مبتلاست ، چنانكه در تاریخ آنان هم آمده است

كه فیلیپ پدر اسكندر مقدونی مجسمه‌ی خود را در معبدی گذاشت كه دوازده مجسمه‌ی دیگر از خدایان

در آن بود ، اما پس از زمانی كوتاه نامباركی عدد سیزده دامنش را گرفت و به دست دشمنانش به قتل

رسید.(3)

ژرژ سیمس نویسنده‌ی اروپایی هنگامی كه در سال 1894 به كلوپ شماره‌ی 13 فرا خوانده شد ، دعوت

را رد كرد و در پاسخ دعوت نامه نوشت: آقایان ؛ دعوت نامه‌ی شما رسید، از لطف‌تان سپاسگزارم...

دوستان ؛ اگر من سرپرست خانواده‌ای نبودم و رعایت حالشان بر من واجب نبود ، با نهایت اشتیاق

می‌آمدم و هر پیشامدی – هر چند ناخوشایند – را هم استقبال می‌كردم. اما اكنون چون متعهد به

اداره‌ی خانواده‌ای هستم ، می‌ترسم نحوست عدد 13 شماره‌ی كلوپ دامنم را بگیرد و در زندگی‌ام اثر

بگذارد و مرا گرفتار مصیبتی كند كه خانواده‌ام بی‌سرپرست بماند. از این رو از شما پوزش می‌خواهم. (4)

در فرهنگ نمادها نیز سیزده را عددی می‌دانند كه خود را از نظم هستی جدا كرده و آهنگ طبیعی جهان

را دنبال نمی‌كند. به همین دلیل است كه بسیاری از شركت‌های هواپیمایی – از جمله شركت

هواپیمایی "هما" در ایران – ردیف سیزده را ندارد. و همچنین در شماره گذاری خانه‌ها از نصب پلاك (13)

خوداری می‌كنند و به جای آن(1+ 12) می‌نویسند. (5)

دكتر مهرداد بهار در مورد عدد سیزده و روز سیزده بدر نكات جالبی بیان می‌دارد كه از وی نقل قول

می‌كنیم. ا و می‌گوید:

"گاهی از خود می‌پرسیم چرا نوروز دوازده روز است و سبب وجود سیزدهم عید چیست؟ چرا كار كردن و

پرداختن به امور جاری در این روز نحس است؟ باید گفت زیر تأثیر نجوم بین‌النهرینی ، اساطیر نجومی در

ایران شكل می‌گیرد كه بنا بر آن هر یك از دوازده اختر كه خود بر یكی از برج‌های دوازده‌گانه حاكم است ،

هزار سال بر جهان حكومت خواهد كرد. از این رو عمر جهان دوازده هزار سال است و در پایان دوازده هزار

سال ، آسمان و زمین در هم خواهد شد. محتملاً ، این اسطوره خود نیز ریشه‌ای بابلی دارد و ظاهراً باور

بر آن بوده است كه در اصل ، پس از دوازده هزار سال ، آشفتگی آغازین باز می‌گردد. به گمان انسان

اعصار كهن آن چه در كیهان بزرگ (هستی) رخ می‌داد ، در كیهان ُخرد (در جهان انسانی) نیز رخ می‌داد ؛

این عقیده ریشه از همانجا دارد كه گفتیم انسان كه تنها قادر به شناخت نسبی خود بود ، جهان را

قیاس از خویش می‌گرفت و گمان می‌كرد كیهان بزرگ همچون اوست. با این باور بود ، كه سال دوازده

ماهه را را توجیه می‌كردند. طبعا ً عوامل نجومی دیگری چون گردش ماه در این امر و پدید آمدن سا ل

دوازده ماهه مؤثر بوده است ، اما توجیه اساطیری سال دوازده ماهه بر اساس عمر دوازده هزارساله‌ی

هستی ، بهترین توجیهی به نظر می‌رسید كه در چار چوب اعتقادات كهن می‌گنجید. جشن‌های دوازده

روزه‌ی آغاز سال نیز با این سا ل دوازده ماهه و دوره‌ی دوازده هزار ساله‌ی عمر جهان مربوط است. انسان

آنچه را در این دوازده روز پیش می‌آمد ، سرنوشت سال خود می‌انگاشت و گمان می‌كرد اگر روز‌های

نوروزی به اندوه بگذرد ، همه‌ی سا ل به اندوه خواهد گذشت. بسیاری از این باورها هنوز برجاست ،

مختصر آن كه دوازده روز آغاز سال نماد و مظهر همه‌ی سال بود.

اما اگر در پایان دوازده هزار سال جهان درهم می‌شد و آشفتگی نخستین ، باز می‌گشت ، و اگر به

نشان آن ، در پایان هر سال قانون از میان بر می‌خاست ، پس در پایان دوازده روز نیز یك روز نشان

آشفتگی نهایی و پایان سال را بر خود داشت. در این روز كار كردن ، و نظام عمومی را رعایت كردن نیز از

میان برمی‌خاست و شاید عیاشی‌ها و "ارجی" باری دیگر برای یك روز باز می‌گشت. نحسی سیزدهم

عید نشان فرو ریختن واپسین جهان و نظام آن بود". (6)

دكتر بهرام فره وشی در مورد گجستگی عدد سیزده می‌گوید:

"در اساطیر ایرانی عمر جهان هستی دوازده هزار سال است و عدد 12 هم از بروج دوازده گانه گرفته شده

است. پس از این دوازده هزار سال عمر جهان بسته می‌شود و انسان‌هایی كه در جهان هستی وظیفه

شان جنگ با اهریمن بوده است به پیروزی نهایی می‌رسند. از آن پس دیگر جهان مادی وجود نخواهد

داشت و آ دمیان به جایگاه ابدی خویش ، به عالم مینو باز می‌گردند. با دا نستن این موضوع می‌توان

گفت كه اولین دوازده روز فروردین تمثیلی از این دوازده هزار سال است و روز سیزدهم تمثیلی از هزاره‌ی

سیزدهم می‌تواند باشد كه آغاز رهایش از جهان مادی است و از این رو روز سیزدهم می‌تواند روز باز

گشت ارواح به جهان مینوی و روز رهایش كیهانی باشد". (7)

دكتر میر جلال الدین كزازی نیز در مورد عدد سیزده و روز سیزده بدر نظری دارد كه شنیدنی است. او

می‌گوید:
"

یك دیدگاه فرهنگی است كه ما می‌توانیم با كند و كاو در باور شناسی و نماد شناسی كهن ایرانی ،

ریشه‌ها و خاستگاه‌ها‌ی بی شگونی 13 را به در كشیم و بررسیم. در این باور شناسی پاره‌ای از شمار

(اعداد) ارزش نمادین داشته است.

عدد یك (= 1) در باورشناسی باستانی ایران نشانه‌ی راز آلود خداوند است. عدد دو (= 2) ارزش آیینی

دارد: آسمان و زمین ، نرینه و مادینه و... دو بدین سان ساختار و سرشت آفرینش را برما روشن می‌دارد.

كاربردهای نمادین عدد سه (= 3) این است كه این شمار به گونه‌ای راز آلود ، آفرینش و پدیده‌ی هستی

را نشان می‌دهد. در باورهای ایران از زادگان سه گانه و یا موالید ثلاث سخن به میان رفته ، زادگان سه

گانه كانی و یا جاندار است. عدد چهار (=4) ، چهار گوهر را نشان می‌دهد. در پنج (= 5) می‌توانیم از پنج

حس سخن بگوییم. در شش (= 6) به شیوه‌ی نمادین جهان آشكار می‌شود و ما معتقدیم پدیده‌های

گِتی شش سویه هستند. اما هفت (= 7) در میان یكان از كارآ یی و ارزش و باور شناختی افزونتری

برخوردار است. عدد هشت (= 8) با بهشت در پیوند است. عدد ُنه (= 9) باز شماری است كه در فرهنگ

ایرانی ارزش آیینی ویژه‌ای دارد و از شمار سپند (مقدس ، پاك) است. عدد دوازده (12) در نماد شناسی

نشانه‌ی كمال است. دوازده در گروه خودش ارزش بسیار دارد. ما هفت اختر و دوازده برج را داریم. هفت

در عدد دوازده گردان است پس اگر دوازده را نشانه‌ی كما ل بدانیم ، این عدد خجسته ترین خواهد بود،

زیرا آرمان آفرینش رسیدن به سر آمدگی و كمال است. پس اگر به شمار سیزده (= 13) رسیدید ، این

همه از میان خواهد رفت و زمانی كه به چهارده می‌رسیم ، دوباره گجستگی روی می‌دهد. ایرانیان از دیر

زمان روز 13 را از خانه بیرون می‌رفتند كه بی شگونی این روز را از خود دور بدارند. شاید یكی از دلایلی

كه عدد 13 نزد ایرانیان نحس است و مردم برای فرار از این نحسی ، روز سیزده بدر را در دامان طبیعت به

سر می‌برند ، ترویج فرهنگ بد شگونی آن توسط مردم از گذشته تا حا ل است ".

دكتر كزازی در مورد كسانی كه سخت به نحوست این روز اعتقاد دارند و از آن زیان می‌بینند ، می‌گوید: "

این زیان در گجستگی عدد 13 نیست ، بلكه در باوری است كه آنها به این گجستگی دارند. باور به

گجستگی آن نیروهای درونی و بیرونی با ور را با او همسو و همگرا و كانونی می‌كند و نیروها اثری بر

پیرامون می‌گذارد ". (8)

و اما پیشینه و انگیزه‌ی عدد سیزده هر چه كه باشد، در ایران همیشه رسم برآن بوده كه روز سیزده‌ی

نوروز – سیزده‌ی فروردین – تمامی مردم از شهری و روستایی و از هر طبقه و دسته ، باید از خا نه‌ها

بیرون آمده و خود را به دشت و صحرا بسپارند. و دیگر اینكه جایز نیست – حتا برای زما نی كوتاه – به

خانه‌های یكدیگر وارد شده و صاحب خانه را گرفتار نحوست نمایند. چنانكه علامه عباسعلی كیوان ، در

خاطرات هفتاد ساله‌اش از باور مردم شهر خود قزوین در این باره در كتاب خود كیوان نامه می‌نویسد:

"روز سیزده بدر جایز نبود برای دید و باز دید ، به خانه‌ای رفت ، هم صاحبخا نه به فال بد می‌گرفت و

می‌گفت نحوست را به خانه‌ی من آورده‌اند و هم رونده نمی‌خواست مبتلا به نحوست آن خانه شود. روز

سیزده باید به صحرا رفت. زیرا آن چه بلا در این سال بیاید ، آن روز مقدر وتقسیم می‌شود. پس خوب

است ما درشهر و خانه‌ی خود نباشیم ، شاید در تقسیم بلا، فراموش شده و از قلم بیافتیم." (9)

بسیاری از مراسمی كه در جشن سیزده در ایران برگزاز می‌شود ، معانی اساطیری و تمثیلی دارد.

شادی و خنده به معنای فرو ریختن پلیدی و اندیشه‌های تیره ؛ مهربانی و روبوسی ، نماد آشتی و

استحكام دوستی و پاكیزگی از دشمنی و عداوت ؛ به آب افكندن سبزه‌های هفت سین به آب رونده نماد

فدیه به ایزد بانوی آب (آناهیتا) ؛ خوردن غذا در دشت نماد فدیه‌ی گوسفند بریان ؛ گره زدن سبزه برای باز

شدن بخت ، تمثیلی از پیوند زن و مرد و ادامه‌ی نسل است.

از رسم‌های دیگر جشن سیزده بدر كه در گذشته بسیار معمول بوده ، شركت در مسابقات بُرد و باختی

به ویژه اسب دوانی است كه یاد آور نبرد ایزد باران با دیو خشكسالی است. (10)

از دیگر رسم‌های شوخی آمیز روز سیزده كه مشخص نیست نخست از كجا آغاز شده ، دروغ روز سیزده

است. چنان كه اروپاییان نیز روز اول آوریل كه به روز سیزده‌ی فروردین ما بسیار نزدیك است ، (هر چهار

سا ل یك بار سیزده‌ی فروردین و اول آوریل برابر می‌شوند) این رسم را دارند. بطوریكه روز اول آ وریل سال

1976 رادیو فرانسه در اخبار ساعت هفت صبح اعلام نمود كه امروز برج ایفل خراب خواهد شد. با شنیدن

این خبر عده‌ی زیادی حیران و هیجان زده به محل برج رفتند و در آنجا با اعلامیه‌ی دروغ اول آوریل روبرو

شدند. (11)

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 193]