آشنايي با انديشمندان جهان اسلام / محمد‌بن‌ادريس شافعيگرايش فقهي شافعي حد وسط گرايش اهل حديث و اهل رأي است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آشنايي با انديشمندان جهان اسلام / محمد‌بن‌ادريس شافعيگرايش فقهي شافعي حد وسط گرايش اهل حديث و اهل رأي است
گروه انديشه: گرايش فقهي شافعي حد وسط گرايش اهل حديث و اهل رأي است؛ چرا كه وي گرايش «ابوحنيفه» را با گرايش «مالك» درآميخت؛ يعني از طرفي با اصول و مباني ابوحنيفه موافقت كرد و از طرف ديگر در بها دادن به حديث با مالك همراه شد.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، 29 رجب‌المرجب، برابر است با سالروز وفات ابوعبدالله محمد بن ادريس بن عباس شافع، مؤسس و پيشواي مذهب شافعي و سومين امام از ائمه اهل‌سنت و معروف به «امام شافعي.» نسب او به هاشم بن عبدالمطلب كه برادرزاده هاشم بن عبد مناف است، مي‌رسد و منسوب به جدش «شافع بن سائب» است كه رسول خدا(ص) و زمان او را درك كرده است. او در يكي از شهرهاي فلسطين غزه يا عقلان و يا به قولي در يمن سال 150 هـ.ق به دنيا آمد و همان روز ابوحنيفه مؤسس مذهب حنفي از دنيا رفت.

پدرش را در كودكي از دست داد و با مادرش كه او را به مكه برده بود، زندگي مي‌كرد. زندگي سخت و فقيرانه‌اي داشتند. فقه و حديث را در مكه آموخت و ظاهرا مدتي هم در يمن در طلب شعر، لغت، نحو و ... اين‌ها بود، تا اين‌كه به پيشنهاد «مصعب بن عبدالله بن زبير» كه حديث و فقه را ياد بگيرد، به مدينه رفت و از 20 سالگي نزد مالك بن انس، پيشواي مالكي‌ها به تعليم پرداخت.

شافعي خودش مي‌گويد: «من در مكتب خانه بودم، از معلم قرآن، آيات را ياد گرفتم و از حفظ كردم و هر حرفي كه مي‌زد، در خاطرم نشست. روزي به من گفت: براي من حلال نيست كه از تو چيزي بگيرم. اين شد كه از مكتب بيرون آمدم، تكه هاي سفال و پاره‌هاي پوست و برگ‌هاي پهن نخل را جمع مي‌كردم و در آنها حديث مي‌نوشتم.

بالاخره به مكه رفتم و در بين قبيله هذيل كه بسيار فصيح بودند، مدت 17 سال ماندم. هرجا كه آن‌ها كوچ مي‌كردند من هم كوچ مي‌كردم، زماني كه به بر مكه برگشتم، شعر و ادب و اخبار و ايام عرب را بسيار ياد گرفته بودم تا اين‌كه مردي از زبيريان روزي به من گفت: براي من سخت است كه تو با اين هوشياري و فصاحت، فقه را نياموزي. تو را نزد مالك مي‌برم. اين شد كه من كتاب «الموطأ» مالك را كه از قبل داشتم، در مدت 9 روز از بر كردم و بعد به مدينه نزد «مالك بن انس» رفته و در مجلس درس او زانو زدم.»

او تا موقع فوت مالك بن انس در مدينه ماند و بعد به يمن رفت و آن‌جا مشغول كارهاي خودش شد، والي يمن در آن زمان، مردي ظالم در دستگاه هارون‌الرشيد خليفه عباسي بود، از اين‌رو شافعي را كه مي‌ترسيد با علويان شورش كند، دستگير كرد و به نزد هارون‌الرشيد فرستاد، ولي هارون‌الرشيد او را بخشيد.

محمدبن ادريس، مدتي به مصر و بعد سال 195 هـ ق به بغداد رفت و آن‌جا تدريس مي‌كرد. بعد از 2 سال اقامت دوباره به مكه آمد، مجددا به بغداد برگشت و مدت بسيار كم آن‌جا بود كه ديگر در سال 200 ه.ق در آخر ماه رجب در فطاط مصر وفات كرد. سن او، 54 سال و قبر او در مصر در مقبره بني عبدالحكم، نزديك قبور شهدا و زيارت‌گاه اهل تسنن است. از شاگردان مشهور او «احمد بن حنبل» رئيس مذهب حنبلي اهل تسنن است.

اهل تسنن آثار بسياري را از او ذكر كرده‌اند، ولي چند نمونه آن عبارتست از: «الام»، «المسند‌الشافعي»، «السنن»، «الطهاره»، «استقبال القبله»، «ايجاب الجمعه»، «صلوة العيدين»، «صلوة‌الكسوف»، «المناسك‌الكبير»، «الرسالة‌الجديده»، «اختلاف‌الحديث»، «الشهادات»، «الضحايا»، «كثري الارض» و ....

چون مراكز عمده تدريس او در بغداد و قاهره بود، مذهب شافعي بوسيله شاگردان و پيروانش نيز از اين دو مكان، به تدريج در ممالك اسلامي بالخصوص در شام و خراسان و ماوراء‌النهر منتشر كردند، البته در قرون 5 و 6، بين شافعيه و حنابله در بغداد و بين شافعيه و حنفيه در اصفهان، درگيري‌هاي سختي شد و در زمان ياقوت، شافعيه بعد از مبارزه با شيعه و حنفيه بر ري، غالب شدند.

مذهب شافعي، تلفيقي از دو طريقه اهل قياس و حديث است كه براي قياس، اصولي تمهيد كرده‌اند. امروزه مذهب شافعي در مصر سفلي، آفريقاي شرقي و جنوبي، عربستان غربي و جنوبي، اندونزي و قسمت‌هايي از فلسطين و قسمت‌هايي از آسياي مركزي خصوصا كردستان رايج است. از مشهورترين علماي شافعي مي‌توان «نسائي»، «ابوالحسن اشعري»، «ابواسحاق شيرازي»، «امام‌الحرمين»، «ابوحامد غزالي» و «امام رافعي» را نام برد.

شيوخ امام‌الشافعي نيز عبارتند از: «مالك ابن انس» متوفي 179 هجري قمري؛ «مسلم بن خالد المخزومي» متوفي ‌180 هجري قمري؛ «محمد بن الحسن» متوفي 189 هجري قمري؛ «يحيي بن حسان» متوفي 208 هجري قمري و «سفيان بن عيينة»

از مشهورترين شاگران شافعي هم مي‌توان به «يوسف بن يحيي البويطي» متوفي 231 هجري قمري؛ «اسحاق بن راهويه» متوفي 238 هجري قمري؛ «احمد بن حنبل» متوفي 241 هجري قمري؛ «اسماعيل بن يحيي بن اسماعيل المزني» متوفي 264 هجري قمري؛ «الربيع بن سليمان المرادي الجيزي» متوفي 270 هجري قمري و «ابو ثور ابراهيم بن خالد الكلبي» نام برد.

شافعي كتاب«الرساله» را كه شامل عقايد شافعي است، در زمينه اصول فقه نوشت. امروز مذهب شافعي بيشترين پيروان را در مصر، جنوب شام، يمن، شرق افريقا، كردستان، جنوب شرقي آسيا(اندونزي و مالزي) دارد.

وي روشي نوين را با استفاده از مذاهب حنفي و مالكي ايجاد كرد. در كلام نيز پيرو اشعري بود و كتاب، سنت، اجماع و قياس را قبول داشت و استحسان و مسائل مرسله را مردود مي‌دانست. منابع استنباط شافعي كتاب است كه مانند ديگر فقيهان قرآن را در صدر همه منابع قرار مي‌دهد و نخستين منبع فقهي مي‌داند. وي از خبر واحد و عمل به آن به شدت دفاع كرده است، به شرط آن‌كه راوي مطمئن و به رسول خدا(ص) متصل شده‌ باشد.

در اجماع نيزبه دليل اين‌كه آگاهي يافتن از اتفاق همگان ناممكن است، اجماع را به معناي آگاهي نيافتن از نظر مخالف دانسته و نظر استاد خود را مبني بر حجيت اجماع مردم مدينه رد كرده است. شافعي در فتاواي قديم خود به گفته صحابه عمل كرده، اما در فتواي جديد خود به گفته صحابه اعتنا نكرده است.

گرايش فقهي شافعي حد وسط گرايش اهل حديث و اهل رأي است؛ چرا كه وي گرايش ابوحنيفه را با گرايش مالك در آميخت؛ يعني از طرفي با اصول و مباني ابوحنيفه موافقت كرد و از طرف ديگر در بها دادن به حديث با مالك همراه شد تا آنجا كه در عراق و خراسان به اهل حديث شهرت يافت و مردم بغداد وي را ياور سنت مي‌خواندند. از اين‌رو به منظور مشخص شدن موضع دقيق خود، شيوه‌اي خاص براي خود برگزيد و در استدلال كردن به حديث و برخي از منابع شيوه‌اي را در پيش گرفت.

وي در فهم متون كتاب و سنت از ظاهر فراتر نرفت و بر اين عقيده بود كه مبنا قرار دادن چيزي جز ظاهر اين متون مبنا گرفتن گمان و وهم است. از سوي ديگر بايد احكام بر اساس نتايج هميشگي و غالب استوار شود نه بر اساس آن‌چه گاه از دليل برمي‌آيد. شافعي به مسائل فرضي اهميت نمي‌دهد و در احكام تنها امور واقعي كه وجود خارجي دارند را بررسي مي‌كند و به همين دليل است كه در فقه مسائل فرضي اندكي از او مانده است.

ربيع يكي از شاگردانش مي‌گويد: شافعي بعد از مغرب درگذشت و من كنار او بودم و عصر جمعه آخرين روز از ماه رجب سال 240 او را در مصر دفن كردم و بعدها در كنار قبر او قبه «صلاح‌الدين ايوبي» ساخته شد.*

*منابع: ويكي‌پديداي فارسي، پايگاه اطلاع‌رساني طهور؛ دانش‌نامه اينترنتي قرآن.
جمعه 11 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 141]