بررسي اثرات اقتصادي و اجتماعي سيل و خشكسالي‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: بررسي اثرات اقتصادي و اجتماعي سيل و خشكسالي‌
با اين توضيح كه در گيلان مجوز حفر 64 هزار چاه عميق و نيمه عميق صادر شده و در استان مازندران به دستور رئيس جمهور 15 ميليارد مترمكعب از آب سد لار به بخش كشاورزي استان كمك شده است.

براي عشاير كشور و نجات احشام آنان نيز وزارت جهاد كشاورزي از طريق دو برنامه كوتاه مدت و بلندمدت عهده‌دار كمك به آنان شده است.

در برنامه كوتاه مدت علاوه بر 300 هزار تن جويي كه قرار بود در اختيار عشاير قرار گيرد 500 هزار تن ديگر نيز به آنان تحويل خواهد شد. همچنين 500 ميليون تومان براي داروهاي دامي و 200 ميليون تومان نيز جهت تأمين آب عشاير در اختيار آنان قرار خواهد گرفت.

در طرح بلند مدت اقدامات آبخيزداري و احداث سدهاي خاكي و تهيه طرح‌هاي مرتعداري پيش‌بيني شده است.

دولت حتي در اسناد امضاء شده براي همكاري با باكو نيز اجراي يك طرح پژوهشي و علمي براي مبارزه با بحران خشكسالي را جاي داده است.

گذشته از اين برنامه‌ها كه جنبه فوري و ضربتي دارند، اصولاً در برخورد با خشكسالي، دولت برنامه‌هايي را نيز در دست اجرا دارد و ضرورت دارد كه مقامات مسئول در جهت اجراي قطعي اين برنامه‌ها تسهيلات لازم را فراهم آورند و مشكلات را از پيش پاي مسئولان اجرايي بردارند.

اين برنامه‌ها كه اجراي آن را

3 وزارتخانه به عهده گرفته‌اند طرح تأمين آب و مهار آبهاي سطحي از طريق سدسازي توسط وزارت نيرو، طرح آبخوانداري و ذخيره و تغذيه آبهاي زيرزميني و طرح‌هاي استفاده از شيوه‌هاي آبياري تحت فشار و نيز پوشش انهار است كه در واقع مصرف آب را تقليل مي‌دهد.

البته دولت با توجه به اوضاع و احوال فعلي ضرورت دارد كه در جهت اجراي هرچه سريع‌تر آنها هرگونه مساعدت و كمك لازم را معمول و مجري دارد.

بطور كلي برنامه‌هاي دولت‌ها براي پاسخ به اين بلايا متفاوت است، ولي مي‌توان آنها را به سه گروه تقسيم كرد:

- برنامه‌ريزي بر روي اثرات قبلي براي كاهش اثرات آتي‌

- مداخله دولت در اثرات بعدي‌

- ارائه طرحهاي آماده‌سازي و تهيه برنامه‌هاي مقدماتي براي احتمال وقوع

در مورد اول مي‌توان مثالهاي ذيل را مطرح نمود:

- توسعه سيستم هشدار اوليه‌

- افزايش منابع آب‌

- كاهش تقاضا

- بيمه محصولات كشاورزي‌

در مورد دوم مي‌توان اين مثال‌ها را ذكر نمود:

- اعطاي وام‌هايي با بهره پايين‌

- حفر چاه‌ها براي آبياري و تأمين آب براي عموم‌

در مورد سوم مي‌توان به تهيه مقدمات احتمال وقوع خشكسالي اشاره نمود كه اين طرح‌ها به كاهش خسارات ناشي از سيل و خشكسالي به عنوان بلاياي طبيعي منجر مي‌شود كه نهايتاً مديريت ريسك جايگزين مديريت بحران مي‌گردد.

بعضي از اجزاء اين طرح را مي‌توان به صورت زير بيان كرد:

برخورد علمي با وجود تأثيرات بلاياي طبيعي:

تعديل اثرات سوء بلاياي سيل و خشكسالي بدون برخورد علمي و تخصصي و انجام تحقيقات بخصوص تحقيقات كاربردي به نتايج ثمربخشي نخواهد رسيد. بررسي و استفاده از يافته‌هاي تحقيقاتي انجام شده مي‌تواند در تدوين برنامه اقدام جامع ملي كاملاً مورد استفاده واقع گردد. اين يافته‌هاي تحقيقاتي مي‌تواند مربوط به اكولوژي مديريت و فناوري جديد و اقتصاد و جامعه‌شناسي اين بلايا باشد.

برنامه‌هاي آموزشي نيز بايد نكات متعددي را مورد نظر قرار دهد، اول اينكه درك عميق و جامع و واحدي جهت افزايش آگاهي عمومي از مسأله خشكسالي و سيل و حفاظت آب و روش‌هاي كاهش اثرات اين پديده‌ها بايد حاصل شود، ثانياً پيچيدگي‌هاي مسأله را معرفي نمايد و در يك برنامه بلند مدت و براي گروه‌هاي مختلف اجتماعي تهيه و ارائه گردد.

ب: 2 - توسعه و راه‌اندازي سيستم‌هاي هشداردهنده و ايجاد شبكه‌هاي حجم‌آوري آمار و اطلاعات:‌

در جهت آگاهي رسانيدن به مديران و بهره‌برداران از بروز اين بلايا، تاسيس ايستگاه‌هاي هواشناسي ماهواره‌اي در مراكز استانها از ضروريات اوليه به حساب مي‌آيد و بايد با جمع‌آوري اطلاعات اساسي و پايه‌اي محلي و نيز بررسي تغييرات بوجود آمده هشدارهاي لازم را در مورد اين بلايا در مناطق منتشر نمود و با استفاده از كليه وسايل ارتباط جمعي به مردم هشدار داد.

تلاش در راستاي تبديل مديريت بحران به مديريت ريسك:

محورهاي مشخص در اين مورد مي‌تواند در چارچوب محورهاي زير چاره‌ساز و مفيد واقع گردد:

استحصال آب (ارزيابي كيفيت و كميت آب منابع جديد)

افزايش راندمان و بهبود روشهاي آبياري و اقدامات صرفه‌جويي آب در سطح مزرعه و بهبود مصرف در مناطق شهري‌

تعيين نياز آبي محصولات زراعي و باغي در شرايط خشكي و حذف آبياري‌هاي اوليه با روش كشت نشايي و استفاده از كشت و آبياري در محيط‌هاي كنترل شده و گلخانه‌اي ارائه الگوي مناسب كاشت براي گياهاني كه به تنش كمبود آب حساس هستند.

جلوگيري از خسارات سيلابها در شرايط خشكي‌

اجراي طرحهاي آبخوانداري

جمع‌آوري و شناسايي و ارزيابي منابع ژنتيكي و حفاظت از آنها كه در اثر خشكسالي در حال انقراض هستند

توليد و معرفي ارقام متحمل در جهت افزايش و ثبات توليد در ديمزارها

كاهش اثرات زيانبار خشكسالي بر آبزيان و حفظ محيط زيست آنها

تامين علوفه و بهداشت دام‌

اجراي طرحهاي مديريت دام و مرتع‌

تعيين معيارهايي براي استفاده ايمن از پسابهاي تصفيه شده‌

تدوين قوانين براي تسهيل در بازيافت آب‌

تقويت نقش ستادهاي مقابله با بحران در استانها:

با توجه به اينكه اين ستادها از حدود 7 سال قبل در استانها بخصوص در مواقع بحران فعال مي‌باشد، متاسفانه در مديريت قبل از وقوع بحران اقدامات بازدارنده صورت نمي‌گيرد، حتي مطالعات و پژوهشها و بررسي پيشنهادها توسط كارشناسان و متخصصان تاكنون به اجرا در نيامده و در بخش اجرايي هم اقدامات قبل از بروز بحران از توجه كمي برخوردار بوده است.

از جمله اين اقدامات مي‌توان به ايجاد يك سيستم كمك‌رساني منطقه‌اي و بين‌المللي براي ذخيره‌سازي غذا، حمايت‌هاي لجستيكي، پرسنل و تامين سريع منابع مالي لازم اشاره نمود.

تهيه استراتژيهاي مقابله با كمبود مواد غذايي:‌

براي مقابله با اين مسئله لازم است اقداماتي را در جهت ايجاد ظرفيت سيلوها انجام گردد، توسعه و ايجاد سردخانه‌هاي نگهداري محصولات كشاورزي و نيز فرآورده‌هاي گوشتي از جمله اين امور به شمار مي‌رود تا بتوان مازاد محصولات را براي مواقع بحران در آنها ذخيره نمود.‌

ب: 6- تهيه برنامه‌هاي اشتغال در كوتاه مدت در زمان بروز سيل و خشكسالي

براي جلوگيري از مهاجرت روستاييان در اين مواقع و نيز بيكاري فصلي آنان لازم است زمينه‌هاي توسعه صنايع دستي را در مناطق فراهم نمود.

همكاري‌هاي بين‌المللي

چون اين بلاياي طبيعي در مرزهاي سياسي محدود نمي‌شود، بايد تاثير كشورهاي همسايه را نيز مورد نظر قرار داد يك راهبرد ملي و خوب و دقيق با روابط بين‌المللي هماهنگ بوده و بر روي همكاريهاي بين‌المللي تهيه مي‌‌شود.

تغيير در نگرشها از طريق ارائه آموزش

بايد از يك مدرسه در روستا تا كل كشور ايجاد شود كه نهايتاً منجر به ايجاد عادت در مردم به استفاده بهينه و نه اسرافانه از منابع مختلف تجديدپذير و غيرقابل تجديد مي‌شود.

نتيجه‌گيري

با توجه به نتايج به دست آمده از اين تحقيق، سيل و خشكسالي از ويژگي‌هاي اساسي اقليمي كشور محسوب مي‌شوند و هرگونه برنامه‌ريزي بايد با پذيرفتن اين اصل صورت پذيرد.

اين بلايا در اقاليم خشك و نيمه خشك نيازمند تمهيداتي به قرار ذيل مي‌باشند:

1- توجه به اسناد و بيانيه‌هاي بين‌المللي و قوانين به صورت ملي در جهت تدوين و اجراي طرح جامع ملي با تلفيق اقدامات اساسي و انفعالي (مديريت ريسك و بحران) بصورت گسترده و تداوم‌دار توسط دولت و با بهره‌گيري از متخصصين، مردم و انجام آموزشهاي عمومي كه در يكايك افراد جامعه، قانوني براي رفتار با طبيعت را ايجاد كند و آنها را به انجام اقداماتي نظير اين اقدامات تشويق نمايد:

بهره‌برداري از منابع طبيعي (آب و خاك و پوشش گياهي) با وارد كردن كمترين مقدار تخريب و آلودگي

در نظر گرفتن نياز نسلهاي آينده به هنگام مصرف منابع تجديدپذير و غيرقابل تجديد طبيعت، افزايش راندمان بهره‌برداري از منابع آب، خاك و گياه و اعمال مديريت بهره‌برداري بهينه و نه اسرافانه از اين منابع

2- توجه به برخورد علمي با موضوع و انجام تحقيقات و جمع‌آوري اطلاعات و آمار و پردازش و تحليل اطلاعات و پيش‌بيني تغييرات آينده و ايجاد ايستگاه‌هاي تحقيقاتي و اندازه‌گيري و بهبود مديريت اراضي

3- توجه به محوري نمودن نقش مشاركت مردمي در ميان ديگر فعاليت‌ها و لزوم تعريف و شكل‌گيري جايگاه قانوني سازمانهاي غيردولتي در اين ارتباط

4- توجه به نقش آموزش در به دست آوردن تغيير در نگرشها

5- توجه به ارزيابي ظرفيت‌هاي مقابله با ضايعات ناشي از سيل و خشكسالي از قبيل درآمدها، سرمايه‌گذاري‌ها انعطاف‌پذيري اعتبار، فرايندهاي تصميم‌گيري، يارانه‌ها، وام‌ها و قابليت كاربرد برنامه‌هاي رفاهي و تاثير برنامه‌ها و خط‌مشي‌هاي دولت

6- توجه به نظارت‌هاي مستمر و استمرار اجراي برنامه‌ها و رفع ناهماهنگي‌ها در دستگاه‌هاي دولتي و دخالت رسانه‌هاي جمعي

7- تدوين قوانين حفاظت آب و تعيين حدود براي توسعه شهري و توسعه روستاي سنتي و بومي و قابل دسترسي و ايجاد مديريت و منابع جديد و مديريت مصرف

با اعمال اين اقدامات مي‌توان خسارات ناشي از سيل و خشكسالي را بسيار كاهش داد.

غلامرضا داورپناه -- عضوهيأت علمي مركز تحقيقات منابع طبيعي و امور دام استان زنجان‌

سه شنبه 8 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 465]