خون سالم، خون زندگي

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: خون سالم، خون زندگي

انتقال خون از بخش‌هاي مهم و ضروري امروز است. نياز شديد به خون و فرآورده‌هاي خوني در چند دهه گذشته، باعث رشد سريع سرويس‌هاي انتقال خون در كشورهاي مختلف دنيا شده و آنان را تشويق كرده تا به دنبال منابع عظيم اهداكنندگان سالم و ترغيب آنان براي شركت در اين عمل انساني باشند.

در حال حاضر، با وجود پيشرفت‌هاي چشمگير در علم پزشكي هنوز هيچ‌گونه جايگزين مصنوعي براي خون ساخته نشده است و فقط خوني كه توسط انسان‌هاي نيكوكار اهداء مي‌شود، مي‌تواند جان انسان‌هاي ديگر را از مرگ نجات بخشد. نبود جايگزين مناسب براي خون، محدود بودن مدت زمان نگهداري خون و فرآورده‌هاي خوني، هميشگي بودن نياز به خون و فرآورده‌هاي آن سبب شده تا اهداي خون از اهميت و جايگاه ويژه‌اي برخوردار شود. ‌

هر واحد خون اهدايي با روش‌هاي استاندارد، به فرآورده‌هاي مختلف مانند گلبول قرمز متراكم، پلاكت، پلاسما و ... تبديل شده و هر فرآورده در دما و شرايط خاص نگهداري مي‌شود تا به مصرف بيمار برسد. براي اطمينان از سلامت خون‌هاي اهدايي برهر واحد خون، آزمايش‌هاي غربالگري از نظر عفونت‌هاي قابل سرايت با تزريق خون (مانند هپاتيت ‌‌B و ‌‌C و ايدز) انجام مي‌گيرد و در نهايت بخش كنترل كيفي، كيفيت مراحل انجام شده را تاييد مي‌كند.

خوشبختانه در سال‌هاي اخير، فرهنگ اهداي خون در كشور به حد مطلوبي رسيده است؛ به طوري كه براساس شاخص جهاني، به ازاري هر يك هزار نفر بايد 20 نفر اهداءكننده خون وجود داشته باشد، اين در حالي است كه در كشور ما به ازاي هر يك هزار نفر 25 نفر اهداكننده وجود دارد.

انتقال خون در پزشكي

اولين مورد انتقال خون ثبت شده مربوط به قرن هفدهم ميلادي است كه يك پزشك فرانسوي به نام خون يك بره را به انسان تزريق كرد اما اين كار به سرانجام نرسيد.

درمان موفق به وسيله خون از زمان تشخيص گروه‌هاي خوني آغاز شد. گلبول‌هاي قرمز براي اولين بار در سال 1658 ميلادي شناسايي و تعريف شدند. حدود 250 سال طول كشيد تا گروه‌هاي خوني شناسايي شدند و بعد از آن فاكتور ‌‌RH كشف شد كه براساس آن افراد را به دو گروه‌ RH‌مثبت و ‌‌RH منفي تقسيم كردند. امروزه مي‌توان انواع گروه‌هاي خوني و بيش از 100 نوع زيرگروه را دقيقا تشخيص داد.

در جنگ جهاني اول براي اولين بار، استفاده از خون ذخيره شده شروع شد. اما اولين بانك بزرگ خون و بانك صليب سرخ سال 1930 تاسيس شد. از آن زمان بود كه تلاش براي تامين خون سالم آغاز شد، تلاشي كه تا امروز ادامه دارد.

در 9 مرداد ماه 1353 سازمان انتقال خون ايران، با هدف تهيه و تامين خون و فرآورده‌هاي آن براي رفع نياز بيماران به نحوي كه سلامت خون تضمين شود، تاسيس شد.

انجام امور آموزشي، پژوهشي و كاربردي براي ارتقاي كيفيت خدمت رساني به مردم و بالا بردن آگاهي روز پرسنل پزشكي از ديگر اهداف سازمان است.

اهداي خون‌

دكتر كامران باقري لنكراني، وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي چندي قبل در مصاحبه با رسانه‌هاي جمعي گفت:

- به طور كلي حدود يك درصد از جمعيت 7 ميلياردي جهاني اهداءكننده خون هستند.

او افزود: سال گذشته در مجموع 81 ميليون واحد خون در دنيا اهدا شد كه در مقايسه با جمعيت 7 ميلياردي جهان، اندكي بيش از يك درصد است؛ در حالي كه شاخص اهداي خون در ايران نسبت به جمعيت بيش از 2 درصد و حدود 2 برابر ميانگين جهاني است. او يادآور شد: بيش از 40 درصد اهداءكنندگان خون در كشور، اهداكنندگان مستمر هستند و اين به معناي غناي فرهنگي و سرمايه اجتماعي با ارزش ايثار و گذشت در بين مردم است كه بزرگترين سرمايه انتقال خون و نظام سلامت كشور به حساب مي‌آيد.

حسن ابوالقاسمي، رئيس سازمان انتقال خون نيز گفت:

- شاخص اهداي خون در ايران 25 در هزار نفر جمعيت كل كشور است اما اين شاخص در بين مردان 44 در هزار و در زنان 8 در هزار نفر است كه بيش از 5 برابر فاصله دارد.

او افزود:

- سال گذشته يك ميليون و 735 هزار واحد خون توسط يك ميليون و 200 هزار نفر در كشور اهدا شد. در حال حاضر 200 پايگاه انتقال خون در كشور فعال است و اتوماسيون و نوسازي تجهيزات آنها ادامه دارد. ‌

او يادآور شد:

- شاخص اهداي خون در بين زنان به علت كم خوني شايع در زنان ايراني، حدود 8 هزار نفر است. با اين حال در برخي استان‌ها مانند كردستان با شاخص اهداي 24 در هزار نفر در بين زنان ايلام و لرستان با شاخص 14 در هزار نفر شاهد اهداي داوطلبانه خون در بين خانم‌ها در سطح كشورهاي پيشرفته هستيم. دكتر حسن عمادي، كارشناس انتقال خون نيز به خبرنگار اطلاعات مي‌گويد:‌

- مهمترين اثر اهداي خون، نجات زندگي انسان‌ها و آگاهي از سلامت جسماني است. تحقيقات انجام شده نشان مي‌دهد كه اهداي مكرر خون به ميزان زيادي فرد را در برابر ابتلا به بيماري‌هاي قلبي - عروقي محافظت مي‌كند و سيستم خون‌سازي بدن به گونه‌اي است كه با افزايش جريان خون در بدن، طي مدت كوتاهي خون اهداء شده را جايگزين مي‌كند. ‌

به گفته او، در جريان اهداي خون پايش‌هايي مانند ضربان قلب، فشار خون، دماي بدن، نوع گروه خوني و تشخيص كم‌خوني صورت مي‌گيرد.

سالم بودن خون اهدايي

دكتر احمد قره‌باغيان، معاون آموزشي و رئيس مركز تحقيقات انتقال خون نيز مي‌گويد:

- در اهداي خون، چهار ركن براي سلامت خون هست كه عبارتند از: اهداء كننده، آزمايش‌هاي گوناگوني كه از طريق مراكز سازمان براي پي بردن به سلامت خون انجام مي‌شود، انجام تست‌هاي كنترل كيفي خون و مصرف صحيح خون و فرآورده‌هاي آن در سراسر كشور.‌

اگر يك سازمان انتقال خون در دنيا اين چهار ركن را داشته باشد، مي‌تواند ادعا كند تلاش لازم را براي سالم بودن خون كرده است. او مي‌افزايد:

- درست است كه ما خون‌ها را آزمايش مي‌كنيم اما در مشاوره قبل از اهداي خون كه به صورت گفت‌وگوي محرمانه ميان فرد خون دهنده و پزشك ما انجام مي‌شود، در واقع با يك سري پرسش و پاسخ مي‌خواهيم افراد را به گروه‌هاي بي‌خطر، در معرض خطر و پرخطر تقسيم كنيم. اين تقسيم‌بندي بسيار مهم است؛ چون اگر پر خطر باشند، يعني از اهداي خون معاف‌اند، مانند افرادي كه هپاتيت ‌‌B يا ‌‌C دارند، از موادمخدر استفاده مي‌كنند، يا سابقه اقامت در مراكز بازپروري دارند، و افراد داراي رفتارهاي پرخطر جنسي. اگر افراد جزء گروه‌هاي پرخطر باشند، با پرسش‌هايي متوجه مي‌شويم تا يك هفته يا حتي چند ماه از خون دادن معاف هستند و از اين افراد پر خطر و در معرض خطر، خون اهدايي قبول نمي‌كنيم. دكتر عمادي هم مي‌گويد: ‌

- براي تامين خون سالم در جريان انتقال خون اقدامات زير انجام مي‌شود: ‌

- شناسايي اهداكنندگان كم خطر

- مستمرسازي اهداي خون به وسيله اهداكنندگان داوطلب‌

- آموزش همگاني در زمينه اهميت اهداي خون و عوامل خطري كه باعث معافيت اهداءكنندگان از اهداي خون مي‌شود ‌

- استفاده از روش‌هاي مطمئن براي انتخاب اهداءكنندگان براساس معيارهاي تعريف شده شامل مشاوره پزشكي قبل از اهداي خون، معاينه باليني و مشاوره با همه اهداءكنندگان در هر نوبت اهداي خون. ‌

- استفاده از روش‌هاي مطمئن جمع‌آوري خون براي جلوگيري از آلودگي‌هاي ميكروبي‌

- بررسي و آزمايش همه واحدهاي خون اهدايي از نظر وجود نداشتن يا نداشتن فواصل بيماري‌زا

- استفاده از خون فقط زماني كه جايگزين‌هاي ديگري وجود نداشته باشد

به گفته دكتر عمادي، با وجود همه اين اقدامات نمي‌توان 100 درصد از سالم بودن خون مطمئن بود. خون هم مانند يك دارو، داراي عوارض جانبي از قبيل واكنش‌هاي انتقال خون و يا انتقال عفونت‌ها است. ‌

بنابراين به برنامه‌هايي نياز است تا سطح سلامت جامعه افزايش و شرايطي كه نياز به تزريق خون وجود دارد، كاهش يابد.‌

پزشكان و كاركناني كه خون را تجويز و تزريق مي‌كنند، بايد از خطرات بالقوه تزريق خون و استفاده از جايگزين‌هاي ديگر خون آگاه باشند. همه خون‌هاي اهدايي بايد از نظر وجود عوامل عفوني، مورد آزمايش و غربالگري قرار گيرند و در صورت آلوده بودن از چرخه خارج شوند.‌

افراد در معرض خطر

دكتر قره‌باغيان، در مورد افراد در معرض خطر مي‌گويد:‌

- كساني كه سابقه عمل جراحي يا مصرف داروهايي مانند آنتي‌بيوتيك و آسپرين را دارند، كساني كه سابقه سوراخ كردن گوش به تازگي يا سابقه حجامت دارند، افرادي كه به منطقه مالارياخيز مسافرت داشته‌اند و در مواقع لازم واكسن‌هاي خود را نزده‌اند، افرادي كه بي‌بندو بار هستند و مواردي از اين قبيل به خصوص اگر سعي در مخفي كردن اطلاعات داشته باشند و ما به آنها مشكوك شويم، حتي اگر جواب آزمايش‌ها هم منفي باشد، خون را مصرف نمي‌كنيم و اصلا وارد چرخه سازمان نمي‌كنيم، زيرا ممكن است در قرار داشته باشد، يعني از زماني كه ويروس وارد بدن مي‌شود تا زماني كه در خون قابل شناسايي شود، دوره‌اي است كه ويروس در خون است اما هنوز جواب آزمايش‌هاي سرولوژي مثبت نمي‌شود. اين دوره براي ويروس هپاتيت 60 ‌‌B روز، هپاتيت سي 30 تا 60 روز و ويروس ايدز 22 روز است كه اگر خون اهدايي منفي را به فرد گيرنده بزنيم، او هم به ويروس مبتلا خواهدشد. بنابراين چه در مرحله مشاوره قبل از اهداي خون و چه در مرحله خودحذفي محرمانه، سعي ما در جهت تضمين سلامت خون است.‌

دكتر عمادي نيز مي‌گويد: ‌

- انجام بعضي از رفتارها در زندگي، فرد را در معرض خطر ويژه ابتلا به عفونت‌هاي قابل سرايت با خون مانند هپاتيت سي، بي و ايدز قرار مي‌دهد. اين گونه رفتارهاي خاص را رفتارهاي پرخطر مي‌گويند. بعضي از رفتارهاي پرخطر عبارتند از: مصرف موادمخدر تزريقي، روابط غيراخلاقي، خالكوبي، طب‌سوزني، سوراخ كردن گوش يا قسمتي از بدن، استفاده مشترك از سرنگ آلوده، تيغ و يا ساير ابزاري كه با خون تماس مستقيم دارند.‌

اشخاصي كه چنين رفتارهايي دارند، نبايد براي اهداي خون اقدام كنند، زيرا آنان با اين كار، سلامت بيماران استفاده‌كننده از خون را به خطر مي‌اندازند؛ مگر آنكه دست كم يك‌ سال از كنار گذاشتن اينگونه رفتارهاي‌شان گذشته باشد. حتي در بعضي موارد مانند تزريق موادمخدر، افراد تا پايان عمر نيز اجازه نخواهند داشت خون خود را اهدا كنند.‌

بيماري‌هاي قابل انتقال‌

بيماري‌هاي زيادي مي‌تواند از راه دريافت خون، به شخص گيرنده منتقل شود. دكتر عمادي مي‌گويد:‌

- بيماري‌هاي مالاريا وشاگاس: (نوعي بيماري انگلي كه به وسيله تعدادي از حشرات خونخوار منتقل مي‌شود) از طريق خون مي‌توانند انتقال يابند اما علاوه بر اينها، عفونت‌هاي ديگري هم هستند كه تهديدكننده حيات بوده و از طريق خون منتقل مي‌شوند. از جمله اين عفونت‌ها، عفونت اچ.آي.وي (ويروس عامل بيماري ايدز) است. ‌

در كشورهايي كه شيوع اين بيماري در جامعه اهداكنندگان زياد باشد، خطر انتقال آن هم افزايش مي‌يابد. شايع‌ترين عفونت‌هاي قابل انتقال از راه اهداي خون كه وجود هر يك از آنها باعث معافيت فرد اهداكننده از خون دادن مي‌شود، عبارتند از: ‌

نشانگان نقص سيستم ايمني اكتسابي(ايدز):‌ اين ويروس از راه تماس جنسي و خوني، استفاده از سرنگ مشترك، از مادر به جنين و يا از طريق انتقال خون منتقل شده و باعث تخريب سيستم ايمني بدن مي‌شود و در نهايت يكسري عفونت‌هاي ثانويه در بيمار ايجاد مي‌كند. واژه ايدز به پيشرفته‌ترين مرحله بيماري گفته مي‌شود.‌

هپاتيت‌ : ‌B يك بيماري ويروسي است كه كبد را درگير مي‌كند، نقش كبد در فرد سالم، مبارزه با عفونت‌ها، دفع داروهاي اضافي و سموم و ذخيره انرژي در بدن است. گاهي فرد هيچ علائمي ندارد اما حامل ويروس است و مي‌تواند از راه اهداي خون، ويروس را انتقال دهد.‌

هپاتيت‌ : ‌C نوع ديگري از ويروس هپاتيت است كه باعث بيماري مزمن كبدي مي‌شود. تخمين زده مي‌شود كه حدود 170 تا 200 ميليون نفر در دنيا به اين ويروس آلوده باشند.‌

سيفليس: عامل اين بيماري از طريق تماس جنسي منتقل مي‌شود و در بعضي نقاط دنيا شايع است. ابتلا به اين بيماري مي‌تواند در درازمدت ، آثار وخيمي بر مغز و سيستم عصبي داشته باشد.‌

‌‌2‌ و‌1 ‌‌‌‌: ‌HTLV اين دو ويروس را ويروس‌هاي لنفوتروپيك انساني نام‌گذاري كرده‌اند كه در جنوب ژاپن، كاراييب و مناطق جنوبي صحراي آفريقا و جنوب شرقي آمريكا شايع است. درصد كمي از اين بيماران مبتلا به اين ويروس، دچار بيماري وخيم مي‌شوند.‌

سيتومگالوويروس:(‌‌CMV) اين بيماري، يك عفونت شايع در نوزادان و افراد دچار نقص سيستم ايمني (بيماران مبتلا به ايدز) است.‌

بيماري كروتز فيلد جاكوب: عامل مولد اين بيماري در انسان و حيوان باعث ايجاد بيماري جنون گاوي مي‌شود و از نظر تئوري، احتمال انتقال اين بيماري از راه خون نيز وجود دارد.‌

اگرچه انتقال خون تنها راه انتقال عفونت‌هايي مانند اچ.آي.‌وي و مالاريا نيست، اما راهي است كه مي‌توان به آساني از آن جلوگيري كرد. عفونت‌ها زماني از راه اهداي خون منتقل مي‌شوند كه عامل بيماري در خون وجود داشته باشد. بنابراين بايد تا حد ممكن از سالم بودن خون‌هاي اهدايي براي انتقال خون مطمئن بود.‌

آزمايش‌هايي كه روي خون انجام مي‌شود

به راستي چه آزمايش‌هايي روي خون انجام مي‌شود؟ دكتر قره‌باغيان در پاسخ به اين سوال مي‌گويد: ‌

- اول براي تعيين گروه خوني و‌RH ، سپس براي ويروس‌هاي هپاتيت ‌‌B و ‌‌C و ‌‌HIV و يك آزمايش غيرمستقيم براي سيفليس و يك آزمايش خاص در استان خراسان به دليل شيوع ‌‌HTLV كه عامل يك بيماري عصبي يا لوسمي است.‌

او ادامه مي‌دهد:

- در ضمن در حال تحقيق هستيم كه اگر ويروس ذكر شده به غير از خراسان، در ساير نقاط هم باشد، توجه خاصي به آنجا نيز داشته باشيم.‌

سه شنبه 8 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 514]