زمخشري رنسانسي در فرهنگ قرآني و نگارش‌هاي تفسيري ايجاد كرد

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آشنايي با انديشمندان جهان اسلام/ جارالله زمخشري«الكشاف» زمخشري رنسانسي در فرهنگ قرآني و نگارش‌هاي تفسيري ايجاد كرد
گروه انديشه: استاد شهيد مطهري معتقد است تفسير «كشاف» زمخشري، در دنياي اسلام به سبب موضع‌گيري‌هاي اعتقادي، كلامي و بررسي جنبه‌هاي بلاغي قرآن كريم در فرهنگ قرآني و نگارش‌هاي تفسيري، رنسانسي ايجاد كرد و عده زيادي در آن حيطه به پژوهش پرداختند.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، 27 رجب برابر است با سالروز تولد «ابوالقاسم جارالله زمخشري»، در سال 467 هجري قمري.

علامه «ابوالقاسم محمود بن عمر بن محمد خوارزمي زمخشري» (467، 538 هـ.ق) يكي از علماي ايراني بنام تفسير و حديث در قرن پنجم هجري بود. زمشخري اهل شهر زمخشر در خوارزم و پيرو جنبش سياسي اجتماعي معتزله بود. به علت اقامت بسيار وي در مكه، لقب جارالله نيز به وي داده‌ شده ‌است.

اصل و نسب زمخشري كه از بزرگان علماي ادب و لغت عرب و صاحب تفسير كشاف ايراني و از بلاد شمالي ايران و سرزمين هاي سردسير بود و نسبت زمخشري هم، به همين جهت است كه زمخشر، از آبادي‌هاي خوارزم است.

وي در علم تفسير، حديث و لغت و علم معاني بيان، تبحر داشت. اين عالم اهل تسنن، مذهب معتزلي داشت. مسافرت‌هاي زيادي مي‌كرد و معتقد بود كه مؤمن بايد در مناسب‌ترين سرزمين‌ها، از نظر حفظ دين و عبادت پروردگار ساكن شود. از اين‌رو، سال‌هاي زيادي در مكه مجاور شد و زندگي كرد و ظاهرا در همان مكه، تفسير بزرگ قرآن را تأليف كرده است.

او در يكي از مسافرت‌هاي علمي زمستاني خود در خوارزم، يك پاي خود را از دست داد و بعد از آن، هميشه از پاي چوبي استفاده مي‌كرد. با اين حال باز هم، مسافرت‌هاي طولاني و علمي زيادي كرد و سرانجام در سال 538 ه. ق، در سن 71 سالگي در جرجانيه خوارزم در گذشت.

«ابن‌بطوطه» قبر او را در آن‌جا ديده است. او صاحب تفسير «كشاف» و آثاري ديگر است. اين كتاب معروف‌ترين و متقن‌ترين تفاسير اهل تسنن است و از نظر نكات ادبي، بالخصوص نكات بلاغتي، در ميان همه تفاسير قرآن، ممتاز است.

برخي از مورخان گفته‌اند زمخشري بيش از 150 اثر تأليف كرده كه 120 اثر از آن‌ها به جا مانده است. برخي از آثار او عبارتند از: «اعوذج و مفصل» (در نحو)؛ «الفائق» (در حديث)؛ «اساس‌البلاغه» (در لغت)؛ «ربيع‌الابرار و فصوص‌الاخيار»؛ «رئوس‌المسائل» (در فقه)؛ «قسطاس» (در عروض)؛ «مقدمة‌الآداب»؛ «ديوان‌الرسائل»؛ «ديوان‌الشعر»؛ «الرسالة‌الناصحه»؛ «فرهنگ جغرافيائي كتاب (الامكنه و الجبال و المياه)»

شهيد مطهري در كتاب «خدمات متقابل اسلام و ايران» درباره اين كتاب نوشته است: «گستردگي اطلاعات زمخشري، دقت و موشكافي او در مسائل كلامي باعث شده كه اين كتاب در ميان آثار تفسيري از جايگاه بلندي برخوردار باشد.»

به نوشته استاد مطهري، تفسير كشاف در دنياي اسلام به سبب موضع‌گيري‌هاي اعتقادي، كلامي و بررسي جنبه‌هاي بلاغي قرآن كريم در فرهنگ قرآني و نگارش‌هاي تفسيري، رنسانسي ايجاد كرد و عده زيادي در آن حيطه به پژوهش پرداختند. گفته مي‌شود «محمود بن عمر بن محمد زمخشرى» اين تفسير را در مدت دو سال و سه ماه در كنار خانه خدا نوشته است.

«تفسير كشاف» در رده‌بندى تفاسير در رديف تفاسيرى است كه به «تفسير به رأى» مشهور هستند. وي در بسياري از شهرهاي آن زمان از جمله خوارزم، بخارا، مرو، عراق و مكه از اديبان و محدثان استفاده‌هاي علمي كرد.

بعد از نگارش «الكشاف في تفسير قرآن» اين اثر تأثير غير قابل انكاري در علم تفسير بر جاي گذاشت. علاوه بر اين «محمد قزويني»، مصحح ديوان حافظ از تأثير حافظ شيرازي از كتاب «الكشاف في تفسير قرآن» سخن گفته است. به نوشته محمد قزويني، كمتر كسي توانسته مانند حافظ لطايف حكمي را با نكات قرآني در هم آميزد و تلميحات و اشارات قرآني را به كار برد.

حافظ در بيتي گفته است «بخواه دفتر اشعار و راه صحرا گير / چه جاي مدرسه و بحث كشف كشاف است.» محمد قزويني در تعليقات خود بر ديوان حافظ نوشته است. نام اصلي اين كتاب «الكشف عن مشكلات الكشاف» است كه شرحي است بر تفسير كشاف زمخشري.

زمخشري در جلد سوم كشاف، ذيل تفسير آيه 56 از سوره عنكبوت كه‏ مي‏فرمايد: «يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي وَاسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ: اى بندگان من كه ايمان آورده‏ايد زمين من فراخ است تنها مرا بپرستيد.» پس از آن‌كه تشريح مي‏كند كه مؤمن بايد مناسب‌ترين سرزمين‌ها را از نظر حفظ دين و عبادت پروردگار براي سكونت انتخاب كند، مي‌نويسد: به جان خودم سوگند كه سرزمين‌ها از اين نظر تفاوت فراوان دارند.

وي مي‌افزايد: ما آزمايش كرديم، پيشينيان ما نيز آزمايش كرده‏اند. سرزمين حرم خدا و مجاورت بيت‌الله الحرام تأثير فراواني دارد بر روح و دل از نظر مقهور ساختن نفس اماره و تمركز فكر و خيال و پيدايش روح قناعت.*

*منابع: خدمات متقابل اسلام و ايران، استاد مطهري؛ پايگاه اطلاع‌رساني طهور؛ دانش‌نامه اينترنتي قرآن.
سه شنبه 8 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 279]