آسيب‌شناسي اجتماعي گسترش استعمال سيگار در ايران‌ فقط به خاطر ژست‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: آسيب‌شناسي اجتماعي گسترش استعمال سيگار در ايران‌ فقط به خاطر ژست‌
جام جم آنلاين: لطفا سيگار نكشيد! نه، اشتباه نكنيد. نمي‌خواهيم در مورد مضرات سيگار صحبت كنيم يا اين‌كه بگوييم سيگار تا چه حد براي سلامت مضر است. فكر مي‌كنم آنقدر همه در اين مورد شنيده‌ايم كه گوشمان پر از نصيحت و موعظه شده است؛ اما وظيفه و مسئوليت مدني ايجاب مي‌كند كه در مورد نكشيدن سيگار بنويسيم و آ‌نقدر بنويسيم تا دلهره‌مان از دود شدن عمر و سلامت جوانان كمتر شود.

بهتر است اين موضوع را از زاويه‌‌اي ديگري بررسي كنيم و به علل اجتماعي اين قضيه بپردازيم. اين روزها جوانان بيشتر از گذشته سيگار كشيدن را تجربه مي‌كنند و آمارها هم نشان مي‌دهد سن كشيدن سيگار بسيار پايين آمده؛ به طوري كه در جهان بچه‌ها در مدارس ابتدايي هم با طعم تلخ اين دود سفيد آشنا هستند.

اين‌كه چرا جوانان در قرن بيست و يك بيشتر سيگار مي‌كشند، در قرني كه بيشتر از گذشته ممنوعيت‌ها و محدوديت‌ها در مورد آن اعمال مي‌شود و حتي در بسياري از كشورها و شهرها از جمله ايران كشيدن آن در اماكن عمومي ممنوع شده، موضوعي است كه نياز به بحث و تامل بيشتري دارد.

محققان معتقدند؛ جواني كه تاكنون تجربه‌اي از سيگار كشيدن ندارد، وقتي با گروهي از دوستانش به كافي‌شاپ يا رستوران مي‌رود، با ديدن سيگار در دست آنها تمايل بيشتري براي يك بار تجربه كردن آن دارد، بخصوص وقتي با جملاتي نظير بيا بابا پكي بزن، با يك پك سيگاري نمي‌شوي، ما كه سيگاري نيستيم، سيگار كلاس داره و... مواجه مي‌شود، ‌احتمالا براي اين‌كه از قافله رقابت با دوستان عقب نماند، آن را تجربه مي‌كند؛ به طور كلي وقتي رفتار فرد با عوامل بيروني همخواني نداشته باشد، براي حفظ همنوايي خود با محيط، دست به اقداماتي مي‌زند كه مي‌تواند با اصول اساسي ذهني و احساسي او همخواني نداشته باشد كه مصرف يك بار سيگار در محافل عمومي و مكان‌هاي تفريحي نمود واقعي اين قضيه است كه جوانان براي عقب نماندن از قافله دوستان يا كم نياوردن در مقابل ديگر افراد، كشيدن سيگار را تجربه مي‌كنند و چون هر نوع كم آوردن در سنين نوجواني و جواني، هزينه‌هاي سنگيني از لحاظ شخصيتي دارد، آنها ترجيح مي‌دهند بويژه در خصوص برخي رفتار‌هاي اعتيادآميز كم نياورند.

فستينگر معتقد است: «انسان‌ها بيشتر ترجيح مي‌دهند واقعيت را دوباره تفسير كنند، نه اين كه نگرش خود را تغيير دهند.» درست به همين دليل است كه توجيه و استدلالات منطقي بي‌پايه و اساس از وضع موجود جايگزين اصول اساسي درون هر فرد مي‌شود.

حال اگر از برخي از اين جوانان بپرسيد كه چرا سيگار را تجربه كرديد يا چه عواملي باعث شد براي اولين بار جذب اين ماده مخدر شويد، مي‌گويند:‌ «اگر ما در جمع دوستان سيگار نكشيم، به ما انگ بچه سوسول خواهند زد و اين براي ما به منزله افت تلقي مي‌شود.» اگر بگوييم كه جذب شدن نوجوانان و جوانان، بيشتر از ترس انگ‌ها و برچسب‌هايي است كه منزلت و پرستيژ آنها را زير سوال مي‌برد، سخني به گزاف نگفته‌ايم.

جوان امروز سيگار را انتخاب مي‌كند؛ چون اين انتخاب او را بيش از گذشته در ساختار اجتماعي گروهي‌اش تقويت مي‌كند و به او ظرفيت بالاتري براي بروز خود و شركت در مجامع دوستان مي‌دهد؛ البته نبايد خيلي هم نگران بود.

دست ما آنقدرها هم كه به نظر مي‌آيد، بسته نيست؛ چون عموما بهترين فرصت براي ايجاد رابطه در اختيار ما قرار دارد، به شرط آن كه بموقع استفاده كنيم و تا دير نشده كاري كارستان انجام دهيم.

يكي از اين اقدامات، جذابيت بخشيدن به پيامي است كه ما مي‌فرستيم؛ چون آنچه باعث مي‌شود جوان احساسي بخواهد در گروه همسالان ادغام شود، به جذابيت‌هاي پيام ارسالي توسط دوستان و بويژه افراد با نفوذ گروه بستگي دارد.

حال اگر ما بتوانيم براي جوانان چنين فضايي فراهم كنيم كه آنها به ما نزديك شوند، به طور يقين رشد رفتار‌هاي نابهنجار در آنها كمتر خواهد شد. عموما چون ما توانايي توليد پيام‌هاي جذاب را نداريم، جوانان صداي ما را نمي‌شنوند و اينجاست كه فرآيند قانع‌سازي آنها بسيار مشكل خواهد شد و آنها در ورطه جذب در جامعه دوستان و دور شدن از ما قرار مي‌گيرند.

ترس، راهكاري تاريخ مصرف گذشته‌

هنوز هم بسياري از پدر و مادرها براي مقابله با سيگاري شدن جوانانشان از كلام و گويش‌هاي تنبيهي استفاده مي‌كنند. نتايج يك تحقيق در دانشگاه آمريكاAUHS در سال 2007 نشان مي‌دهد كه تنبيه و استفاده از رفتار‌هاي نامناسب، روحيه جوانان را پرخاشگرتر و گرايش آنان را به موادمخدر بيشتر مي‌كند.

طبق اين تحقيقات، انحرافات و كجروي‌هاي اجتماعي و احتمال استفاده از سيگار در ميان اين گونه خانواده‌ها 4 برابر بيشتر از ديگر خانوادهاست و چون رفتار خشونت‌آ‌ميز باعث گسست رابطه فرد با خانواده مي‌شود، مي‌تواند نتايج مخرب‌تر بيشتري مثل فرار از خانه، گرايش به ديگر موادمخدر، خودكشي و حتي قتل را در پي داشته باشد.

متاسفانه مشكلي كه امروز وجود دارد اين است كه خانواده‌ها و نظام آموزش و پرورش نتوانسته‌اند در بازتوليد هنجار‌هاي همسو با رفتارها و عقايد جوانان، توفيقي داشته باشند و همين معضل، باعث كم‌فروغي پيام ارسالي آنها شده است. بسياري از جوانان سيگاري معتقدند؛‌ اگر سيگار چيز بدي است پس چرا ستارگان سينما، برخي ورزشكاران و بسياري از مشاهير جهان سيگار مي‌كشند.

واقعيت اين است كه پاسخ دادن به منطق و ادله جوانان كار ساده‌اي نيست. تجربه هم نشان داده كه در هيچ جاي دنيا با گفتن لطفا سيگار نكشيد، گرايش به سيگار كم نشده و از تعداد سيگاري‌هاي كره زمين كاسته نشده است.

طبق اصول روان‌شناسي اجتماعي ثابت شده است كه متقاعد كردن افراد، كار دشوار و پيچيده‌اي است و بيشتر افراد در برابر پيام‌هايي كه با علايق آنها همخوان باشد، مقاومت مي‌كنند و به تعبيري، شاهد بروز اثر معكوس آن خواهيم بود.

با توجه به اين‌كه روي تمام بسته‌هاي سيگار نوشته مي‌شود كه مواد مخدر براي سلامت مضر است و هر سال در كنفرانس‌ها و ميزگرد‌هاي تلويزيوني از آثار منفي آن بر سلامت و بروز بيماري‌هايي مثل سرطان، بيماري‌هاي قلبي عروقي و مشكلات تنفسي، ريوي و... صحبت مي‌كنند، باز هم سيگار يگانه يار و همدم سيگاري‌ها تلقي مي‌شود.

تا پشت در خانه شما

در تحقيق ديگري كه بتازگي يك NGO در دانشگاه‌ها انجام داده، اين نتيجه به دست آمده كه گرايش به سيگار و قليان ميان دانشجويان رشته پزشكي 3 برابر ديگر دانشجويان است. همچنين تمايل به سيگار در دانشجوياني كه از شهر و محل سكونت خود دور هستند، 5 برابر بيشتر است و تاسف‌بارتر اين‌كه بيش از 20 درصد از كساني كه در كلينيك‌هاي ترك سيگار موفق به ترك شده‌اند، بازگشت دوباره به سيگار در آنها ديده شده است.

حال چگونه مي‌توان انتظار داشت كه نوجوان و جوان كه چشم‌ها و گوش‌هايش هر روز استفاده از سيگار را توسط همسالانش مي‌بيند و مي‌شنود، بتواند راه ديگري براي خود انتخاب كند‌؟ اين آمارها نشان مي‌دهد آسيب‌هاي اجتماعي تا پشت در‌هاي خانه‌ها آمده و چه بسا در فضاي غفلت و سرخوشي خانواده‌ها، از در‌هاي ترديد و عدم شناخت درست و همه‌‌جانبه ما عبور كرده و بچه‌هاي ما را نيز اسير خود كند.

البته قصد اين گزارش ايجاد ترس در دل خانواده‌ها نيست؛ اما مي‌خواهد اين اصل را متذكر شود كه دوري و بيگانگي اعضاي خانواده از يكديگر و كم‌توجهي والدين به فرزندان، عدم به رسميت شناختن ارزش‌هاي نسل جديد و فشار‌هاي روحي مي‌تواند پيامد‌هاي جبران‌ناپذيري داشته باشد، بويژه در مورد ايران، كشوري كه بيش از 50 درصد جمعيت آن زير 30 سال هستند و اين بازار بسيار داغ و خوبي براي شركت‌‌هاي توليد سيگار است.

دكتر اشميت، متخصص آسيب‌هاي اجتماعي معتقد است: «امروز رقابت گسترده‌اي ميان توليدكنندگان سيگار وجود دارد؛ چون در هيچ دوره‌اي از تاريخ تا به اين حد مردم متقاضي استفاده از اين كالا نبوده‌اند.»

در ايران نيز علي‌رغم وجود موانع بسيار زياد در واردات سيگار، بازار انباشته از انواع سيگار‌هاي لوكس و متنوعي است كه هر كدام به بخشي از سليقه‌هاي مشتريان فراوان اين كالا پاسخ مي‌دهد كه البته وفور و گسترگي آن در بازار نشان از علاقه و اشتياق روزافزون همه اقشار و بويژه جوانان به اين ماده مخدر دارد.

در تحقيقي محقق شد كه زمان صرف شده براي تهيه خوراك در كشور‌هاي اروپايي 3 تا 4 دقيقه، پوشاك 7 تا 10 دقيقه و خريد سيگار 10 الي 20 دقيقه است؛ اما اين زمان در كشور‌هايي مثل ايران كاملا برعكس است در تمام سوپرماركت‌ها، كيوسك‌هاي روزنامه‌فروشي و حتي در اغذيه‌فروشي‌هاي شهر و كنار خيابان‌ها، اگر نگوييم 24 ساعته ولي تا پاسي از شب شاهد فروش سيگار هستيم.

گويا در زمينه مصرف سيگار بتدريج ايران گوي سبقت را از بسياري كشورها ربوده است. طبيعي است كه گسترش فرهنگ مصرف‌گرايي در جامعه و تمايل افراد براي استفاده از كالا‌هاي ارائه شده و دسترسي و رويت آسان به كالا‌هايي از جمله سيگار مي‌تواند به گرايش بيشتر افراد به اين گونه موارد منجر شود و اين خود زمينه را براي استفاده بيشتر و ناصحيح و بروز آسيب‌هاي متعاقب آن فراهم مي‌آورد.

حال به نظر مي‌رسد با توجه به جايگاه مهم و تاثيرگذار خانواده بر اعضاي آن بايد شرايط را براي برقراري هرچه بيشتر امنيت اخلاقي در خانواده فراهم كرد تا اولين مراحل شكل‌گيري شخصيت افراد، بر پايه‌هايي محكم و اصولي بنا شود كه اين مساله خود رشد و ثبات عاطفي و روحي افراد را دربر خواهد داشت. گفتني است كه از طريق خانواده‌هايي سالم و بهنجار بسيار راحت‌تر مي‌توان الگو‌هاي درست را در ذهن جوانان دروني كرد.

پس نبايد اين فرصت و امكان بالقوه را براحتي از دست بدهيم؛ همچنين اهميت اطلاع‌رساني و تبليغات در زمينه منع سيگار را نيز نمي‌توان ناديده گرفت و با توجه به اين‌كه در دنيا تبليغات سيگار ممنوع است؛ اما توليدكنندگان اين كالا از تكنيك‌هاي تبليغي غيرمستقيم (مثل اسپانسر شدن براي سيگار كشيدن ستاره سينما در يك فيلم پرفروش) استفاده مي‌كنند كه متاسفانه در سال‌هاي اخير در كشور ما هم مرسوم شده است.

حال راهكار مقابله با اين گونه تبليغات كه هر روز گسترش بيشتري مي‌يابد، افزايش آگاهي‌هاي جمعي از طريق تبليغات صحيح و اصولي در كنار شرايط موجود بازار تبليغات است.

ضمن اين‌كه پيشنهاد مي‌شود در مدارس نيز درسي با عنوان آسيب‌هاي اجتماعي براي همگان توسط متخصصان اين رشته تدريس شود تا سطح آگاهي افراد جامعه را از سنين كودكي و نوجواني كه بسيار تاثيرگذار است، ارتقاء بخشيم و جامعه را پيش از تكثير آسيب‌ها واكسينه‌كنيم.

مهرداد ناظري‌
دوشنبه 7 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 258]