شيوه هاي زمامداري و مديريت در نامه حكومتي امام علي (ع )

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: شيوه هاي زمامداري و مديريت در نامه حكومتي امام علي (ع )
بخش دوم و پاياني
اشاره
در بخش اول « شيوه ها زمامداري و مديريت » ـ كه متن نامه و منشور حكومتي حضرت علي (ع ) به مالك اشتر براي اداره سرزمين مصر مي باشد و براي همه اعصار و زمان ها و از جمله عصر و زمان ما كارآمدترين دستورالعمل هاي حكومت و مديريت را ارائه مي دهد ـ به چند شيوه و راهكار در اين موضوع پرداخته شد. اينك به ساير روش هاي زمامداري و مدريت توجه مي كنيم .

سيماي نويسندگان و منشيان
سپس در امور نويسندگان و منشيان به درستي بينديش و كارهايت را به بهترين آنان واگذار و نامه هاي محرمانه كه در بردارنده سياست ها و اسرار تو است از ميان نويسندگان به كسي اختصاص ده كه صالح تر از ديدگران باشد كسي كه گرامي داشتن او را به سركشي و تجاوز نكشاند تا در حضور ديگران با تو مخالفت كند و در رساندن نامه كارگزارانت به تو يا رساندن پاسخ هاي تو به آنان كوتاهي نكند و در آنچه براي تو مي ستاند يا از طرف تو به آنان تحويل مي دهد فراموشكار نباشد. و در تنظيم هيچ قراردادي سستي نورزد و در بر هم زدن قراردادي كه به زيان توست كوتاهي نكند و منزلت و قدر خويش را بشناسد همانا آن كه از شناخت قدر خويش عاجز باشد در شناخت قدر ديگران جاهل تر است .
مبادا در گزينش نويسندگان و منشيان بر تيزهوشي و اطمينان شخصي و خوش باوري خود تكيه نمايي زيرا افراد زيرك با ظاهرسازي و خوش خدمتي نظر زمامداران را به خود جلب مي نمايند كه در پس اين ظاهرسازي ها نه خيرخواهي وجود دارد و نه از امانت داري نشاني يافت مي شود!
لكن آنها را با خدماتي كه براي زمامداران شايسته و پيشين انجام داده اند بيازماي به كاتبان و نويسندگاني اعتماد داشته باشد كه در ميان مردم آثاري نيكو گذاشته و به امانتداري از همه مشهورترند كه چنين انتخاب درستي نشان دهنده خيرخواهي تو براي خدا و مردمي است كه حاكم آناني .
براي هر يك از كارهايت سرپرستي برگزين كه بزرگي كار بر او چيرگي نيابد و فراواني كار او را درمانده نسازد و بدان كه هرگاه در كار نويسندگان و منشيان تو كمبودي وجود داشته باشد كه تو بي خبر باشي خطرات آن دامنگير تو خواهد بود.
سيماي بازرگانان و صاحبان صنايع
سپس سفارش مرا به بازرگانان و صاحبان صنايع بپذير و آنها را به نيكوكاري سفارش كن بازرگاناني كه در شهر ساكنند يا آنان كه همواره در سير و كوچ كردن مي باشند و بازرگاناني كه با نيروي جسماني كار مي كنند چرا كه آنان منابع اصلي منفعت و پديدآورندگان وسايل زندگي و آسايش و آوردندگان وسايل زندگي از نقاط دور دست و دشوار مي باشند از بيابان ها و درياها و دشت ها و كوهستان ها جاهاي سختي كه مردم در آن اجتماع نمي كنند يا براي رفتن به آنجاها شجاعت ندارند. بازرگانان مردمي آرامند و از ستيزه جويي آنان ترسي وجود نخواهد داشت مردمي آشتي طلبند كه فتنه انگيزي ندارند. در كار آنها بينديش ! چه در شهري باشند كه تو به سر مي بري يا در شهرهاي ديگر با توجه به آنچه كه تذكر دادم .
اين را هم بدان كه در ميان بازرگانان كساني هم هستند كه تنگ نظر و بدمعامله و بخيل و احتكار كننده اند كه تنها با زورگويي به سود خود مي انديشند. و كالا را به هر قيمتي كه مي خواهند مي فروشند كه اين سودجويي و گران فروشي براي همه افراد جامعه زيانبار و عيب بزرگي بر زمامدار است .
پس از احتكار كالا جلوگيري كن كه رسول خدا(ص ) از آن جلوگيري مي كرد بايد خريد و فروش در جامعه اسلامي به سادگي و با موازين عدالت انجام گيرد با نرخ هايي كه بر فروشنده و خريدار زياني نرساند كسي كه پس از منع تو احتكار كند او را كيفر ده تا عبرت ديگران شود اما در كيفر او اسراف نكن .
سيماي محرومان و مستضعفان
سپس خدا را! خدا را! در خصوص طبقات پايين و محروم جامعه كه هيچ چاره اي ندارند او عبارتند از زمين گيران نيازمندان گرفتاران دردمندان . همانا در اين طبقه محروم گروهي خويشتن داري كرده و گروهي به گدايي دست نياز برمي دارند پس براي خدا پاسدار حقي باشد كه خداوند براي اين طبقه معين فرموده است : بخشي از بيت المال و بخشي از غله هاي زمين هاي غنيمتي اسلام را در هر شهري به طبقات پايين اختصاص ده زيرا براي دورترين مسلمانان همانند نزديك ترين آنان سهمي مساوي وجود دارد و تو مسئول رعايت آن مي باشد.
مبادا سرمستي حكومت تو را از رسيدگي به آنان باز دارد كه هرگز انجام كارهاي فراواني و مهم عذري براي ترك مسئوليت هاي كوچك تر نخواهد بود.
همواره در فكر مشكلات آنان باش و از آنان روي برمگردان به ويژه امور كساني را از آنان بيشتر رسيدگي كن كه از كوچكي به چشم نمي آيند و ديگران آنان را كوچك مي شمارند و كمتر به تو دسترسي دارند.
براي اين گروه از افراد مورد اطمينان خود كه خدا ترس و فروتنند فردي را انتخاب كن تا پيرامونشان تحقيق و مسائل آنان را به تو گزارش كنند. سپس در رفع مشكلاتشان بگونه اي عمل كن كه در پيشگاه خدا عذري داشته باشي زيرا اين گروه در ميان رعيت بيشتر از ديگران به عدالت نيازمندند و حق آنان را بگونه اي بپرداز كه در نزد خدا معذورباشي از يتيمان خردسال و پيران سالخورده كه راه چاره اي ندارند. و دست نياز برنمي دارند و به وعده هاي پروردگار اطمينان دارند. پس بخشي از وقت خود را به كساني اختصاص ده كه به تو نياز دارند تا شخصا به امور آنان رسيدگي كني و در مجلس عمومي با آنان بنشين و در برابر خدايي كه تو را آفريده فروتن باش و سربازان و ياران و نگهبانان خود را از سر راهشان دور كن تا سخنگوي آنان بدون اضطراب در سخن گفتن با تو گفتگو كند
من از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بارها شنيدم كه مي فرمود :
« ملتي كه حق ناتوانان را از زورمندان بي اضطراب و بهانه اي بازنستاند رستگار نخواهد شد »
پس درشتي و سخنان ناهموار آنان را بر خود هموار كن و تنگ خويي و خود بزرگ بيني را از خود دور ساز تا خدا درهاي رحمت خود را به روي تو بگشايد و تو را پاداش اطاعت ببخشايد آنچه به مردم مي بخشي بر تو گوارا باشد و اگر چيزي را از كسي بازمي داري با مهرباني و پوزش خواهي همراه باشد.
اخلاق اختصاصي زمامدار
بخشي از كارها به گونه اي است كه خود بايد انجام دهي مانند پاسخ دادن به كارگزاران دولتي در آنجا كه منشيان تو از پاسخ دادن به آنها درمانده اند و ديگر بر آوردن نياز مردم در همان روزي كه به تو عرضه مي دارند و يارانت در رفع نياز آنان ناتوانند; كار هر روز را در همان روز انجام ده زيرا هر روزي كاري مخصوص به خود دارد.
نيكوترين وقت ها و بهترين ساعات شب و روزت را براي خود و خداي خود انتخاب كن اگر چه همه وقت براي خداست اگر نيت درست و رعيت در آسايش قرار داشته باشد.
از كارهايي كه به خدا اختصاص دارد و بايد با اخلاص انجام دهي انجام واجباتي است كه ويژه پروردگار است پس در بخشي از شب و روز وجود خود را به پرستش خدا اختصاص ده و آنچه تو را به خدا نزديك مي كند بي عيب و نقصاني انجام ده اگرچه دچار خستگي جسم شوي .
هنگامي كه نماز به جماعت مي خواني نه با طولاني كردن نماز مردم را بپراكن و نه آن كه آن را تباه سازي زيرا در ميان مردم بيمار يا صاحب حاجتي وجود دارد. آنگاه كه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مرا به يمن مي فرستاد از او پرسيدم با مردم چگونه نماز بخوانم فرمود :
« در حد توان ناتوانان نماز بگذار و بر مومنان مهربان باش »
هيچ گاه خود را فراوان از مردم پنهان مدار كه پنهان بودن رهبران نمونه اي از تنگ خويي و كم اطلاعي در امور جامعه مي باشد. نهان شدن از رعيت زمامداران را از دانستن آنچه بر آنان پوشيده است بازمي دارد پس كار بزرگ اندك و كار اندك بزرگ جلوه مي كند زيبا زشت و زشت زيبا مي نمايد و باطل به لباس حق درآيد. همانا زمامدار آنچه را كه مردم از او پوشيده دارند نمي داند و حق را نيز نشانه اي نباشد تا با آن راست از دروغ شناخته شود و تو به هر حال يكي از آن دو نفر مي باشي :
يا خود را براي جانبازي در راه حق آماده كرده اي كه در اين حال نسبت به حق واجبي كه بايد بپردازي يا كار نيكي كه بايد انجام دهي ترسي نداري پس چرا خود را پنهان مي داري و يا مردي بخيل و تنگ نظري كه در اين صورت نيز مردم چون تو را بنگرند مايوس شده از درخواست كردن باز مانند.

با اينكه بسياري از نيازمندي هاي مردم رنجي براي تو نخواهد داشت كه شكايت از ستم دارند يا خواستار عدالتند يا در خريد و فروش خواهان انصافند.
اخلاق زمامدار با خويشاوندان
همانا زمامداران را خواص و نزديكاني است كه خودخواه و چپاولگرند و در معاملات انصاف ندارند ريشه ستمكاريشان را با بريدن اسباب آن بخشكان و به هيچ كدام از اطرافيان و خويشاوندانت زمين را واگذار مكن و به گونه اي با آنان رفتار كن كه قرار دادي به سودشان منعقد نگردد كه به مردم زيان رساند مانند آبياري مزارع يا زراعت مشترك ; كه هزينه هاي آن را بر ديگران تحميل كنند در آن صورت سودش براي آنان و عيب و ننگش در دنيا و آخرت براي تو خواهد ماند.
حق را به صاحب حق هر كس كه باشد نزديك يا دور بپرداز و در اين كار شكيبا باش و اين شكيبايي را به حساب خدا بگذار گرچه اجراي حق مشكلاتي براي نزديكانت فراهم آورد تحمل سنگيني آن را به ياد قيامت بر خود هموار ساز.
و هرگاه رعيت بر تو بدگمان گردد عذر خويش را آشكارا با آنان در ميان بگذار و با اين كار از بدگماني نجاتشان ده كه اين كار رياضتي براي خودسازي تو و مهرباني كردن نسبت به رعيت است و اين پوزش خواهي تو آنان را به حق وامي دارد.
روش برخورد با دشمن
هرگز پيشنهاد صلح از طرف دشمن را كه خشنودي خدا در آن است رد مكن كه آسايش رزمندگان و آرامش فكري تو و امنيت كشور در صلح تامين مي گردد.
لكن زنهار! زنهار! از دشمن خود پس از آشتي كردن زيرا گاهي دشمن نزديك مي شود تا غافلگير كند پس دورانديش باش و خوشبيني خود را متهم كن .
حال اگر پيماني بين تو و دشمن منعقد گرديد يا در پناه خود او را امان دادي به عهد خويش وفادار باش و بر آنچه برعهده گرفتي امانت دار باش و جان خود را سپر پيمان خود گردان زيرا هيچ يك از واجبات الهي همانند وفاي به عهد نيست .
كه همه مردم جهان با تمام اختلافاتي كه در افكار و تمايلات دارند در آن اتفاق نظر داشته باشند. تا آنجا كه مشتركين زمان جاهليت به عهد و پيماني كه با مسلمانان داشتند وفادار بودند زيرا كه آينده ناگوار پيمان شكني را آزمودند. پس هرگز پيمان شكن مباش و در عهد خود خيانت مكن و دشمن را فريب مده زيرا كسي جز نادان بدكار بر خدا گستاخي روانمي دارد خداوند عهد و پيماني كه با نام او شكل مي گيرد با رحمت خود مايه آسايش بندگان و پناهگاه امني براي پناه آورندگان قرار داده است تا همگان به حريم امن آن روي بياورند. پس فساد خيانت فريب در عهد و پيمان راه ندارد. مبادا قراردادي را امضا كني كه در آن براي دغلكاري و فريب راه هايي وجود دارد و پس از محكم كاري و دقت در قرارداد نامه دست از بهانه جويي بردار مبادا مشكلات پيماني كه بر عهده ات قرار گرفته و خدا آن را بر گردنت نهاده تو را به پيمان شكني وادارد زيرا شكيبايي تو در مشكلات پيمان ها كه اميد پيروزي در آينده را به همراه دارد بهتر از پيمان شكني است كه از كيفر آن مي ترسي و در دنيا و آخرت نمي تواني پاسخ گوي پيمان شكني باشي .
هشدارها
اول ـ هشدار از خون ناحق
از خونريزي بپرهيز و از خون ناحق پروا كن كه هيچ چيز همانند خون ناحق كيفر الهي را نزديك مجازات را بزرگ نمي كند و نابودي نعمت ها را سرعت نمي بخشد و زوال حكومت را نزديك نمي گرداند و روز قيامت خداي سبحان قبل از رسيدگي اعمال بندگان نسبت به خون هاي ناحق ريخته شده داوري خواهد كرد پس با ريختن خوني حرام حكومت خود را تقويت مكن . زيرا خون ناحق پايه هاي حكومت را سست و پست مي كند و بنياد آن را بركنده به ديگري منتقل سازد و تو نه در نزد من و نه در پيشگاه خداوند عذري در خون ناحق نخواهي داشت چرا كه كيفر آن قصاص است و از آن گريزي نيست . اگر به خطا خون كسي ريختي يا تازيانه يا شمشير يا دستت دچار تندروي شد ـ كه گاه مشتي سبب كشتن كسي مي گردد چه رسد به بيش از آن ـ مبادا غرور قدرت تو را از پرداخت خونبها به بازماندگان مقتول بازدارد!.
دوم ـ هشدار از خودپسندي
مبادا هرگز دچار خودپسندي گردي ! و به خوبي هاي خود اطمينان كني و ستايش را دوست داشته باشي كه اينها همه از بهترين فرصت هاي شيطان براي هجوم آوردن به توست و كردار نيك نيكوكاران را نابود سازد.
سوم ـ هشدار از منت گذاري
مبادا هرگز با خدمت هايي كه انجام دادي بر مردم منت گذاري يا آنچه را انجام داده اي بزرگ بشماري يا مردم را وعده اي داده سپس خلف وعده نمايي !
منت نهادن پاداش نيكوكاري را از بين مي برد و كاري را بزرگ شمردن نور حق را خاموش گرداند و خلاف وعده عمل كردن خشم خدا و مردم را برمي انگيزاند كه خداي بزرگ فرمود : « دشمني بزرگ نزد خدا آن كه بگوييد و عمل نكنيد »
چهارم ـ هشدار از شتابزدگي
مبادا هرگز در كاري كه وقت آن فرانرسيده شتاب كني يا كاري كه وقت آن رسيده سستي ورزي و يا در چيزي كه (حقيقت آن ) روشن نيست ستيزه جويي نمايي و يا در كارهاي واضح و آشكار كوتاهي كني ! تلاش كن تا هر كاري را در جاي خود و در زمان مخصوص به خود انجام دهي .
پنجم ـ هشدار از امتياز خواهي
مبادا هرگز در آنچه كه با مردم مساوي هستي امتيازي خواهي ! از اموري كه بر همه روشن است غفلت كني ; زيرا به هر حال نسبت به آن در برابر مردم مسئولي و به زودي پرده از كارها يك سو رود و انتقام ستمديده را از تو بازمي گيرند.
باد غرورت جوشش خشمت تجاوز دستت تندي زبانت را در اختيار خود گير و با پرهيز از شتابزدگي و فرو خوردن خشم خو درا آرامش ده تا خشم فرو نشيند و اختيار نفس در دست تو باشد.
و تو بر نفس مسلط نخواهي شد مگر با ياد فراوان قيامت و بازگشت به سوي خدا.
آنچه بر تو لازم است آن كه حكومت هاي دادگستر پيشين سنت هاي با ارزش گذشتگان روش هاي پسنديده رفتگان و آثار پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و واجباتي كه در كتاب خداست را همواره به يادآوري و به آنچه ما عمل كرده ايم پيروي كني و براي پيروي از فرامين اين عهدنامه اي كه براي تو نوشته ام و با آن حجت را بر تو تمام كرده ام تلاش كن زيرا اگر نفس سركشي كرد و بر تو چيره شد عذري نزد من نداشته باشي .
از خداوند بزرگ با رحمت گسترده و قدرت برترش در انجام تمام خواسته ها درخواست مي كنيم كه به آنچه موجب خشنودي اوست ما و تو را موفق فرمايد كه نزد او و خلق او داراي عذري روشن باشيم برخوردار از ستايش بندگان يادگار نيك در شهرها رسيدن به همه نعمت ها و كرامت ها بوده و اينكه پايان عمر من و تو را به شهادت و رستگاري ختم فرمايد كه همانا ما به سوي او بازمي گرديم . با درود به پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت پاكيزه و پاك او درودي فراوان و پيوسته .
بخشي از وقت خود را به كساني اختصاص ده كه به تو نياز دارند تا شخصا به امور آنان رسيدگي كني و در مجلس عمومي با آنان بنشين و در برابر خدايي كه تو را آفريده فروتن باش و سربازان و ياران و نگهبانان خود را از سر راهشان دور كن تا سخنگوي آنان بدون اضطراب در سخن گفتن با تو گفتگو كند
هرگز پيشنهاد صلح از طرف دشمن را درصورتي كه خشنودي خدا در آن است رد مكن كه آسايش رزمندگان و آرامش فكري تو و امنيت كشور در صلح تامين مي گردد. لكن زنهار! زنهار! از دشمن پس از آشتي كردن زيرا گاهي دشمن نزديك مي شود تا غافلگير كند پس دورانديش باش و خوشبيني خود را متهم كن
منت نهادن پاداش نيكوكاري را از بين مي برد و كاري را بزرگ شمردن نور حق را در تو خاموش گرداند و خلاف وعده عمل كردن خشم خدا و مردم را برمي انگيزاند
از احتكار كالا جلوگيري كن . بايد خريد و فروش در جامعه اسلامي به سادگي و با موازين عدالت انجام گيرد با نرخ هايي كه بر فروشنده و خريدار زياني نرساند. كسي كه پس از منع تو احتكار كند او را به كيفربرسان تا عبرت ديگران شود اما در كيفر او اسراف نكن
يکشنبه 6 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 164]