شعيان عراق از منظر «سي‌ان‌ان»

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: شعيان عراق از منظر «سي‌ان‌ان»
گروه خبرنگاران افتخاري / جلال بيطرفان: شبكه خبري «سي‌ان‌ان» در گزارشي به وضعيت سياسي، اجتماعي و اقتصادي شيعيان و چهره‌هاي شاخص شيعه در عراق پرداخته است.
به گزارش خبرنگار افتخاري خبرگزاري قرآني(ايكنا) به نقل از پايگاه اطلاع‌رساني خيمه، متن زير گزارش كوتاهي از وضعيت شيعيان عراق در سايت «سي ان ان» عربي است كه توسط «فرزانه آجرلو» به فارسي ترجمه شده است.

در ادامه چندين گزارش ديگر درباره شيعيان در كشورهاي عربي است كه آنها نيز به تدريج ترجمه خواهد شد.

مقاله حاضر در عين اجمال و سودمندي، حاوي ديدگاه آمريكايي‌ها در بسياري از نكات مربوط به شيعيان است و بنابراين بايد آن را از اين زاويه مورد تامل قرار داد.

طبعا ترجمه آن به معناي موافقت با اين اظهارات نيست، اما مهم آن است كه بدانيم در باره شيعيان چه تصوري وجود دارد. از درج اين مقاله در سايت عربي سي‌ان‌ان نزديك دو سال گذشته است. كلماتي كه در كروشه گذاشته‌ايم از ماست.

شيعيان عراق از انزوا تا حكومت

به‌رغم اينكه جامعه عراق از مذاهب متعددي تشكيل يافته اما عراق از زمان تشكيل دولت جديد در سال 1921، تقسيمي مذهبي از نوع آن چه پس از اشغال عراق در سال 2003 پديد آمد را شاهد نبوده است.

از اين زمان به بعد بود كه كشتار و درگيري‌هاي مذهبي تمام نواحي اين كشور را به خاك و خون كشيد، به گونه‌اي كه تحليلگران و سياستمداران را وا داشت تا آن چه را در عراق امروز در حال وقوع است «جنگ داخلي» بنامند.

سرنگوني رژيم صدام، نقطه عطفي در وضعيت شيعيان عراق بود و اگر چه بخش گسترده اي از شيعيان در دوران رژيم گذشته در معرض انزوا و ستم بودند، اما وضعيت كنوني ايشان در عراق بعد از صدام به طور كلي متفاوت است. به طوري كه بر حكومت و مناصب اصلي آن سلطه دارند و حتي رهبران و نيروهاي شيعي متهم به اتخاذ سياست تبعيض مذهبي هستند!

وضعيت اسكان در عراق به تنوع در تركيب نژادي و تركيب مذهبي موسوم است، تركيب اول اعراب و كردهاو تركمان‌ها، آشوري‌ها و فارس‌ها و بعضي ديگر را شامل مي‌شود و تركيب دوم، مسلمانان، مسيحيان، صائبي‌ها، يزيدي‌ها، زردتشتي‌ها و برخي ديگر را.

اما ويژگي عراق اين است كه اين دو تركيب غالباً در امتزاج با يكديگرند، به طوري كه عرب‌هاي شيعه و سني و مسيحي، كردهاي شيعه و سني و يزيدي‌ها و زرتشتي‌ها را در بر دارد.

آمار دقيق و رسمي در مورد تركيب دموگرافي عراق وجود ندارد و در اين خصوص تفاوت گسترده‌اي بين منابع يافت مي‌شود، در حالي كه گزارش «آزادي ديني در جهان» بيانگر اين نكته است كه شيعه اكثريت جمعيت را داراست و تعدادشان 65-60درصد كل ساكنان (حدود 26ميليون نفر) است، اما جامعه‌شناس معروف عراقي [سني] دكتر فالح عبدالجبار بر اين ادعاست كه شيعه 5/53 درصد از كل ساكنان را در سال 2000 شامل مي‌شود و اهل سنت 3/42 درصد. [با احتساب كردها]

عراق به واسطه داشتن يك ويژگي از ديگر جوامع متمايز مي شود و آن ازدواج و پيوند زناشويي ميان دو طايفه شيعه و سني است. ديگر اين كه بسياري از قبايل مشتمل از افراد شيعه و سني هستند؛ براي مثال قبيله «جبور» از افراد شيعه و سني تشكيل يافته است.

همين‌طور از اين قبيله، عشيره‌اي كه در شمال موصل ساكن است پيرو مذهب سني شافعي و عشيره اي كه در شرق العماره وجنوب الكوت سكونت دارند، شيعي مذهبند و بسياري ديگر از عشاير نيز چنين‌اند.

جمعيت اعراب بر شيعيان غالب است از جمله آنها، تركمان‌ها و كردهاي فيلي هستند. گروهي از شيعيان نيز اصالت فارسي (ايراني) دارند.

تمركز شيعيان در استان‌هاي جنوب كشور و مناطق فقير پايتخت (بغداد) و به‌ويژه شهر صدر (واقع در شرق بغداد، با جمعيتي افزون بر 2 ميليون نفر) است.

مذهب جعفري، مذهب حاكم در ميان شيعيان عراق است كه بر حسب التزام به تعاليم اين مذهب به متدينين و غير مذهبي‌ها تقسيم مي‌شوند، به طوري كه دسته دوم از تعداد و نفوذ كمتري برخوردارند، به اين اعتبار كه مراجع ديني بر جامعه شيعيان و نيروهاي سياسي آن‌ها سلطه دارند و اين چيزي است كه شعار «حوزه مرجع ماست» به اشاره آن را بيان مي‌كند؛ شعاري كه در سال‌هاي اخير بر زبان شيعيان جاري بوده است.

عراق پايگاه اول تشيع و مهد آن است و نجف از لحاظ تاريخي مركز علمي اصلي شيعه حتي در دهه‌هاي قرن گذشته بوده است. حوزه نجف اولين مدرسه حقيقي و يا مركز فقهي شيعي است كه در قرن يازدهم ميلادي (پنجم هجري) تأسيس شد.

عراق همچنين دربردارنده شهرهاي مقدس شيعه است كه آرامگاه امام علي (ع)، امام حسين (ع) و چهار امام ديگر از امامان شيعه در نجف، كربلا، كاظمين و سامرا واقع است.

اين امر موجب شده عراق مكاني باشد براي آمد و شد شيعيان از تمام نقاط جهان به ويژه ايران و كشورهاي حاشيه خليج فارس.

از نقطه نظر تاريخ، در عراق بسياري از مراجع بزرگ ديني شيعه ظهور كردند كه چهار نفر از ايشان برجسته‌ترين علماي حوزه در نجف و شاخص مرجعيتند. آيت‌الله سيستاني در رأس ايشان است،آيت‌الله فياض، آيت‌الله بشير نجفي و آيت‌الله محمدسعيد حكيم. در اين ميان به جز آيت‌الله حكيم، سه مرجع ديگر از نژاد غيرعراقي هستند، آيت‌الله سيستاني از ايران، آيت‌الله فياض از افغانستان و آيت‌الله نجفي از پاكستان هستند.

بعد از سال 2003 بار ديگر اختلاف تاريخي در جامعه شيعي بين حوزه علميه‌اي كه [مخالفان] بر آن لفظ «حوزه صامت» اطلاق مي كنند و اكنون مراجع ديني نجف به رهبري آيت الله سيستاني، نماينده اين جريان هستند و در واقع دخالتي در مجادلات سياسي ندارند!

و از طرفي «حوزه ناطق» كه به دخالت مستقيم در مسائل اجتماعي و سياسي فرا مي خواند و در حال حاضر رهبر جوان شيعي مقتدي صدر در پيروي از راه پدرش، مرجع بزرگ، محمدصادق صدر، نماينده اين حوزه است، بروز كرده است.

اين اختلاف آثاري در جامعه شيعي داشته است. از جمله حادثه ترور يكي از رهبران شيعه، عبدالمجيد خوئي در آوريل 2003 بدست عناصر [ي كه گفته مي شود] وابسته به جريان صدر [هستند] ، همچنين زد و خوردهايي كه ميان طرفداران سيستاني و عناصر جيش المهدي وابسته به مقتدي صدر صورت گرفت و اين در حالي بود كه عناصر جيش المهدي سعي در تسلط بر حرم امام حسين(ع) و ابوالفضل العباس(ع) در كربلا داشتند. همينطور درگيري‌هايي كه بين عناصر جيش المهدي و سازمان بدر مجلس اعلي انقلاب اسلامي در جنوب اين كشور در آگوست 2005 رخ داد.

رژيم از هم فروپاشيده عراق (صدام) به شيعيان فرصت نمي‌داد تا با آزادي كامل به عمل به شعائر ديني‌شان بپردازند. به دنبال سقوط اين رژيم شيعيان بر هويتشان تأكيد و از اين فضاي باز جديد در جهت برپايي شعائر ديني‌شان بهره بردند، اين امر در مراسم راهپيمايي به مناسبت عزاداري حسيني به سمت كربلا نمود پيدا كرد كه در آن حدود 3 ميليون شيعه شركت داشتند (آوريل 2003).

وضعيت سياسي ـ اجتماعي

از زمان تصدي حكومت عراق توسط حزب بعث در سال 1968، نيروهاي شيعي اساس مخالفت با اين دولت را بنا نهادند و بسياري از رهبران شيعه مانند علامه محمدباقر صدر، مرجع بزرگ محمدصادق صدر، محسن حكيم در اين راه كشته شدند و رهبران سياسي‌شان نيز سركوب شدند، از اين رو بيشتر نيروهاي سياسي شيعي تبعيدگاه را پايگاهي براي خود قرار دادند، بخصوص در ايران، سوريه و اروپا.

مهم‌ترين‌شان حزب‌الدعوه بود كه اولين سازمان سياسي شيعي بر عراق محسوب مي شود و همين‌طور مجلس اعلي انقلاب اسلامي. هزاران تن از شيعيان عراق به دست رژيم سابق كشته شدند، به خصوص در جنبش شيعيان و جنوب در آغاز جنگ خليخ فارس در سال 1991.

اما بسياري از تحليل‌گران بر اين ادعا هستند كه سركوب شيعيان توسط رژيم سابق اساس مذهبي نداشته، بلكه رژيم بعث همه مخالفين را با هر دين و مذهب و قوميتي مورد شدت و خشونت قرار مي‌داده و اين سركوب هنگامي كه مخالفت با پيمان‌هاي منطقه‌اي همراه مي‌شد، بيشتر مي‌گرديد و اين در مورد شيعيان و اكراد به يك ميزان اعمال مي‌شد.

با سقوط رژيم صدام شيعيان برآن شدند تا از اين فرصت تاريخي بهره برند تا سهمي از حكومت داشته باشند كه موقعيت دموگرافي شان را منعكس كند. آمريكايي‌ها كه در ابتدا فكر مي‌كردند كه شيعيان با وجود داشتن اكثريت جمعيت، از حكومت اين كشور محروم بودند از اين وضعيت حمايت كردند.

آمريكايي‌ها همچنين از تشكيل نظام سياسي جديد نيز طبق اصل «تفكيك مذهبي» حمايت كردند.

شروع تشكيل اين نظام با تشكيل مجلس حكم انتقالي و بعد وضع قانون اساسي موقت (قانون اداره دولت عراق در دوره انتقال) به منظور رسيدن به قانون اساسي دائم بود كه ستاد بررسي (مبارزه ) با بحران در گزارشي آن را «سند مذهبي» ناميده است، و در نهايت تقسيم پستهاي رياست حكومت و پست‌هاي كابينه در دولت‌هاي متعدد، كه آخرين آنها حكومت نوري مالكي است. (شيعيان پست نخست وزيري، يكي از نائب‌هاي رئيس جمهور و رئيس مجلس نمايندگان و مهم‌ترين مناسب كابينه را در دست گرفتند.) همچنين بازسازي دستگاه‌هاي امنيتي و حفاظت ملي بر اساس اصول مذهبي انجام شد.

مذهب‌گرايي در صحنه سياسي عراق با قدرت ظهور كرد، به طوري كه احزاب و سازمان‌هاي سياسي تريبون‌هاي مذهبي و نژادي بودند و طبق نظر بسياري از تحليل‌گران، براي اولين بار در تاريخ عراق، هويت مذهبي و نژادي، يك اصل در سياست عراق شد. رأي‌گيري در انتخابات قانون اساسي (نوامبر و دسامبر 2005) با تكيه بر انتسابات مذهبي و نژادي برگزار شد.

در ميان احزاب، نيروهاي سياسي، جريان‌ها و مراجع ديني طرفداران مذهب شيعه بيش از ديگر مذاهب به صحنه آمدند و ليست ائتلاف يكپارچه عراق بيشترين تعداد كرسي را در دولت موقت ملي به دست آوردو اين ليست همچنين حدود نيمي از كرسي‌هاي مجلس نمايندگان (128 كرسي از مجموع 275) را نيز كه انتخاباتش در دسامبر همان سال برگزار شد، به دست آورد.

عراق صحنه درگيري بين سني و شيعه است آن گونه كه ده‌ها هزار نفر از هر دو طرف قرباني اين درگيري‌ها شدند. نيروهاي سني شبه نظاميان شيعه و گروه‌هاي شهادت‌طلب را متهم به مورد هدف قراردادن اهل سنت كردند، اين در حالي است كه نيروهاي شيعي سازمان‌هاي سني/مسلح را به مورد هدف قرار دادن شيعيان متهم مي‌كنند كه در رأس ايشان گروهك القاعده در عراق و سپاه انصار السنه هستند.

از جمله كساني كه در اين هدف گيري‌هاي دو طرفه جان باخت، آيت الله محمدباقر حكيم رئيس مجلس اعلي انقلاب اسلامي بود، كه همراه با تعدادي ديگر از شيعيان در انفجاري كه در آن مسجد امام علي (ع) در نجف مورد هدف بود (29 آگوست 2003) كشته شد.

اين درگيري‌ها پس از انفجار حرم امام هادي (ع) كه يكي از مهم‌ترين اماكن زيارتي مقدس شيعيان در شهر سامرا محسوب مي‌شود، بيشتر شد به طوري كه به دنبال آن خشم شيعيان منجر به حملاتي متقابل به تعدادي از مراكز اهل سنت در همه نواحي عراق شد.

وضعيت اقتصادي

شيعه به طبقات مختلف اجتماعي طبقه سرمايه داران و مالكين بزرگ، طبقه متوسط، و طبقه كارگران زحمتكش و كشاورزان فقير تعلق دارد. كشاورزان در جنوب و شهرك صدر تمركز دارند و به گفته شيعيان آنان در رژيم صدام مورد هدف بوده‌اند و منطقه شان محروم‌ترين مناطق كشور از لحاظ رفاه اجتماعي و اقتصادي است و در واقع آنها نماينده طبقه محروم عراقند.

اما بسياري از شيعيان اشاره به اين دارند كه وضعيت اقتصادي و اجتماعشان در حكومت جديد كه خود شيعيان آن را در دست دارند بهبود چنداني نيافته است. اين به‌رغم آن است كه نخبگان سياسي شيعه براي اين كار پيشگام شدند، اما آنچه در سطح بازسازي و تأمين خدمات و احياي وضع اقتصادي دستاورد اين نخبگان است، بسيار اندك است.

شخصيت‌هاي برجسته شيعه عراق

آيت‌الله سيستاني بزرگ‌ترين مرجع شيعيان عراق است كه بيشتر شيعيان و بخش بزرگي از شيعيان كشورهاي عربي به خصوص كشورهاي حوزه خليج فارس مقلد ايشانند.

عبدالعزيز حكيم، رئيس مجلس اعلي انقلاب اسلامي در عراق.

مقتدي صدر، رهبر جريان «حوزه ناطقه» كه به آن جريان صدري نيز گفته مي‌شود و نظاميان جيش‌المهدي نيز وابسته به اويند.

آيت‌الله شيخ محمد يعقوبي كه مرجع حزب فضيلت شمرده مي‌شود.

نوري المالكي، نخست وزير فعلي عراق و يكي از رهبران حزب الدعوه، ابراهيم جعفري، نخست وزير سابق عراق و از رهبران حزب الدعوه (كه اخيرا انشعاب كرد).

اياد علاوي، نخست وزير سابق عراق و رئيس جنبش وفاق ملي عراق، احمد چلبي، رهبر كنگره ملي عراق كه اين دو جزء جريان غير مذهبي شيعه محسوب مي‌شود.
شنبه 5 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 116]