جنبش عدم تعهد از آغاز تا پانزدهمين اجلاس وزراي امور خارجه (1)

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: جنبش عدم تعهد از آغاز تا پانزدهمين اجلاس وزراي امور خارجه (1)
تهران-خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا): روزهاي 6 تا 9 مرداد ماه سال جاري، تهران ميزبان اجلاس وزراي امور خارجه كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد خواهد بود.

اين مجمع جهاني، تجلي اراده نمايندگان ملت هاي عدم تعهد براي همكاري مشترك در دستيابي به آرمان هاي رفيع ملل جهان همچون صلح، امنيت، توسعه و پيشرفت اقتصادي است.
برگزاري اجلاس وزرا نشان از تكوين ايده همكاري و همسويي كشورهاي مستقل جهان براي نيل به همگرايي و تحقق توسعه پايدار در اقصي نقاط جهان دارد. اين همكاري مشترك مي تواند الگوي مناسبي براي تقويت و تعامل اجزا تاثيرگذار در مناسبات جهاني و بين المللي شود.
فرآيند جهاني سازي در هزاره سوم ميلادي، اتخاذ سياست همگرايي و تكيه بر سرمايه هاي مادي و معنوي را در تامين مصالح دسته جمعي كشورهاي عدم تعهد اجتناب ناپذير كرده است. تحولات بين المللي با سرعت در حال تغيير و دگرگوني است و در اين ميان جنبش عدم تعهد با قرار گرفتن در كانون تحولات استراتژيك جهان، توان و استعداد بالقوه فراواني براي مشاركت فعال و اختصاص سهم بسزايي از اين تحولات به خود دارد.
اكنون، در فجر قرن بيستم و يكم، كه جنبش عدم تعهد نقش سازنده اي در صحنه تحولات بين المللي بر عهده گرفته است، ايده "همبستگي براي صلح، عدالت و دوستي" به عنوان شعار اصلي اجلاس وزراي عدم تعهد در تهران انتخاب شده است.
با در نظر گرفتن جايگاه، توان و روند پرشتاب جنبش عدم تعهد كه نماد بروز و ظهور نظام چند قطبي است و نظام سلطه و يكجانبه گرايي را به چالش كشيده و افق هاي روشني را پيش روي ملل جهان قرار داده است، انتخاب اين شعار تجلي اراده ملل مستقل براي دستيابي به صلح بر مبناي عدالت و ارزش هاي والاي انساني و معنوي است.
ظرفيت هاي بالفعل و بالقوه اقتصادي - صنعتي، رشد اقتصادي قابل توجه و بازار توليد و مصرف در كشورهاي مستقل، نويد بخش آينده روشن در تحولاتي جهاني مي باشد.
جمهوري اسلامي ايران به عنوان يك كشور مستقل براي بازشناسي و واكاوي عناصر تاريخي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي همگرايي در جنبش عدم تعهد و تقويت اين فرآيند اجتناب ناپذير و تحقق آرمان هاي جنبش رسالتي بس عظيم بر دوش مي كشد.
ازسويي ديگرشناسايي عوامل واگرايي وشكاف از قبيل اختلافات قومي، نژادي، زباني، فرهنگي، جغرافيايي و مرزي ضروري بوده و مبارزه با آن امري اساسي است. اين عوامل عمدتا منشاء بيروني داشته و حاصل سلطه و دخالت بيگانگان در امور كشورهاي مستقل است و در حال حاضر نيز كه عصر استعمار پايان يافته، آثار و نتايج حضور آنان همچنان باقي است.
الگوهاي سياسي – اجتماعي غرب براي جهان سوم به ويژه كشورهاي مستقل قابل تجويز نيست و استفاده از اين مدل ها با ساختارهاي سياسي، فرهنگي و اجتماعي اين كشورها سازگاري ندارد. به واقع منزلت يابي جنبش عدم تعهد نيازمند آن است كه الگوي جديدي از رفتار و روابط را در دستور كار خود قرار دهد. اين امر در شرايطي حاصل مي شود كه كشورهاي مستقل بتوانند موقعيت خود را در فضاي همكاري و مشاركت تعريف كنند.
نكته حايز اهميت اين است كه در چارچوب جنبش عدم تعهد، برخي از ارزش هاي بنيادين حوزه تمدني و فرهنگي همچون انسجام تمدني، هويت شناسي، رويكرد معنوي و ميراث شناسي فرهنگي در حال احياء مي باشد. اين حوزه ها مي تواند كشورهاي مستقل جهان را به يكديگر پيوند بزند.
توسعه همكاري با كشورهاي مستقل جهان يكي از سياست هاي راهبردي و رويكردهاي اصلي در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران است. جمهوري اسلامي ايران براي همگرايي و همكاري اقتصادي و امنيتي با كشورهاي مستقل عزم راسخ دارد، زيرا بر اين اعتقاد است كه پيش زمينه تقويت مناسبات، وجود روابطي مستحكم و در هم پيوسته بين كشورهاي مستقل و غيروابسته است.
بر اساس اين سياست، علاوه بر اشتراكات فرهنگي و اجتماعي، ظرفيت هاي متنوع اقتصادي كشورهاي مستقل مي تواند روند همگرايي و هماهنگي ميان آنها را به صورت جرياني طبيعي و اجتناب ناپذير پيش برد. در حقيقت اين كشورها با تكيه بر ويژگي ها و قابليت هاي اقتصادي موجود خود مي توانند نقش تكميلي و فزاينده اي در اقتصاد يكديگر ايفا كنند. از اين رو، دولت جمهوري اسلامي ايران بر اين باور است كه به عنوان يكي از صاحبان عمده ذخاير انرژي و منابع انساني متخصص و با تكيه بر موقعيت جغرافيايي ويژه خود مي تواند مكمل اقتصاد كشورهاي مستقل جهان باشد.
اجلاس وزراي جنبش عدم تعهد بهانه خوبي براي بررسي پيشينه، ساختار، ظرفيت ها، فرصت ها و چالش هاي پيش روي جنبش است. در اين مقاله درصدد ارايه تصويري روشن از سير تاريخي جنبش و برنامه در پيش روي جنبش برآمده ايم.
** معرفي جنبش عدم تعهد
جنبش عدم تعهد بر پايه اصول احترام به تماميت ارضي و حاكميت ملي كشورهاي عضو، عدم تجاوز، عدم دخالت در امور داخلي يكديگر، برابري و امتيازات متقابل و همزيستي مسالمت آميز در دهه 1950 شكل گرفت. اين تشكل به عنوان يك تشكل مهم بين المللي، يكي از مجموعه هاي تاثيرگذار بر روند تحولات جهان است. اين جنبش به مثابه نشانه اي از پايان دوران استعمار، اعلام مخالفت با پذيرش سلطه قدرت هاي بزرگ و تريبوني آزاد براي اعلام نظرات و مواضع كشورهاي جهان سوم و در حال توسعه بود و عضويت در آن به منزله دستيابي به استقلال سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي به شمار مي آمد. جنبش عدم تعهد تاكنون 14 اجلاس در سطح سران و 14 اجلاس در سطح وزرا برگزار كرده است.
در پي اعلام آمادگي جمهوري اسلامي ايران براي ميزباني پانزدهمين اجلاس وزراي امورخارجه عدم تعهد در تهران، اين پيشنهاد در جلسه 22 آذرماه سال گذشته (1386) در جلسه دفتر هماهنگي جنبش عدم تعهد در نيويورك به تصويب رسيد. اين اجلاس قرار است از 6 الي 9 مردادماه 1387 در تهران برگزار شود.
طبق رويه جنبش عدم تعهد، در فاصله ميان دو نشست سران عدم تعهد يك اجلاس وزرا برگزار مي شود كه طي آن تصميمات مهم نشست سران بررسي و روزآمد مي شود و متناسب با شرايط جديد اسناد و تصميمات قبلي اصلاح مي شود يا تصميمات و اسناد جديدي به تصويب مي رسد. در مقام اهميت اجلاس وزرا بايد گفت كه بعد از نشست سران، اجلاس وزراي خارجه كه در فاصله ميان دو اجلاس سران برگزار مي شود از بيشترين اهميت در ميان ساير نشست هاي عدم تعهد، حتي ساير نشست هاي وزرا برخوردار است چرا كه بيشتر امور مربوط به آماده سازي اسناد و مذاكرات مربوط به اجلاس سران در اجلاس وزرا انجام مي شود و مذاكرات آن معمولا مفصل تر و پيچيده تر است.
قرار است در اجلاس تهران نمايندگان 118 كشور عضو، 15 كشور ناظر و 8 سازمان بين المللي و منطقه اي ناظر (بيش از 140 هيات) حضور يابند. همچنين تعدادي از كشورها و سازمان هاي بين المللي و منطقه اي به عنوان ميهمان شركت خواهند كرد. از شخصيت هاي بين المللي نيز دعوت به عمل آمده است.
برگزاري اجلاس در تهران به دليل شرايط خاص جنبش عدم تعهد و سياست هاي كلان جمهوري اسلامي ايران از اهميت و جايگاه ويژه اي در ديپلماسي و روابط خارجي كشور برخوردار است. بر اين اساس، برنامه ريزي مناسب در همه زمينه ها با در نظر گرفتن مكان مناسب و نظارت بر روند آن صورت گرفته است. اين اجلاس از آنجا اهميت مي يابد كه جمهوري اسلامي ايران در نشست سران در هاوانا آمادگي خود را براي ميزباني شانزدهمين اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 2012 اعلام كرده است.
** تاريخچه جنبش عدم تعهد
جنبش عدم تعهد به عنوان يك تشكل مهم بين المللي، يكي از مجموعه هاي تاثيرگذار بر روند تحولات جهان طي چهل و پنج سالي است كه از عمر آن مي گذرد. اين جنبش از همان ابتداي تشكيل به مثابه نشانه اي از پايان دوران استعمار، اعلام مخالفت با پذيرش سلطه قدرت هاي بزرگ و تريبوني آزاد براي اعلام نظرات و مواضع كشورهاي جهان سوم و در حال توسعه بود و عضويت در آن به منزله دستيابي به استقلال سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي به شمار مي آمد.
زمينه هاي مهم تاريخي در روند تكوين جنبش عدم تعهد را مي توان گردهمايي هاي منطقه اي در آسيا و آفريقا بين سال هاي 1947 تا 1955 دانست كه با هدف همكاري و يافتن راه هاي عملي براي حل مشكلات مبتلا به كشورهاي تازه استقلال يافته، برگزار مي شد.
نمايندگان كشورهاي آسيايي، آفريقايي و آمريكاي لاتين براي نخستين بار در سان فرانسيسكو ملاقات كردند و اين ديدار مقدمه تشكيل يك رشته جلسات در اوايل دهه 50 ميلادي را فراهم كرد، مهمترين اين گردهمايي ها عبارت بودند از:
گردهمايي رهبران آسيايي
گردهمايي رهبران آسيايي هند، اندونزي، پاكستان، برماني (ميانمار) و سيلان (سريلانكا) در 5 آوريل 1954 در كلمبو پايتخت سيلان برگزار شد. اين گردهمايي نخستين تلاش براي همبستگي ميان چند كشور در حال توسعه به شمار مي آيد كه انگيزه اصلي آن يافتن راه حلي براي بحران هند و چين بود، اما در جريان كنفرانس، رهبران آسيايي پا را از اين مساله فراتر گذاشته و مسايل ديگري چون محكوميت گسترش دامنه سلاح هاي اتمي و آزمايشات هسته اي، محكوميت استعمار و امپرياليسم و براي اولين بار مساله عدم پيوستگي به دو بلوك شرق و غرب را در اين گردهمايي مطرح كردند. اما بحث جدي و پيگيري اين مسايل با توجه به تعداد اندك كشورهاي شركت كننده در كنفرانس كلمبو كه همگي جزء كشورهاي آسيايي بودند، ممكن نبود چرا كه بررسي اين مسايل به گردهمايي هاي گسترده و مشاركت ديگر رهبران كشورهاي جهان سوم بويژه از قاره آسيا و آفريقا نياز داشت.
** اصول پانچاشيلا (1954)
دو هفته بعد از برپايي كنفرانس كلمبو در تاريخ 19 آوريل 1954 چوئن لاي و نهرو رهبران چين و هندوستان براي بررسي روابط متقابل اين دو كشور آسيايي با يكديگر ملاقات كردند. نشست اين دو رهبر در چارچوب كنفرانس هاي آسيايي – آفريقايي نبود اما در جريان مذاكرات آنها مسايلي مطرح شد كه بعدها در پي ريزي جنبش عدم تعهد نقش بسيار داشت. مهمترين مساله طرح شده در اين مذاكرات ارائه اصول پانچاشيلا (پنجگانه) بود كه به عنوان چارچوبي جهت تعيين روابط حسنه فيمابين دولت ها مطرح شد. اين اصول در كنفرانس باندونگ نيز مد نظر قرار گرفت. اصول پنجگانه كه بعدها به عنوان پايه و اساس انديشه عدم تعهد پذيرفته شد عبارت بودند از:
1- احترام به تماميت ارضي و حاكميت ملي يكديگر
2- عدم تجاوز
3- عدم دخالت در امور داخلي يكديگر
4- برابري و مزاياي متقابل
5- همزيستي مسالمت آميز
اصول مذكور در ابتدا محور اصلي همبستگي گروه غيرمتعهدها را تشكيل مي داد، اما به مرور زمان و با افزايش اعضاء به تدريج بر دامنه اين اصول و شعارها افزوده شد و به ساير مسايل بين المللي كه بسياري از آنها خارج از قلمرو اختلافات بلوك ها بود، گسترش يافت چنانچه هنگام تنظيم دستور كار نخستين كنفرانس سران عدم تعهد اصول زير در دستور كار گنجانده شد:
تحكيم و تقويت صلح بين المللي، احترام به حق و تعيين سرنوشت مردم و ملت ها، مبارزه با امپرياليسم، محو استعمار، استعمار نوين، محكوميت تبعيض نژادي و آپارتايد، خلع سلاح عمومي و كامل و منع آزمايش هاي هسته اي ، مقابله با سياست زور و تسلط سياسي و اقتصادي و هر نوع مداخله خارجي، اعتياد به برابري و تلاش براي برقراري صلح در دنيا و مبارزه با تحميل هر گونه ايدئولوژي سياسي و اقتصادي.
** كنفرانس بوگور
اجتماع دو روزه بوگور كه در تاريخ 28 و 29 دسامبر 1954 برپا شد در حقيقت اجلاس مقدماتي كنفرانس همه جانبه باندونگ بود. پنج نخست وزير آسيايي از كشورهاي پاكستان، سيلان، هند، اندونزي و برماني در بوگور گردهم آمدند تا مقدمات برپايي كنفرانس باندونگ را فراهم نمايند. پس از مذاكرات دو روزه، نخست وزيران كشورهاي مذكور قرار گذاشتند از 24 كشور ديگر آسيايي و آفريقايي دعوت نمايند تا در آوريل 1955 در اجتماع بزرگ باندونگ در اندونزي حضور بهم رسانند.
** كنفرانس باندونگ
در باندونگ اندونزي براي اولين بار رهبران كشورهاي آسيايي و آفريقايي از جمله مصر، هند، اندونزي و غنا دور هم جمع شدند تا شالوده حركتي نوين در جهاني را آغاز نمايند كه كشورهاي كوچك از بيم جنگ و رقابت ابرقدرت ها در نگراني به سر مي بردند. كنفرانس باندونگ با حضور نمايندگاني از 29 كشور جهان سوم تشكيل شد و شركت كنندگان در كنفرانس سه مساله عمده را بيش از ساير مسايل مورد بحث و بررسي قرار دادند: استعمارزدايي، بي طرفي در جهان تحت رقابت دو بلوك و توسعه اقتصادي گذشته از استعمارزدايي و توسعه اقتصادي كه اصول باندونگ با آنها شناخته مي شد، مساله ديگر پي ريزي حركت بي طرفي در اين كنفرانس بود.
در اين كنفرانس اصول ده گانه باندونگ به شرح ذيل به تصويب رسيد كه امروز از آن به عنوان اصول بنيادين جنبش عدم تعهد ياد مي شود:
احترام به حقوق بنيادين بشر و اهداف و اصول منشور ملل متحد، احترام به حاكميت و تماميت ارضي همه ملت ها، شناسايي برابري تمامي نژادها و برابري تمامي ملت ها اعم از كوچك و بزرگ، خودداري از مداخله در امور داخلي كشورهاي ديگر، احترام به حق همه ملت ها در دفاع فردي و جمعي از خود، مطابق با منشور ملل متحد، خودداري از استفاده از ترتيبات دفاع جمعي براي تامين منافع خاص هريك از قدرت هاي بزرگ و خودداري همه كشورها از اعمال فشار بر كشورهاي ديگر، خودداري از اقدامات تجاوزكارانه، تهديد به تجاوز و يا به كارگيري زور عليه تماميت ارضي يا استقلال سياسي كشورهاي ديگر، حل و فصل تمامي منازعات بين المللي از طريق مسالمت آميز، مطابق با منشور ملل متحد، ارتقاي همكاري و منافع متقابل، احترام به عدالت و تعهدات بين المللي.
بعد از كنفرانس باندونگ به غير از كنفرانس بريوني كه در ژوييه 1956 با حضور رهبران مصر، هند و يوگسلاوي برپا شد، اقدام ديگري براي گردآوري رهبران بي طرف تا سال 1961 صورت نگرفت. با وجود اين در همين دوران فترت شش ساله، رهبران بي طرف به ويژه مارشال تيتو رهبران يوگسلاوي به تلاش خود ادامه دادند و سرانجام نخستين كنفرانس رسمي عدم تعهد در بلگراد تشكيل شد.
ادامه دارد...
سيام.1058*1535
چهارشنبه 2 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 200]