محبوب‌ترين عبادت

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: محبوب‌ترين عبادت

دين- حجت الاسلام علي‌اصغر صرفه‌جو:
«شادي و نشاط» محركي است براي نيازهاي اساسي انسان در زندگي.

«شادي» عامل رشد و موفقيت و ابزاري براي كار و فعاليت بيشتر و افزايش توانايي انسان است. «شادي» ضرورتي است كه به زندگي معنا مي‌دهد و اصولاً آفرينش جهان هستي و انسان به گونه‌اي است كه خودبه‌خود شادي و نشاط را براي آدمي‌فراهم مي‌آورد و عواطف منفي مانند ناكامي، ترس و نگراني را بي اثر مي‌سازد. اسلام، دين فطرت است و به تمام نيازهاي طبيعي و فطري انسان توجه دارد و پيروان خود را به شادي‌هاي مثبت و سازنده دعوت مي‌كند؛ چرا كه استفاده از امور شادي‌آفرين در مواقع مناسب و با رعايت حدود لازم، براي آرامش روان و كاستن از يك نواختي زندگي بسيار مفيد است، چنان كه امام علي(ع) مي‌فرمايد: اين دل‌ها همانند بدن‌ها خسته و افسرده مي‌شوند و نياز به استراحت دارند. در اين حال، نكته‌هاي زيبا و نشاط‌انگيز را براي آنها انتخاب كنيد.

در همين باره امام رضا(ع) فرمود: «اوقات خود را به چهار بخش تقسيم كنيد: بخشي را براي عبادت، بخشي را براي كار و فعاليت براي تأمين زندگي، بخشي را براي معاشرت و مصاحبت با برادران مورد اعتماد و كساني كه شما را به عيوبتان واقف سازند و بخشي را به تفريحات و لذايذ حلال اختصاص دهيد و از مسرت و نشاط ساعت تفريح و شادي، مي‌توانيد انجام وظايف ديگر خود را تأمين كنيد.»

البته اين نياز چون نيازهاي ديگر انسان، اگر مهار نشود و بي ضابطه باشد، به‌طور حتم، زيان‌هايي را به‌دنبال خواهد داشت؛ لذا بايد مرز شادي‌ها و تفريحات سالم و مشروع، از شادي ناروا و ناپسند روشن شود. مطلب حاضر به بررسي اين مفهوم در آموزه‌هاي ديني‌مان مي‌پردازد.

شادي در قرآن، جايگاه خاصي دارد و به گونه‌هاي مختلف، مورد تأييد و توجه قرار گرفته است؛ اما نه شادي بيهوده و عبث، بلكه شادي توأم با اهداف الهي و انساني و لذا آيات قرآن درباره شادي دو دسته‌اند: دسته‌اي از آيات، مؤمنين را دعوت به شادي مي‌كنند، مانند آيه: « قُل بِفَصلِ‌الله وَ بِرَحمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَليَفرَحُوا هُوَ خَيرٌ مِمَّا يَجمَعُونَ؛‌ [اي رسول خدا ! به خلق] بگو كه شما بايد منحصراً به فضل و رحمت خدا شادمان شويد [و به نزول قرآن مسرور باشيد] كه آن بهتر و مفيدتر از ثروتي است كه براي خود اندوخته مي‌كنيد.» يونس/58

از اين رو، مردم به فضل پروردگار و به رحمت بي پايان او به اين كتاب بزرگ الهي كه جامع همه نعمت‌ها است، بايد خشنود شوند، نه به جمع ثروت‌ها و بزرگي مقام‌ها و فزوني قوم و قبيله. همچنين قرآن، زماني كه وعده الهي، مبني بر نصرت و پيروزي روميان اهل كتاب بر مشركان مجوس، محقق مي‌شود، مي‌فرمايد: «وَ يَومَئذٍ يَفرَحُ المُؤمِنُونَ بِنَصرِ‌الله...؛ و در آن روز [كه روميان فاتح شوند] مؤمنان به ياري خداوند شاد مي‌شوند… »روم/5-4
بنابراين، شادي‌ها بايد براساس ارزش‌ها و اهداف مقدس قرآن و پيروزي موحدين بر مشركين باشد.

دسته ديگري از آيات قرآن، شادي را مذمت مي‌كنند؛ البته شادي‌هاي بيهوده‌اي كه براساس ضد‌ارزش‌ها هستند. در اينجا به دو نمونه از آنها اشاره مي‌شود:
1 - قرآن كريم در داستان «قارون» كه فردي خود‌خواه و مغرور بود و شادي‌هاي مستانه داشت، از زبان قومش مي‌فرمايد: «اِذ قَالَ لَهُ قَومُهُ لاَ تَفرَح اِنَّ‌الله لاَ يُحِبُ الفَرِحيِنَ؛ هنگامي‌كه قوم قارون به او گفتند: شادي [مغرورانه] مكن كه خداوند شادي كنندگان [مغرور] را دوست نمي‌دارد.»قصص/76

2 - قرآن كريم ضمن بيان عذاب‌هاي دوزخيان مي‌فرمايد: «ذَلِكُم بِمَا كُنتُم تَفرَحُونَ فِي الأرضِ بِغَيرِ الحَقِّ وَ بِمَا كُنتُم تَمرَحُون؛ اين به خاطر آن است كه به ناحق در زمين شادي مي‌كرديد و به خاطر آن است كه [سخت به‌خود] مي‌نازيديد [و از روي غرور و مستي به خوشحالي مي‌پرداختيد].»مومن/75

جالب اينكه در آخر آيه مي‌فرمايد: «بِمَا كُنتُم تَمرَحُونَ» كه به معناي شادي به خاطر مطالب بي اساس، يا شدت فرح و... است و شدت فرح نوعاً منشأيي جز غفلت و غرور ندارد. بنابراين، آنجا كه از شادي مذمت شده، به جهت همراه بودن شادي با گناه، غفلت و فساد است.

اقسام شادي از نظر اسلام

نكته مهم و اساسي آن است كه اسلام هر گونه شادي را تأييد نمي‌كند، بلكه براي آن حد و مرز قائل است هر چند شادي يك هيجان طبيعي براي انسان قلمداد مي‌شود و از اين حيث نمي‌توان آن را به انواع مختلف تقسيم كرد؛ اما با توجه به عامل پديد آورنده، انگيزه شادي، موقعيت زماني و مكاني و عوارض ديگر، چه بسا بار مثبت و منفي پيدا مي‌كند. از اين رو با نگرش ديني، شادي به دو قسم پسنديده و ناپسند تقسيم مي‌شود:

الف. شادي پسنديده
از نگاه دين اسلام، شادي پسنديده آن است كه جهت گيري الهي داشته باشد و يا مقدمه اي براي انجام وظايف شرعي و الهي قرار گيرد؛ چون طبق نظام ارزشي اسلام، مطلوب واقعي، تقرب به خدا است و همة حركات و سكنات و افعال انسان بايد در راستاي آن انجام گيرد تا تكامل حاصل شود. با توجه به معيار كلي گفته شده، مي‌توان براي شادي پسنديده ويژگي‌هاي ذيل را بر شمرد:
1 - همراه با گناه نباشد؛
2 -با غفلت از خدا مقرون نشود؛
3 - اعتدال و ميانه روي در آن رعايت شود.
در اينجا به چند نمونه از شادي‌هاي پسنديده اشاره مي‌شود:

1 - شادي در وقت اطاعت از خدا: شادي حقيقي، وقتي است كه انسان توفيق طاعت خداوند را پيدا كرده باشد و از گناه، دوري گزيند. حضرت علي(ع) مي‌فرمايد: «شادي مؤمن، به طاعت پروردگارش است و حزنش بر گناه و عصيان است.»
پيامبر اكرم(ص) در وصيت خود به امام علي(ع) فرمود: «اي علي! براي مؤمن در دنيا سه خوشحالي است: ديدار با برادران ديني، افطار از روزه و شب
زنده داري در آخر شب.»

2 -شادي براي احياي حق يا از بين رفتن باطل: امام علي(ع) در نامه‌اي به «عبدالله بن عباس» مي‌فرمايد: «اما بعد، انسان گاهي مسرور مي‌شود به خاطر رسيدن به چيزي كه هرگز از دستش نمي‌رفت و گاهي محزون مي‌شود به خاطر از دست دادن چيزي كه هرگز به آن نمي‌رسد. پس بايد شادي تو
به خاطر احياي حق يا نابودي باطل باشد.»

3 - تحول معنوي: شادي، زماني پسنديده است كه در انسان تحولي ايجاد شود و انسان بتواند خطاهاي گذشته خود را جبران كند و نيز روزي كه احساس كند خداوند گناهان گذشته او را بخشيده است. امام علي(ع) فرمود: «عيد براي كسي است كه بداند گناهانش بخشيده شده است.»

4 -شادي براي ديگران: اگر مسلماني بتواند با چهره گشاده و لبخندي صميمي، غمي‌را از دل دوستش بزدايد، با اين عمل، علاوه بر اينكه خود به نشاط و شادي رسيده، عبادت پروردگار را نيز به جا آورده است. امام صادق(ع) مي‌فرمايد: «كسي كه از چهره برادر ديني اش رنج و اندوهي را بردارد، خداوند به پاداش آن، ده حسنه در نامه اعمالش مي‌نويسد.» در روايتي ديگر امام محمد باقر(ع) مي‌فرمايد: «در نزد خدا، عبادتي محبوب‌تر از شاد كردن مؤمنان نيست.» البته شاد كردن ديگران از روش‌هاي مختلفي انجام مي‌گيرد، گاهي كلامي‌را به زبان آوردن، گاهي دادن هديه و گاهي با توجه كردن و نگاه كردن، مي‌توان فردي را مسرور و شاد كرد و گاهي هم با كمك مالي، مي‌توان خاطري را خرسند و شاد ساخت.

5 -شادي براي تشكيل مجالس جشن: يكي از شادي‌هاي مثبت و پسنديده، تشكيل مجالس جشن و سرور به مناسبت روزهاي شادي معصومان(ع) است، مانند: سالروز ميلاد پيامبر اكرم(ص) و مواليد ائمه معصومين(ع) و مناسبت‌هايي مانند: عيد مبعث، عيد فطر، عيد قربان، عيد غديرو....
امام رضا(ع) به ريان بن شبيب فرمود: «اگر دوست داري در درجات عاليه بهشت با ما باشي، به حزن ما محزون و به شادي ما شاد باش!»(13)

ب. شادي ناپسند
گاهي شادي‌ها ـ كه از راه‌هاي مختلفي پيدا مي‌شود ـ با گناه و معصيت، و لهو و لعب توأم است.

1 -شادي به گناه:‌ از امام سجاد(ع) نقل شده كه فرمودند: «از خوشحالي به گناه بپرهيز؛ چرا كه خوشحالي به گناه از خود گناه بدتر و بزرگ‌تر است.»

2 -شادي در برابر لغزش ديگران: امام علي(ع) فرمود: «به لغزش ديگران خوشحال مشو؛ زيرا تو نمي‌داني كه زمانه با تو چه خواهد كرد.»‌

3 - شادي‌هاي تمسخر آميز: يكي از شادي‌هاي منفي، شادي‌هاي تمسخر آميز است كه به‌منظور تحقير و تضعيف حق، انجام مي‌شود، مانند خنده فرعون در برخورد با دلايل منطقي و معجزات روشن حضرت موسي(ع)؛ چنان‌كه قرآن مجيد مي‌فرمايد: «فَلمَّا جَائَهُم بِآيَاتِنَا اِذَا هُم مِنهَا يَضحَكوُنَ؛‌چون آيات ما را بر آنها آورد، او را مسخره كردند و خنديدند.»مطففين/29
اين روش مستكبران و طاغوت‌ها است كه مي‌خواهند بدين وسيله به ديگران بفهمانند كه اصلاً دعوت آنها قابل بررسي نيست و ارزش يك روش و برخورد جدي را ندارد.

4 - شادي مغرورانه:‌ افراد كم ظرفيت، با دستيابي به مال و ثروت و مقام، چنان به شادي مي‌پردازند كه از خود بي خود مي‌شوند. اين روش شادي و نشاط نيز از منظر قرآن مذموم و ناپسند شمرده شده است.

قرآن كريم درباره قارون مي‌فرمايد: «همانا قارون يكي از ثروتمندان قوم موسي بود كه بر آنها طريق ظلم و طغيان پيش گرفت و ما آنقدر گنج و مال به او داديم كه بر دوش بردن كليدهاي آن گنج‌ها صاحبان قوت را خسته مي‌كرد.»

تاريخ درج: 30 تير 1387 ساعت 09:56 تاريخ تاييد: 30 تير 1387 ساعت 10:25 تاريخ به روز رساني: 30 تير 1387 ساعت 10:24
يکشنبه 30 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 351]