بيابان؛ دشمن انسان قرن 21

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: بيابان؛ دشمن انسان قرن 21
ميثم اخباري

پس از 2 چالش تغيير اقليم و كمبود آب شيرين، بيابان زايى به عنوان سومين چالش مهم جامعه جهانى در قرن 21 محسوب مى شود ، به طورى كه براساس گزارش هاى سازمان هاى بين المللى يك ششم جمعيت ، سه چهارم اراضى خشك و يك سوم خشكى هاى جهان به مساحت 5ميليارد هكتار در 110 كشور جهان در معرض پديده بيابان زايى است.

بيش از نيمى از مساحت كشور ما را مناطق بيابانى يا نيمه‌بيابانى تشكيل مى‌دهد. از اين ميان، يك‌پنجم از مساحت كشور نيز در شمار بيابان‌هاى واقعى جهان قرار دارد.

بيابان واقعى در تعريف اقليمى يعنى جايى كه زادآورى زيستى در آن در حداقل ممكن است.

به‌واقع يك‌پنجم از مساحت كشور مطلقا هيچ قابليتى براى انواع فعاليت‌هاى توسعه انسانى از قبيل كشاورزى و غيره ندارد و به‌صورت محدود شايد فقط براى بيابان‌گردى آن هم در قالب تورهاى ماجراجويانه مناسب باشد.

نكته اين است كه در همه 50 سال گذشته اين يك‌پنجم در حال گسترش بوده و آن يك‌دوم نيز روز به روز بيش از گذشته وسعت يافته است.

كشور ما روز به روز بيابان‌تر و بيابان‌هاى ما روز به روز مخوف‌تر شده‌اند. ايران در شمار 10 كشور اول بيابان‌زاى جهان قرار دارد و بنا به تاكيد سازمان ملل، بيابان‌زايى بزرگترين بحران بشر در دوره كنونى است و اين پديده در سده پيش رو با توجه به پيش‌بينى فرارسيدن يك دوران طولانى خشكسالى بيشتر از گذشته گسترش خواهد يافت.

بنا به تعريفى كه مورد اجماع جهانى است و تقريبا اكثر كشورهاى عضو معاهده كنوانسيون بيابان‌زدايى سازمان ملل آن را پذيرفتند بيابان‌زايى يا توسعه بيابان عبارت است از هرگونه اقدامى كه در بهره‌بردارى از منابع پايه بيش از حد تعادل و توازن و توان اكولوژيك طبيعت انجام شود به نوعى كه صرفا اهداف كمى و كيفى كوتاه‌مدت را مدنظر قرار دهد و مسائل مربوط به نسل‌هاى آتى را فراموش كند.

در ايران اكثر صاحب‌نظران مناطقى را كه بارندگى در آن‌جا كمتر از 200 ميلى‌متر باشد به عنوان اراضى بيابانى تلقى مى‌كنند. اما اين تعريف با آن مفهومى كه الآن ما براى بيابان قايل هستيم متفاوت است.

بر اين اساس كليه فعاليت‌هايى كه در جهت حفظ و تعادل پايدارى طبيعت و اكوسيستم‌ها انجام مى‌شود به عنوان اقدام بيابان‌زدايى تلقى مى‌شود.

واقعيت اين است كه بر اساس تعاريف اقليم‌شناسان، قسمت اعظم كشور ما در مناطق خشك، نيمه‌خشك و فراخشك واقع شده است و همه متخصصان بر اين قضيه وقوف دارند كه در شرايط آينده، كره زمين نگران كننده است چرا كه اطلاعات و آمار خطرناكى وجود دارد كه نشان مى‌دهد تا سال 2100 ممكن است 3 الى 4 درجه به گرماى كره زمين افزوده شود.

پيامد گرم شدن كره زمين براى كشورهايى مثل ايران كه در اقاليم خشك واقع شده‌اند نسبت به ساير كشورها بسيار مخرب‌تر است هرچند كه ساير كشورها كه در شرايط بهترى هم واقع شده‌اند از پيامد گرم شدن زمين در امان نخواهند بود.

فلات مركزى ايران يكى از معروفترين مناطق خشك جهان محسوب مى شود. اين كشور با مساحت 165 ميليون مترمربع در جنوب غربى آسيا و در نوار خشك جهان قرار گرفته است.80 % ازكل سرزمين ايران ازآب وهواى خشك ونيمه خشك برخورداراست وبه اين ترتيب درمعرض خطرفرآيند پيشروى بيابانها قراردارد.

ميانگين سالانه ريزش باران در بيابانهاى ايران كمتر از 50 ميليمتر است و اين در حالى‌است كه همين ميزان در مورد كل كشور به 320 ميليمتر در سال بالغ مى شود. بيابانها و مناطق بيابانى بر روى هم 34 ميليون هكتار از اراضى ايران را به خود اختصاص مى دهند و 12 ميليون هكتار نيز ماسه اى بوده و يا از شن و ريگ روان پوشيده شده است.

در ايران حدود 100ميليون هكتار از اراضى در معرض كاهش پتانسيل توليد قرار دارد كه از اين مساحت 75ميليون هكتار در معرض فرسايش آبى ، 20ميليون هكتار در معرض فرسايش بادى و 5ميليون هكتار در معرض ديگر اشكال شيميايى و فيزيكى تخريب سرزمين همچون كاهش حاصلخيزى ، شورى زايى است و اما از حيث قلمروى سرزمين هاى بيابانى از كل مساحت كشور 32 ميليون هكتار از اين مساحت صرفا شامل پديده هاى بيابانى با پوشش گياهى كم يا فاقد پوشش گياهى است كه حدود 20 ميليون هكتار از اكوسيستم هاى بيابانى تحت تاثير فرسايش بادى و 6/4 ميليون هكتار از آن در 164 منطقه ، 178 نقطه در 82 شهرستان در 17 استان جزء كانون هاى بحرانى فرسايش بادى قلمداد مى شود. به طورى كه در اين مناطق فرسايش بادى واجد خسارات عديده اكولوژيكى ، اقتصادى و زيستى به مناطق مسكونى ، تاسيسات زيربنايى صنعتى ، اراضى كشاورزى و منابع زيستى كشور است.

در مجموع از نظر تناسب سطح مناطق خشك ايران با جهان ، كشور ما روى كمربند خشك جهان قرار گرفته و 64/6 درصد از مساحت آن داراى اقليم خشك و فراخشك است كه 3/3 برابر درصد جهانى (19.6 درصد) است.

در مجموعه ايران با 1.2 درصد خشكى هاى جهان داراى 2.4 درصد پديده هاى بيابانى فاقد پوشش گياهى و 3.08 درصد مناطق بيابانى جهان است.

بيابان زايى به مفهوم تخريب سرزمين يا كاهش توان توليد بيولوژيك اراضى در مناطق خشك ، نيمه خشك و خشك نيمه مرطوب تحت تاثير عوامل محيطى و انسانى است. مهمترين عوامل بيابان زا در كشور را مى توانيم به 2 دسته عوامل محيطى و عوامل انسانى طبقه بندى كنيم.

در بين عوامل محيطى عوامل اقليمى همچون زمان و ميزان نامناسب بارندگى ، تبخير بالا، فراوانى و سرعت باد نسبتا زياد، دوره برگشت كوتاه و استمرار خشكسالى ها، گستردگى مناطق با اقليم خشك و فراخشك و عوامل زمين شناسى مثل وجود سازندهاى شور، قليايى ، تبخيرى و حساس به فرسايش و همچنين بلاياى طبيعى همچون لغزش و رانش زمين و سيل از مهمترين عوامل محيطى بيابان زا محسوب مى شوند ولى عامل بسيار مهم و مديريت پذير عوامل انسانى بيابان زاست.

در اين ميان علاوه بر نهاد ها و ارگانهاى مرتبط با بيابان زدايى و حفاظت از منابع طبيعي، بسيج سازندگى كه تجميع سپاه پاسداران و جهاد سازندگى همچون دوبال يك پرنده و به فرمان امام راحل ماموريت مهم واثرگذاربراى آباد سازى كشور در حوزه هايى چون: منابع طبيعى و كشاورزي، محروميت زدايي، بهداشتى ودرماني، بهسازى ومرمت مدارس، آموزش فنى و حرفه اي، علمى وآموزشى وعمران با توجه به توان بالاى جوانان برعهده گرفت كه حفاظت ازمنابع طبيعى يكى از ماموريت هاى درنظر گرفته شده وتدوين يافته اين نهاد مردمى است.

اين نهاد مردمى درمسير خود روند تكاملى مناسبى داشته است به طورى كه امروزه دامنه خدمت رسانى بسيج سازندگى به مراتب گسترده تر از پيش است.

برايند عملكردى اين نهاد نشانگر تحولى است كه در عرصه هاى مختلف خدمات رسانى به نقاط مختلف كشور به ويژه مناطق محروم را هدف خود قرار داده است.

ورود مردم در اجراى طرح هاى خدمات رسانى و مشاركت هايى كه در اين پروژه ها وجود دارد نقطه قوت و پتانسيل بسيج سازندگى و عامل اصلى موفقيت هاى آن دراجراى پروژه هاست.

بر اساس گزارش هاو آمار موجود 134 ميليون هكتار از مساحت كشور به منابع طبيعى تجديد شونده تعلق دارد در صورتى كه سهم توليدات گياهى زراعت و باغبانى چيزى در حدود 18 ميليون هكتار است. با چنين شرايطى بايد اذعان داشت كه عرصه هاى كشور در حال فرسايش است و ميزان فرسايش براساس آمارمختلف از 7 تن تا 30 تن متناسب با شرايط مختلف متغير است و متاسفانه اين خطر در تمام عرصه هاى طبيعى كشور بسيار جدى است.

با در نظر داشتن چنين نگاه و نگرشى و با درك شرايط پيش رو، فعاليت بسيج سازندگى كه حفاظت از منابع طبيعى و كشاورزى يكى از عمده حوزه هاى عملياتى آن است، مى تواند به عنوان بازوى پر توان و اثر گذار در اين خصوص عمل نمايد و مشكلات و مسائل پيش رو را مرتفع نمايد.

سردار مجيد خراساني، رئيس سازمان بسيج سازندگى كشور با اشاره به فلسفه تشكيل بسيج سازندگى در حوزه منابع طبيعى على رغم فعاليت سازمانهايى مانند سازمان حفاظت محيط زيست و سازمان جنگل ها و مراتع گفت: بسيج سازندگى با اين هدف شكل گرفت تا جوانان را در اوقات فراغت با محيط كار و جوانب مختلف آن آشنا سازد و حضور آنها را در بحث هاى تخصصى فراهم كند.

وى در خصوص موافقت نامه و همكارى بين نهاد ها اظهار داشت: در بخشى از پروژه ها كه وزارت جهاد كشاورزى علاقه مند بوده و اعلام نياز مى كند به همكارى مى پردازد و فضايى فراهم مى كند تا جوان طى مدت كوتاهى كار تخصصى را آموزش ببيند و به شكل عملى وارد عمل شود. هدف اصلى در اجراى طرح ها اين است كه بتوانيم فرهنگ كار اشاعه و بستر لازم را از طريق برگزارى كارگاه ها و فعاليت هاى حرفه اى را فراهم آوريم.

آنچه مسلم است اينكه حضور نيروهاى بسيجى و جوانان در عرصه هاى مختلف مى تواند نيروى پيش برنده در جهت مقابله با مشكلات باشد. گزارش بانك جهانى حكايت از روند تخريب جنگل هاى كشور دارد. به طورى كه بر اساس اين گزارش ها روزانه حدود 340 هكتار و سالانه 120 هكتار از جنگل هاى كشور نابود مى شود و اين در حالى است كه ضرورت حفاظت از محيط زيست و عناصر آن براى تداوم بقاى انسان در كشور هنوز به عنوان يك امر شناختى و معرفتى تبديل نشده و بستر مناسب فرهنگى آن در ميان مسئولان و مردم شكل نگرفته است.

رئيس بسيج سازندگى كشور ضمن تاكيد بر حفاظت از منابع طبيعى كشور به همكارى و موافقت نامه بين اين سازمان با وزارت جهاد كشاورزى در سال 86 اشاره كرد و افزود: سال گذشته موافقت نامه اى با وزارت جهاد كشاورزى تحت عنوان “ طرح ملي” بسته شد تا جوانان 15 الى 30 سال در طرح هايى كه تخصصى محسوب مى شوند حضور يابند. اين فعاليت ها در عرصه هاى متنوعى چون: آبخيزداري، بيابان زدايي، منابع طبيعى و ... بود.

يكى ازعرصه هاى مهم،بحث صيانت ازمنابع طبيعى كشور است كه طبق آمار موجود در سال 86، 7000 نفر از جوانان در اين بخش( صيانت ازمنابع طبيعى وجنگل ها) همكارى داشته اند.

دراين ميان، سازمان بسيج سازندگى كشور طى چند سال اخير به ويژه سه سال اخير توانسته با اجراى طرح هاى جهادى و در قالب اردوهاى هجرت تا حدودى از بروز بحران در تخريب منابع طبيعى كشور جلوگيرى كند. حضور دانش آموزان، دانشجويان و جوانان بسيجى در طرح اردوهاى هجرت و فعاليت در عرصه هاى مختلف سازندگي، تا حدودى زيادى نسل امروز را براى حفاظت از منابع زيست محيطى كشور،‌آماده ساخته است و اگر روند پيش رو در آينده شتاب بيشترى داشته باشد قطعا درمسير حفاظت از محيط زيست گام هاى مناسبى برداشته مى شود.

بيابان زدايى به عنوان يكى از زير شاخه هاى منابع طبيعى از فعاليت هاى بسيج سازندگى است كه متناسب با جوان گرا بودن ونگاه زيرساختى اين نهاد مردمى دربخش هاى وسيعى از كشورانجام شده است.

همچنين فعال كردن نهادهاى مردمى وخصوصى درقالبNGO ها در حوزه هاى توليد، كاشت ومراقبت است كه دراين خصوص مى تواند مفيدواقع شود.

رئيس بسيج سازندگى ازانعقاد توافقنامه همكارى براى مهار بيابان زايى بين بسيج سازندگى ووزارت جهاد كشاورزى همزمان باروزجهانى مقابله با بيابان زايى وتخريب سرزمين براى كشاورزى پايدارخبرداد واظهارداشت: اين توافقنامه با هدف استفاده ازنيروونشاط جوانان درامرسازندگى كشور، كمك به تقويت وارتقاى سطح همكارى هاى دوسازمان در راستاى برنامه توسعه اقتصادى واجتماعى وكمك به تسريع وتوسعه عمليات مقابله با بيابان زايى در 7 بند و 3 تبصره به امضاى دو طرف رسيد وبه موجب آن فراخواني، تامين وبه كارگيرى نيروى انسانى مورد نيازبراى فعاليت هاى مختلف بيابان زدايى و مقابله با بيابان زايى به صورت گروهى واردويى ازجمله نهال كاري، جمع آورى بذروآبيارى ومراقبت، حفاظت وحمايت واحداث هلالى هاى آبگيروانجام پروژه هاى اجرايى درقالب قراردادهاى پيمانى برعهده بسيج سازندگى قرارگرفت ومحدوده اجرايى اين طرح در18 استان بيابانى كشوربه اجرا درمى آيد.

مجيد خراسانى در خصوص طرح بيابان زدايى سال گذشته در استان اصفهان گفت: درسال گذشته طرح بيابان زدايى در شهرستان هاى آران وبيدگل به وسعت183 هكتارودرشهرستان نايين به وسعت320 هكتار توسط جوانان شركت كننده دراردو هاى هجرت انجام شد.

به گفته وى اين طرح ازاوايل فصل تابستان سال 1386 آغاز و6 ماه به طول انجاميد. كشت بادام كوهى درشهرستان مباركه به وسعت 45 هكتارو كاشت درختچه تانچ در 420 هكتار ازاراضى هرند- اژيه ازجمله برنامه هاى بسيج سازندگى در بخش بيابان زدايى درسال 1386 بود.

گفتنى است طرح هجرت بعدازپيروزى انقلاب اسلامى نخستين طرحى است كه جوانان را ازمحيط كلاس خارج ووارد عرصه هاى مختلف كرده وآنان را درحداقل زمان ممكن با شرايط موجود كشورو مشاغل گوناگون آشنا كرده است.

بنا به گفته رئيس بسيج سازندگى كشور اولويت اصلى در اجراى طرح هاى اين نهاد با جوانان دختر و پسر در مناطق محروم فراهم مى شود.

بنا برآمارهاى اين سازمان درسال1386، هفت هزارمعلم جوان به برگزارى كلاس هاى تقويتى وكاردرعرصه منابع طبيعى و آبخيزدارى كمك كردند و5 ميليون نهال توسط دختروپسران كاشت وتوليد شد.
شنبه 29 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 185]