خراسان رضوي؛ نام‌آور در عرصه فرشبافي‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: خراسان رضوي؛ نام‌آور در عرصه فرشبافي‌

كوچه‌هاي باريك سرشار از بوي اقاقيا است. شاخه درختان سر به فلك كشيده بسان چتري سايبان ديوارهاي روستا شده‌اند. جويبار آبادي بي‌رمق از خشكسالي امسال، آرام‌تر از هميشه مسيرش را ادامه مي‌دهد به اميد آنكه ذره‌اي از عطش كشتزارها را فرو بنشاند و بارقه‌اي از اميد براي روستائيان به ارمغان آورد. روستائياني كه مشكلات سرماي پارسال را هنوز پيش رو دارند. وام‌هايي كه بايد پرداخت شود، بذرهايي كه بايد خريد تا در فصلي تازه اميدي دوباره را امتحان كرد و هزينه‌هاي بي‌پايان زندگي كه با هر سپيده تكرار مي‌شود و براي جبرانش بايد راه‌حلي يافت.

در اين ميان آنهايي كه جوانتر بودند و تواني براي كار داشتند راهي شهر شدند تا شايد بتوانند سهمي از پولهاي كلان برج‌سازي وساخت و ساز در شهر را براي تامين غذاي خانواده به آبادي بفرستند.

اما در لابلاي اين سايه روشن‌ها، طنين خوش‌آهنگ قاليبافان تنها بارقه‌اي است كه همچنان سوسو مي‌زند و مي‌توان باور كرد در هياهوي خسارت‌هاي خشكسالي، هنوز زندگي جاري است و مي‌توان به فردا لبخند زد.

خراسان رضوي مهد قاليبافي‌

گذري بر پيشينه خراسان رضوي، گواهي مي‌دهد كه اين ديار از قديمي‌ترين كانونهاي هنرهاي دستي در ايران زمين و از نام‌آورترين مناطق در عرصه فرشبافي است. در پهنه اين استان بزرگ دهها هزار زن و مرد روستايي وشهري از راه بافت قالي و گليم و انواع زيراندازهاي سنتي و صادراتي امرار معاش مي كنند.

آنان از سده‌هاي گذشته همواره به بافت فرش به عنوان منبعي براي كسب درآمد و مكمل فعاليت‌هاي كشاورزي و دامداري مي‌نگريسته‌اند. در گذشته دار قالي بخشي از ابزار و تجهيزات هر خانوار روستايي و عشيره‌اي به شمار مي‌آمد و فراگيري بافت آن براي هر دختر دم بختي لازم بود. ‌

گرچه در سالهاي اخير با غلبه صنعت بر سنت، فرش‌هاي ماشيني تا اتاق نشيمن تازه عروسان روستايي نيز رسوخ كرده است، اما هنوز پنجه‌هاي هنرمند فراواني وجود دارد كه با بافت قالي‌هاي زيبا و نفيس تحسين اهل هنر را برمي‌انگيزند.

براساس آمار اداره فرش خراسان رضوي در اين استان 90 هزار بافنده قالي فعاليت دارند كه در قالب اتحاديه صنفي شهري، تعاوني روستايي و شركت تعاوني توليد فرش چراغ كارگاههاي اين هنر قديمي را روشن نگه داشته‌اند. در حالي كه آمار واقعي بيشتر از آن است.

حميدرضا زراعتكار رئيس اداره فرش سازمان بازرگاني خراسان رضوي در اين باره مي‌گويد: در سراسر استان دارهاي قاليبافي برپاست و علاقمندان به اين هنر درآمدزا با شور و شوق مشغول نقش‌آفريني با تاروپود هستند تا حاصل تلاششان روانه بازار مصرف داخلي وخارجي شود.‌

وي مي‌افزايد: در خراسان رضوي بافت فرش كردي، بلوچي، ترنج، افشان، كاشمر، صابر وعشايري رونق بيشتري دارد، ضمن اين كه بافندگان خلاق و چيره دستي در استان هستند كه به فرم‌ها و بافت‌هاي ديگر نيز دست مي‌زنند و فرش‌هاي نفيس و باارزشي را روانه بازار مي‌كنند.

بازار كار در هنر قاليبافي تنها به قالي‌بافان محدود نمي‌شود و گروه زيادي نيز در امر تامين مواد اوليه مصرفي و صنايع جانبي وابسته به آن فعاليت مي‌كنند كه شمار آنان در استان به بيش از 2هزار نفر مي‌رسد.

سهم اندك از درآمد

قاليبافان خراسان رضوي مثل همه دست‌اندركاران اين هنر در سراسر كشور، نقش اصلي را در ادامه حيات اين هنر آميخته با تجارت برعهده دارند. قاليبافان استان مانند همتايان خود در اقصي نقاط ايران، با طلوع خورشيد، با شتاب روانه كارگاههاي بعضا غيراستاندارد و نمور مي‌شوند تا در فضايي پر از اضطراب و عجله، ميليونها گره را با هم درآميزند و فرشي را براي تزئين خانه‌اي اعياني در شهرها و يا خارج از كشور آماده كنند.‌

در گذشته چنين بوده و هم‌اكنون نيز اين گونه است. قاليبافان با همه سعي و كوشش و از خودگذشتگي، كمترين سهم را از درآمد قالي دارند. هر چند در سالهاي اخير قدمهايي براي بهبود وضع كارگاههاي قاليبافي، افزايش دستمزدها و گسترش حمايت بيمه‌اي در برخي نقاط برداشته شده است، اما بايد پذيرفت چتر وزارت بازرگاني به عنوان متولي فرش كشور فراگير نيست و بسياري از روستاهاي دورافتاده و كارگاههايي كه در كوچه پس كوچه‌هاي شهرهاي بزرگ و كوچك گم شده‌اند را نمي‌توانند مورد بازرسي و بررسي قرار دهند.‌

در اين كارگاهها با زير پا گذاشتن قوانين، دختران كم‌سن و سال نيز طعم تلخ كار سنگين را مي‌چشند و با درآمدي اندك روانه خانه مي‌شوند.‌

به گفته زراعتكار قاليبافان خراسان رضوي 15 هزار تن پشم محلوج، 200 تن پيله ابريشم، 2 هزار تن پنبه محلوج و 1500 تن كرك مصرف مي‌كنند تا سالانه يك ميليون مترمربع فرش توليد شود.

وي مي‌گويد: 20 درصد فرش كشور در خراسان رضوي بافته مي‌شود و اين توليدات سال گذشته 553 ميليون دلار درآمد ارزي داشته است.

در زبان رياضي قاليبافان استان سال گذشته افزون بر 530 ميليارد تومان فرش توليد كرده‌اند. كه قطعاً درصد محدودي از اين درآمد كلان نصيب بافندگان اصلي شده و بقيه را كساني برده‌اند كه در قالب دلال و واسطه، سلف خر و علاف در اين چرخه توليد فعاليت مي‌كنند.

حمايت دولتي

ايران يكي از شناخته شده‌ترين كشورها در عرصه تجارت بين‌المللي فرش دستباف است. شهرت سرزمين‌ ما در اين زمينه رهين فعاليت بي‌دريغ ميليونها دست خلاقي است كه در هر گوشه از اين ديار با دار قالي انس دارند و با اشتياق به دوام ماندگاري اين هنر دير پا همت مي‌گمارند.

بدون شك اين افراد بيش از هر نيروي كار ديگري استحقاق استفاده از حمايت‌هاي دولتي را دارند قاليبافان به دليل قرار گرفتن در محيط‌هاي غير استاندارد كاري و تلاش فراتر از ساعات موظف، زودتر از خيلي از افراد دچار مشكلات جسمي و حركتي مي‌شوند.

هنرمندان فرشباف به موازات خواست‌هاي مادي كه بايد براي آن مقرراتي وضع كرد و تدبيري انديشيد، نيازمند پشتيباني بهداشتي و درماني هستند.

زراعتكار مي‌گويد: سال گذشته براي ايجاد 9200 اشتغال جديد در زمينه قاليبافي 50 ميليارد ريال تسهيلات از محل اعتبارات زود بازده پرداخت شد.

به گفته وي براي ارتقاي رفاه اين قشر، بيمه خدمات درماني قاليبافان در استان اجرايي شد اما در شرايط كنوني، اين طرح واحدهاي توليدي متمركز و بافندگان فعال در مجتمع‌هاي توليدي فرش دستباف را در بر مي‌گيرد.

وي مي‌گويد: در سال جاري تلاش براي حمايت از قاليبافان تداوم مي‌يابد. در اين راستا هماهنگي با تشكل‌هاي صنفي، تعاونيها و شركت‌ سهامي فرش براي تأمين مواد اوليه مرغوب و ارزان از طريق عرضه مستقيم انجام خواهد شد.

رئيس اداره فرش خراسان رضوي مي‌افزايد: بحث تأمين اجتماعي، خدمات درماني، تسهيلات و آموزش قاليبافان نيز امسال با قوت دنبال مي‌شود. در همين رابطه برگزاري 45 دوره آموزشي براي بافندگان استان پيش‌بيني شده است.

همچنين قرار است؛ دوره‌هاي طراحي، نقاشي و تجارت نيز به صورت رايگان با هماهنگي مركز آموزش وزارت بازرگاني برگزار شود.‌زراعتكار، حمايت از مجتمع‌هاي توليد فرش و صنايع جانبي در تأمين تسهيلات و تشكيل اتحاديه‌هاي صنفي توليد و بافندگان فرش دستباف در تمامي شهرستانهاي استان را از ديگر برنامه‌هايي اعلام مي‌كند كه در سال 87 اجرايي خواهد شد.

لزوم آموزش‌

در دهه‌هايي نه چندان دور ايران در صحنه تجارت فرش در دنيا يكه‌تاز بود، اما امروز كشورهاي چين، پاكستان و هندوستان به عنوان رقيبان تازه نفس و اثر گذار وارد بازار بين‌المللي فرش شده‌اند.‌

در سالهاي اخير وجود نيروي كار ارزان در اين كشورها و حمايت‌هاي دولتي از بافندگان باعث شده است تا توازن در عرضه و تقاضا به نفع تازه واردان تغيير كند. در واقع ايران در بازار جهاني از حاشيه امنيت گذشته برخوردار نيست و آنهايي كه از هنرمندان، به تقليد آموخته‌اند، از طريق يارانه‌ها و بازاريابي بهتر، امكان حضور بيشتري در بازار دارند، اما اين حقيقت را نيز نمي‌توان انكار كرد كه ذائقه خريداران دنيا با فرش ايراني سازگارتر است. آنها فرش ايراني مي‌خواهند به شرطي كه از نظر قيمت قابل هضم و از نظر نقش و نگار و قابليت‌هاي بافت حرف تازه‌اي داشته باشد.‌

رئيس اداره فرش خراسان رضوي مي‌گويد: براي آموزش در تمامي زمينه‌ها برنامه‌ريزي شده است. كه تشكيل كلاس‌هاي آموزش بافندگان خانگي در سال گذشته تجربه‌اي در اين راستا بود. در اين كلاسها 2400 بافنده 76 هزار و 800 ساعت آموزش ديدند.‌

وي ايجاد بانك اطلاعاتي فارغ‌التحصيلان فرش و ايجاد زمينه اشتغال آنان از طريق كارگاهها و حمايت‌هاي مرتبط مانند تسهيلات را يكي ديگر از اين گام‌ها مي‌داند.‌

او ساخت هنرستان فرش در مشهد با موافقت مركز ملي فرش ايران و وزارت آموزش و پرورش را قدمي مؤثر براي تقويت پايه‌هاي فرشبافي در استان مي‌داند و مي‌گويد: در تداوم اين اقدامها، بحث ايجاد فرش در خراسان رضوي مطرح است. اين پروژه از مصوبات هيأت دولت در فروردين ماه امسال است كه به قابليت‌هاي منطقه در زمينه توليد فرش كمك مي‌كند.‌

زراعتكار ايجاد رشته كارداني فرش با 60 دانشجو در استان را از ديگر اقدامها برشمرد.‌

قشرهاي مولد

كوشش نهادهاي مسئول در حوزه تنظيم تجارت خارجي و صادرات غيرنفتي به طور قطع به ارتقاي بخش‌هاي مختلف مولد و مؤثر در تحصيل درآمدهاي ارزي مي‌انجامد.‌

اما حقيقت ديگري به نام قشرهاي مولد نيز در ميدان اقتصاد وجود دارد كه معمولاً در برنامه‌ريزيها كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرند و البته در زمينه قاليبافي اين قشر از محق‌ترين قشرها براي بهره‌مندي از دسترنج خود هستند.‌

روشن است كه دهها هزار نفري كه در كلاته‌ها و روستاهاي دور افتاده مرزي با برپا كردن دار كوچك به قاليچه بافي مبادرت مي‌ورزند و يا هر چند ماه يك قالي را بافته و به دست واسطه مي‌دهند، در آمار 90 هزار نفري بافندگان استان به شمار نيامده‌اند. در حالي كه تمام اميد اين افراد كه زن و فرزند خود را به كار وا مي‌دارند، در آمد اندك حاصل از فروش همين فرش است.‌

مسئولان مي‌دانند كه بيشترين تلفات ناشي از بيماري نصيب همين قشر مي‌شود و باز مي‌دانند كمترين پوشش بيمه‌اي متوجه همين افراد است.‌دست‌اندركاران واقفند بيشترين كوشش از سوي همين‌ها صورت مي‌گيرد و حداقل درآمد هم به اين افراد مي‌رسد.‌

متوليان امر در جريان هستند كه كمترين بودجه آموزشي و رفاهي براي اينان پيش‌بيني مي‌شود و بيشترين آسيب‌ها نيز از اين فقدان آگاهي متوجه همين جماعت دور افتاده از مركز است كه نتيجه 6 ماه تلاششان را دلالي با مشتي پول عوض مي‌كند و در زماني كوتاه، لبخند رضايت و سود سرشار پيش‌رو براي دلال مي‌ماند و حسرت پايدار براي روستايي و فرزندانش.‌

گزارش: محمد ابراهيمي فاروجي‌

‌ ‌

يکشنبه 23 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 151]