به مناسبت ولا‌دت جوادالا‌ئمه ع‌ زمينه‌ساز عصر غيبت و اجتهاد

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: به مناسبت ولا‌دت جوادالا‌ئمه ع‌ زمينه‌ساز عصر غيبت و اجتهاد
جام جم آنلاين: آگاهي‌هاي تاريخي درباره زندگي امام جوادع چندان گسترده نيست، زيرا افزون بر آن‌كه محدوديت‌هاي سياسي همواره مانع انتشار اخبار مربوط به امامان معصوم‌ع مي‌شد، تقيه و شيوه‌هاي پنهاني مبارزه كه براي حفظ امام و شيعيان از فشار حاكميت بود، عامل مؤثري در عدم نقل اخبار در منابع تاريخي است. افزون بر آن، زندگي امام جوادع چندان طولاني نبوده است كه اخبار فراواني هم از آن در دسترس ما قرار گيرد.

10 رجب‌المرجب، سالروز ولادت حضرت امام محمد تقي‌ع در سال 195 هجري قمري است. اين امام بزرگوار با سرمايه الهي امامت كه از سرچشمه ولايت مطلقه و الهام رباني نشأت گرفته بود، احكام اسلام را مانند پدران خود گسترش داد و به تعليم و ارشاد عمومي پرداخت.

امام نهم شيعيان، حضرت امام جوادع در مدينه متولد شد. نام آن بزرگوار محمد و معروف به جواد و تقي است. القاب ديگري مانند رضي و متقي نيز داشته، ولي تقي از همه معروف‌تر است. امام محمد تقي‌ع هنگام وفات پدر 8 ساله بود. پس از شهادت جانگداز حضرت امام رضاع در اواخر ماه صفر سال 203 هجري، مقام امامت به فرزند ارجمندش حضرت جوادالائمه‌ع انتقال يافت.

مأمون، خليفه عباسي كه همچون ديگر خلفاي بني‌عباس از پيشرفت معنوي و نفوذ باطني امامان معصوم و گسترش فضايل آنها در بين مردم هراس داشت، سعي كرد ابن‌الرضاع‌را تحت مراقبت خاص خويش قرار دهد. از اينجا بود كه مأمون نخستين كاري كه كرد، دختر خويش ام‌الفضل را به ازدواج حضرت امام جوادع درآورد تا مراقبي دائمي و از درون خانه بر امام گمارده باشد. رنج‌هاي دائمي كه امام جواد از ناحيه اين مأمور خانگي برده است، در تاريخ معروف است.

از روايتي كه شيخ مفيد از ريان بن شبيب نقل كرده، چنين بر مي آيد كه وقتي مأمون تصميم به ازدواج ام فضل با امام جوادع گرفت، عباسيان برآشفتند، زيرا ترس داشتند كه پس از مأمون، خلافت به خاندان علوي برگردد، چنان‌كه درباره امام رضاع‌هم بسختي دچار همين نگراني شده بودند. آنان مخالفت خود را به گونه ديگري نشان دادند و گفتند دختر خود را به ازدواج كودكي درمي‌آورد كه تفقه در دين خدا ندارد، حلال را از حرام تشخيص نمي‌دهد و واجب را از مستحب باز نمي شناسد.

مأمون در مقابل اين برخورد، مجلسي برپا كرد و امام جوادع را به مناظره علمي با يحيي‌ ابن اكثم، بزرگترين دانشمند و فقيه سني آن عصر فراخواند تا بدين وسيله مخالفان و اعتراض‌كنندگان عباسي را به اشتباه خود آگاه كند.

حقيقت آن است كه يكي از ابعاد بزرگ زندگي ائمه‌ع بعد فرهنگي آنهاست. اين پيشوايان بزرگ هركدام در عصر خود فعاليت فرهنگي داشتند و در مكتب خويش شاگرداني تربيت ‌كرده، علوم و دانش‌هاي خود را توسط آنان در جامعه منتشر مي‌كردند؛ اما شرايط اجتماعي و سياسي زمان آنان يكسان نبوده است، مثلا در زمان امام باقرع و امام صادق‌ع شرايط اجتماعي مساعد بود و به همين دليل تعداد شاگردان و راويان حضرت صادق‌ع بالغ بر 4000 نفر مي‌ شد، ولي از دوره امام جواد تا امام عسكري عليهماالسلام به دليل فشارهاي سياسي و كنترل شديد فعاليت آنان از طرف دربار خلافت، شعاع فعاليت آنان بسيار محدود بود و ازاين‌ نظر تعداد راويان و پرورش يافتگان مكتب آنان نسبت ‌به زمان حضرت امام صادق‌ع كاهش بسيار چشمگيري را نشان مي‌دهد.

لذا تعداد راويان و اصحاب حضرت امام جوادع قريب‌ 110 نفر بوده‌اند و جمعا 250 حديث از آن حضرت نقل شده است، زيرا از يك سو آن حضرت بشدت تحت مراقبت و كنترل سياسي بود و از طرف ديگر، زود به شهادت رسيد و به اتفاق نظر دانشمندان بيش از 25‌ سال عمر نكرد.

البته بايد توجه داشت كه در ميان همين تعداد محدود اصحاب و راويان آن حضرت، چهره‌هاي درخشان و شخصيت‌هاي برجسته‌اي مانند علي بن مهزيار، احمد بن محمد بن ابي نصر بزنطي، زكريا بن آدم، محمد بن اسماعيل بن بزيع، حسين بن سعيد اهوازي، احمد بن محمد بن خالد برقي بودند كه هر كدام در صحنه علمي و فقهي وزنه خاصي به شمار مي‌رفتند و برخي داراي تأليفات متعدد بودند.

از طرف ديگر، روايان احاديث امام جوادع تنها در محدثان شيعه خلاصه نمي‌شوند، بلكه محدثان و دانشمندان اهل تسنن نيز معارف و حقايقي از اسلام را از آن حضرت نقل كرده‌اند. به عنوان نمونه خطيب بغدادي‌ احاديثي با سند خود ازآن حضرت نقل كرده است. همچنين حافظ عبدالعزيز بن اخضر جنابذي» در كتاب «معالم العتره الطاهره‌» و مؤلفاني نيز مانند: ابو بكر احمد بن ثابت، ابواسحاق ثعلبي و محمد بن منده بن مهربذ در كتب تاريخ و تفسير خويش رواياتي از آن حضرت نقل كرده‌اند.

حضرت امام جوادع با عمر كوتاه خود و در دوره‌اي كه فرقه‌هاي مختلف اسلامي و غيراسلامي در ميدان رشد و نمو يافته بودند و دانشمندان بزرگي در اين دوران زندگي مي‌كردند و علوم و فنون ساير ملت‌ها پيشرفت كرده و كتاب‌هاي زيادي به زبان عربي ترجمه و در دسترس قرار گرفته بود، با كمي سن وارد بحث‌هاي علمي شد و با سرمايه خدايي امامت كه از سرچشمه ولايت مطلقه و الهام رباني مايه گرفته بود، احكام اسلامي را مانند پدران و اجداد بزرگوار خود گسترش داد و به تعليم و ارشاد عمومي پرداخت.

جوادالائمه و 2 امام بعد از ايشان را ابن‌الرضا ناميده‌اند. بعيد است كه علت اين نامگذاري صرفا رابطه نسبي و ژنتيكي آن سه بزرگوار با امام هشتم‌ع باشد. به نظر مي رسد دليل عمده اين نامگذاري وحدت موضع و سياست مشتركي بوده است كه اين بزرگواران در مديريت حركت داشته و با حفظ تجربه اجتماعي امام هشتم‌ع كوشيده‌اند به رغم همه حصارها، تنگناها و فشارها مردم را براي عبور به دوره غيبت و استقبال از عصر اجتهاد آماده كنند.

سلمان اوستي
يکشنبه 23 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 95]