پاسخ وزارت نيرو به منتقدان سدسازي توسعه پايدار در گرو سدسازي

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: پاسخ وزارت نيرو به منتقدان سدسازي توسعه پايدار در گرو سدسازي
مصطفي فدايي فردپيرو چاپ مقاله يي با عنوان «مديريت پايدار آب و نيرو بدون سدسازي» در تاريخ 28 خردادماه 1387 آن روزنامه، وزارت نيرو جوابيه يي تحت عنوان «توسعه پايدار در گرو سدسازي» در پاسخ به مقاله مذكور ارسال كرده كه عينا چاپ مي شود.---روش شناسي مطالعه و اجراي سدهاي بزرگ بسيار پيچيده است، به نحوي كه مراحل چهارگانه مطالعات آن توسط گروه هاي مختلف و متعدد تخصصي به انجام مي رسد. به عبارت ديگر لزوم احداث يا عدم احداث سد در هر منطقه براساس نيازها، الزامات، محدوديت ها و مطالعات گسترده ستادي و صحرايي توسط طيف عظيمي از كارشناسان با تخصص هاي مختلف صورت مي پذيرد.سدسازي براي حفظ حيات و تداوم امنيت ملي و نيز افزايش ظرفيت ذخيره سازي و گسترش منابع آب و استحصال انرژي برقابي مخصوصاً براي مناطقي كه با كمبود و بحران آب مواجه هستند، لازم و حياتي است. سدهاي مخزني كه يكي از دستاوردهاي مديريت آب به منظور كنترل منابع هستند، كاركردهاي بسيار زيادي دارند و علاوه بر ذخيره سازي و جلوگيري از هدر رفتن آب و تامين آب بخش هاي مختلف كشاورزي و شرب و نيز كنترل سيلاب ها و خسارت هاي ويرانگر آن به مزارع و تاسيسات شهري و روستايي و مهم تر از همه به منظور توليد برق به كار مي روند. از مهم ترين آثار احداث سدهاي مخزني استفاده از ظرفيت آب مخزن و درياچه پشت سد جهت احداث نيروگاه هاي آبي است. نيروگاه هاي آبي از مهم ترين نيروگاه هاي سازگار با محيط زيست هستند كه به علت سهولت بهره برداري و هزينه هاي احداث، ميزان توليد و كمك به پايداري شبكه مي توانند به صورت چندمنظوره مورد استفاده قرار گيرند.(مزايا و برتري هاي برقابي نسبت به نيروگاه هاي گازي در جوابيه منتشر شده به تاريخ 13/3/87 روزنامه اعتماد ارائه شده است.)با احداث سدها خسارات انساني و مالي ناشي از وقوع سيلاب ها به حداقل مي رسد. سيلاب حدود 60 درصد از خسارات مربوط به بلاياي طبيعي را در دنيا تشكيل مي دهد. كشور ما در دهه گذشته به طور متوسط هر سال با 60 سيلاب روبه رو بوده است كه حدود 570 ميليارد تومان خسارت داشته است و هر سال تقريباً 200 نفر جان خود را در اين رابطه از دست داده اند.همچنين سيلاب ها كه در عمل با سرعت زياد از مسيل ها و رودخانه ها عبور كرده و بعد از فرسايش خاك و ايجاد خسارت فراوان به درياها وارد مي شوند، در سدها ذخيره شده و به تدريج در طول سال استفاده مي شوند. در بسياري از نقاط كشور، سدها تامين كننده آب مورد نياز شرب، صنعت و كشاورزي هستند.(آمار و اطلاعات بسيار گسترده يي در رابطه با عملكرد سدها درخصوص كنترل سيلاب و جلوگيري از بروز خسارات جاني و مالي در سطح ايران و جهان وجود دارد.)درست است كه در احداث سدهاي مخزني، بخشي از اراضي در داخل مخزن قرار مي گيرند و از بين مي روند ولي سطحي معادل چند ده برابر آن، قابليت كشاورزي مي يابند. بر اين اساس پرواضح است كه عملاً احداث سدهاي مخزني در مجموع منجر به افزايش اراضي كشاورزي و بهره وري توليد مي شوند. تقريباً 85 درصد كشور در منطقه فراخشك، خشك و نيمه خشك قرار دارد و اكثر رودخانه هاي كشور ما فصلي و سيلابي هستند. در اين وضعيت چنانچه احداث سدهاي مخزني مورد توجه بيشتر قرار گيرد، وقوع سيل ديگر يك بليه نخواهد بود، بلكه اگر بتوانيم سيلاب ها را اداره كنيم همين سيلا ب ها به يك نعمت تبديل خواهد شد.توجه دنيا به مهار و ذخيره سازي آب هاي روان و استفاده حداكثري از اين منابع همچنان رو به رشد و شتابان است، لذا لازم است ما نيز در اين زمينه استراتژي ها و برنامه هايمان را در جهت تسريع اين مهم ساماندهي كنيم و براي مديريت و استحصال تا آخرين قطره آبي كه هنوز مهار نكرده ايم، تلاش كنيم.احداث سد در دهه اول قرن 21 در سطح جهان و در طول مدت زماني كمتر از 60 سال به حدود 52 هزار سد بزرگ رسيده است. بزرگ ترين سدساز جهان، كشور چين با بيش از 19 هزار سد بزرگ است پس از آن امريكا با 5500 سد بزرگ و سپس شوروي سابق و هند قرار دارند. اين قبيل كشورها مسير توسعه زيرساخت ها را طي كرده و امروز ملزومات تامين آب، احداث مراكز جمعيتي، توسعه صنايع و توليد انرژي را در حد لازم در اختيار دارند. بديهي است اين كشورها پس از بهره برداري كامل از سدهاي خود در مسير توسعه، به فكر برچيدن سدهايي باشند كه به پايان عمر مفيد خود رسيده اند.براي نشان دادن نوع برخورد كشورهاي بزرگ و پيشرفته با موضوع سدسازي، مي توان به پروژه يي كه در سال 2006 در چين افتتاح شد، اشاره كرد كه هيچ تحليل و تفسير كارشناسي را نياز ندارد و اطلاعات اين پروژه و بزرگي تاثيرات اقتصادي، اجتماعي، صنعتي و امنيتي احداث و بهره برداري آن خود گوياي همه جوانب آن خواهد بود.پروژه مذكور سد تري گرجس در چين است كه يكي از پروژه هاي عظيم و تاريخ ساز اين كشور به حساب مي آيد. اين سد علاوه بر مهار آب رودخانه يانگ تسه كه بارها با طغيان خود، خسارت هاي عظيم و قابل توجهي را به اين كشور وارد كرده بود، توليد برق و تجارت آبي را نيز از جمله اهداف مهم خود قرار داده است. حجم مخزن اين سد حدود 27 ميليارد مترمكعب است.(مجموع ظرفيت مخازن مجموعه سدهاي ساخته شده در ايران فقط كمي بيش از ظرفيت ذكرشده است.) تعداد 26 نيروگاه آبي سد تري گرجس، روزانه 21 هزار مگاوات برق توليد مي كنند. در حالي كه كل برق توليدي ايران شامل آبي، گازي، بخاري، سيكل تركيبي، بادي و خورشيدي روزانه حدود 30 هزار مگاوات است. مطابق آمار و اطلاعات ارائه شده براي احداث اين سد، تعداد 13 شهر، 140 شهرك، 352 روستا، 657 كارخانه و 30 هزار هكتار اراضي كشاورزي در درياچه پشت سد واقع شده است و معضلات فراوان ديگري نيز در اين خصوص وجود داشته است. اما منافع كلان ملي، اقتصادي و صنعتي چين باعث احداث و بهره برداري از اين سد شد. بنابراين در ارتباط با سدسازي ما هنوز حرف هاي زيادي براي گفتن خواهيم داشت.در حالي كه در مقاله هاي ضدسدسازي كشور كراراً و به ناحق از عدم رعايت ضوابط و مقررات در صنعت آب ايران سخن رانده مي شود و بي توجهي به ذي نفعان و ذي ضررها و احداث سدهاي ناكارآمد و خطرناك مطرح مي شود، بد نيست برخي از آمار جهاني در اين خصوص مورد توجه قرار گيرد.- بانك جهاني، آمار سدزدگان تنها مربوط به چين را براساس آمار دولتي اين كشور بيش از 10 ميليون نفر اعلام كرده است. - سد تيتون با ارتفاع 90 متر روي رودخانه آيداهو امريكا در سال 1975 ميلادي به پايان رسيد ولي در آغاز ژوئن 1976 به سبب نشت آب شكست و سه شهر كوچك پايين دست خود با 12 هزار نفر سكنه را ويران كرد.- سد سان منشيا روي رود زرد سه سال پس از آبگيري 50 ميليارد تن رسوب در پشت خود ذخيره كرد.- سد كوله خاني در نپال حدود 12 سال پس از ساخت تقريباً پر از رسوب شد و بهره برداري از اين سد 114 متري به پايان رسيد.چنان كه ملاحظه مي شود، ايران در شرايط كنوني كه داراي رتبه سومين كشور بزرگ سدساز است، درخصوص رعايت ضوابط و مقررات و ساخت سدهاي سالم رتبه يي بالاتر دارد. ذكر اين نكته نيز ضروري است كه گاهي به دليل مقاومت معارضين درخصوص واگذاري زمين هاي خود، مراحل اجرايي برخي سدها هيچ گاه آغاز نشد(امري كه تقريباً در هيچ يك از كشورهاي بزرگ سدساز رايج نبوده است.) اين در حالي است كه در طراحي ها معمولاً ضرايب اطمينان را حتي فراتر از دستورالعمل هاي موجود لحاظ مي كنيم.در مجموع مهم ترين راهكارهاي پيشنهادي جماعت مخالف سدسازي در كشور براي مديريت پايدار آب و نيرو بدون سدسازي را مي توان در موارد زير خلاصه كرد؛اجراي شبكه هاي آبياري، آبخيزداري، اهميت دادن به تحقيقات، برنامه ريزي كاهش هدررفت آب، برنامه ريزي كاهش مصرف آب كشاورزي و شرب، كاربرد ابزارهاي مالي، مشاركت انجمن هاي غيردولتي و ذي نفعان، مديريت عرضه و تقاضا، بازيافت و بازچرخاني آب، افزايش كاربرد هر متر مكعب آب، توسعه و احياي روش هاي بهره برداري از منابع آب زيرزميني، حفظ و گسترش آب بندان ها، استفاده از آب شيرين كن ها، حفظ شرايط پايين دست و استفاده از انرژي هاي هسته يي، باد، آفتاب و سوخت هاي فسيلي.چنانچه در اين خصوص كمترين تحقيقي در سطح كشور صورت پذيرد، ملاحظه مي شود تمامي اين موارد هم اكنون در سطح كشور و به صورت گسترده يي در دست انجام است. هزينه هايي كه در سال هاي اخير درخصوص تحقيق صرف مي شود، در هيچ دوره يي از مديريت آب كشور سابقه ندارد.(رشد فزاينده مقالات و ارائه ايده هاي نو در سطح مجامع بين المللي را آمار و اطلاعات موجود به خوبي نشان مي دهند.)همچنين فرهنگ سازي درخصوص مصرف بهينه و صرفه جويي، مساعدت و همكاري درخصوص نصب كنتورهاي مجزا در مجتمع هاي مسكوني، استفاده از انرژي هاي هسته يي، باد، آفتاب و سوخت هاي فسيلي براي توليد برق، حذف يارانه هاي آب و برق، نرخ گذاري بر پايه نرخ پايداري آب، تعيين جريمه براي مشتركان پرمصرف، انجام مطالعات سيستمي و جامع نگري طرح ها، طرح هاي انتقال بين حوضه يي و استفاده از آب شيرين كن ها براي مصارف شهري و گلخانه يي، همگي مواردي هستند كه هم اكنون جزء برنامه هاي كلان وزارت نيرو هستند. تشريح يكي، دو نمونه در اين خصوص شايد كافي به نظر برسد؛اول اينكه هم اكنون طرح احداث گلخانه با هدف توليد محصولات باغي از آبادان و خرمشهر در جنوب غربي تا چابهار در جنوب شرقي كشور توسط شيرين كردن آب دريا در دست مطالعه است. دوم اينكه موضوع كاهش آب ورودي به درياچه اروميه از مدت ها قبل مورد توجه ويژه مديريت آب كشور قرار داشته و در راستاي حفظ شرايط زيست محيطي درياچه اروميه اقداماتي به شرح زير را در دست انجام دارد؛- مطالعات مديريت زيست محيطي درياچه اروميه با استفاده از تسهيلات اعتباري بانك جهاني و با محوريت وزارت جهاد كشاورزي و همكاري وزارت نيرو توسط مهندسان مشاور ايراني و موسسات و شركت هاي بين المللي- مطالعات پيامدهاي زيست محيطي طرح هاي توسعه منابع آب درياچه اروميه (اثرات كمي و كيفي) كه بر اساس آن ظرفيت نهايي منابع آب قابل توسعه اين حوضه مشخص شده و طرح هاي آتي توسعه منابع آب اين حوضه با رعايت حفظ اكوسيستم درياچه اروميه به مرحله اجرا در خواهند آمد.- مطالعات مديريت يكپارچه منابع آب حوضه درياچه اروميه در قالب تفاهمنامه منعقدشده بين ايران و هلند كه طي آن انجام مطالعات مديريت يكپارچه منابع آب حوضه درياچه اروميه توسط وزارت نيرو و كشور هلند با مشاركت شركت هاي مشاور تخصصي ذي ربط و همچنين مشاوران داخلي از سال 1381 آغاز شده است.با نهايي شدن اين مطالعات چگونگي برنامه ريزي و اجرايي شدن مديريت يكپارچه منابع آب حوضه آبريز درياچه اروميه به منظور بهره برداري پايدار از منابع با حفظ اكوسيستم درياچه اروميه تعيين خواهد شد. چنان كه ملاحظه مي شود بسيار قبل تر از اينكه برخي نگراني هاي خود را در اين زمينه ها ابراز كنند، كليه طرح هاي اجرايي و مطالعاتي صنعت آب كشور با نيازهاي آبي و اكوسيستمي درياچه اروميه و نيز معيارهاي توسعه پايدار در سطح حوضه ها هماهنگ شده است.لازم به ذكر است هم اكنون مطالعات انتقال بين حوضه يي براي تامين نياز آبي درياچه اروميه نيز در دست انجام است.جمع بندي- معترضان به سدسازي و صنعت آب كشور عموماً از تخصص هاي لازم و كافي در رابطه با سدسازي برخوردار نيستند و بدون مطالعه و غيرمسوولانه با موضوع سدسازي برخورد مي كنند.- تمامي راهكارهاي پيشنهادي مطرح شده توسط افراد مخالف با سدسازي براي مديريت آب در سطح وسيعي در كشور جاري و ساري است، بنابراين اجراي اين راهكارها هيچ گاه لزوم احداث سدهاي بيشتر را انكار نخواهند كرد.- ايران بيش از ساير كشورهاي بزرگ سدساز مقررات، ضوابط و آيين نامه ها را رعايت كرده و در اين راه سدهاي سالم متعددي را ساخته است.- اهميت دادن به مردم بومي و معارضان در ايران به حدي است كه گاهي سدهايي كه مطالعات آنها به پايان رسيده است، اجرا نشده يا اين موضوع حتي باعث جابه جايي محور شده است.- نقش سد در كنترل سيلاب، تامين آب و برق مورد نياز، كنترل رسوب و فرسايش، رفع محروميت، ايجاد اشتغال مولد و در مجموع توسعه شهرها و حوضه ها انكارناپذير است.- با احداث سد ديم زارها به زمين هاي آبي تبديل شده و از رسوب توليدي اين زمين ها كاسته مي شود.(در يكي از اين مجموعه مقالات ذكر شده بود كه ميزان توليد رسوب در ديم زارها به 100 تن در هكتار رسيده است.)- كشورهاي توسعه يافته مانند ايالات متحده كه برنامه برچيدن تعداد اندكي از سدهاي خود را در دستور كار قرار داده است، تفاوت هاي آشكاري با كشورهاي در حال توسعه مانند ايران درخصوص سدسازي دارد.
چهارشنبه 19 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 240]