صنايع دستي كرمان نمادي از تلاش مردم بي‌ادعاي كوير

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: صنايع دستي كرمان نمادي از تلاش مردم بي‌ادعاي كوير
مردم استان كرمان از گذشته‌هاي دور با توليد صنايع دستي ضمن تامين معاش ، اين هنرها را به آيندگان نيز انتقال داده‌اند تا نمادي از تلاش و كوشش زنان و مردان هنرمند و بي‌ادعاي كوير باشد.

بيش از ‪ ۲۰۰‬هزار نفر در اين خطه در زمينه توليد صنايع دستي فعاليت دارند.

قلمزني، مشبك و معرق روي چوب، چاقوسازي، پته‌دوزي، گليم و فرشبافي از مهمترين صنايع دستي استان كرمان محسوب مي‌شوند.

"قلمزني" هنري است كه در آن توسط نوك ظريف قلم فولاد و ضربات ماهرانه چكشهاي سبك، بر روي سطح فلز نقش‌آفريني مي‌شود.

به گفته اساتيد اين رشته، هنر قلم‌زني در ابتدا مخصوص كرمان بود و به صورت خطوط ساده و يا خطوط موجدار دور ظرف گرد مانند بشقاب و كاسه بكار مي‌رفت.

اين هنر بعد از وارد شدن به اصفهان توسط اساتيد مجرب و طراحان هنرمند كه طرحهاي متنوع را رونق بخشيدند، به اوج خود رسيد.

امروزه نيز قلمزني به صورت پرنقش و نگار استفاده مي‌شود و موارد كاربرد آن از ظروف به تابلوهاي زيبا نيز تسري يافته است.

قلم نيم‌بر، قلم تخت، قلم شانه‌اي، قلم بادامچه، قلم آجدار، قلم بادامي ساده، قلم ناخني، قلم كف تخت و قلم نيم‌بر مخصوص صورت، چكش، ورقهاي فلزي، قير و انواع سندان از ابزارهاي قلمزني به شمار مي‌روند.

از اساتيد بزرگ و به نام قلمزني در كرمان مي‌توان مرحوم محمود حكاك را نام برد.

برادر و شاگرد وي مهدي حكاك، ميرزاحسن شفيعي و صفاريان نيز از ديگر اساتيد چيره‌دست اين هنر بوده‌اند.

گفته مي‌شود اين هنر در قديم مخصوص عامه مردم نبوده و به طبقه متمكن جامعه اختصاص داشته است.

اين هنر در قديم به صورت گسترده كار نمي‌شده بلكه پس از سفارش كار به هنرمند، وي ظرف مورد نظر را به منزل مي‌برده و دور از ديدگاه عموم بر روي آن قلمزني انجام مي‌داده است.

"چاقوسازي" هم از هنرهاي بومي و قديمي شهر راين استان كرمان است.

صنعت چاقوسازي نسل به نسل از پدران به فرزندان به ميراث مانده و همچنان در اين شهر و با همان كيفيت گذشته رونق دارد.

از هنرمندان قديمي اين هنر مي‌توان از ماشاء‌الله هدايتي، غلامرضا ناظري و استاد صنعتي نام برد.

چاقو انواع مختلفي دارد از جمله شكاري، قصابي، قلمه‌زني، تزييني و دسته شاخي كه نامگذاري اين چاقوها بر اساس تيغه و نوع استفاده آنها مي‌باشد.

چكش، سندان، كوره، سوهان، دريل، سمباده، و چرخ محك براي تراش و صيقلي كردن از ابزارهاي صنعت چاقوسازي هستند.

دسته‌هاي چاقو نيز چند نوع شامل دسته فلزي از آهن، برنز، برنج و مس، دسته چوبي از چوب گردو يا چوبهاي ديگر و دسته شاخي از شاخ گوسفند يا گوزن كوهي است.

"گليم شيريكي پيچ" از ديگر صنايع دستي كرمان به ويژه در مناطق روستايي و عشايري سيرجان و بافت است.

شيريكي پيچ ظاهري شبيه به قالي دارد و همانند قالي با گره بافته مي‌شود اما بر خلاف ديگر انواع گليم كه پود باعث تكميل نقوش مي‌شود در اينجا پود تنها نقش اتصال تارها را بر عهده دارد و هميشه در پشت پرز گليم مخفي است و قابل رويت نيست.

نقشهاي اين گليم بنا بر امكانات و طريقه بافت خاص خود گاهي از حالت هندسي فراتر مي‌رود.

حاشيه‌ها اغلب زنجيره‌اي و مركب از يك شكل هندسي مكرر هستند و در گلهاي متن نيز كشميري، موسي‌خاني، سماوري، حشمتي، گلداني و درختي مشهورترند.

اين گليم با ترنج وسط كمتر ديده مي‌شود و در آن نقشهاي قارا، گل عباسي، گل كرماني و جفت گل از شهرت بيشتري برخوردارند.

رنگهاي معمولا پخته و تمايل به تيره شامل قرمز لاكي، آبي، زرد، نارنجي، سبز تيره، قهوه‌اي و مشكي در بافت شير يكي پيچ بكار برده مي‌شود.

با توجه به تقاضاي توليد و صادرات روبه رشد اين گليم تعداد بافندگان آن نيز در سالهاي اخير در سيرجان و حومه آن به ششه هزار تا هفت هزار نفر افزايش يافته است.

"دوخت پته" نيز از جمله صنايع دستي است كه زنان هنرمند كرماني از ساليان دور با سرپنجه‌هاي خود به توليد آن اشتغال داشته‌اند.

"پته" شهرتي جهاني دارد و پته‌دوزي يكي از انواع زيباي رودوزي ايراني است كه تمام زمينه و گاهي قسمت اعظم زمينه با نخهاي كركي الوان يا ابريشمي و يا پشمي دوخته مي‌شود.

اين هنر مخصوص استان كرمان است و بيشترين تعداد پته در كرمان، سيرجان و رفسنجان دوخته مي‌شود.

هنر پته از زمان صفويان در كرمان رواج يافته و قديمي‌ترين پته موجود مربوط به سال ‪ ۱۲۸۰‬هجري قمري مي‌باشد.

اين پته ‪ ۳۵۵‬سانتيمتر طول و ‪ ۲۱۰‬سانتيمتر عرض دارد و حاصل كار ‪ ۱۶‬زن در طول دو سال بطور مداوم مي‌باشد.

اين پته از ظريفترين و پركارترين پته‌هاي موجود در استان كرمان بشمار مي‌رود.

پارچه زيرساخت پته كه "عريض" ناميده مي‌شود به رنگهاي مختلفي از جمله سفيد، قرمز، زرد، سبز تيره، سورمه‌اي، مشكي، نارنجي، عنابي و قهوه‌اي يافت مي‌شود كه معمولترين آنها سفيد و قرمز است.

يكي از مزيتهاي مهم اين هنر بي‌نيازي به لوازم زياد است و تنها وسيله مورد نياز براي آن سوزن و قيچي مي‌باشد.

از طرحهاي پته مي‌توان به بته شاخ گوزني، بته ترمه، بته قلمكار، بته لچك ترنج، بته جقه دوقلو، بازوبندي و درختي اشاره كرد.

محسن‌خان نقاش سده سيزدهم هجري قمري، حسن پسر محسن خان و شيخ رمضان ميسرجاني، احمدعلي خان و كربلايي‌اكبر از طراحان بنام پته كرمان مي‌باشند.

پته از لحاظ كابردي به عنوان زير ليواني، كوسن، جانماز، سجاده، روميزي، جلد قرآن، پشتي، بقچه، پرده، روبالشي، روپوش قوري، قندان و سماور مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

از ديگر هنرهاي دستي كرمانيها مي‌توان به "مشبك" اشاره كرد. در هنر مشبك هنرمند با تراش چوب، فلز يا سنگ سفت و محكم آن را متخلخل، سوراخدار و شبكه‌شبكه مي‌نمايد.

تا ‪ ۵۰‬سال پيش بهترين مصنوعات چوبي به درها، پنجره‌ها و منبرهاي مساجد اختصاص داشته است.

مشبك بر دو نوع پيوسته كه كل طرح به هم متصل است و غيرپيوسته كه طرح جداجدا بريده شده و روي يك زمينه به هم مي‌چسبد.

اين هنر در كرمان نزد اساتيدي همچون استاد اكبر صوتي كرماني به كمال خود رسيده است.

استاد صوتي كرماني در تزيين تابلوهاي خود از معروفترين خطاطان جهان اسلام بهره برده است.

"معرق چوب" از ديگر هنرهاي دستي استان كرمان است، معرق در لغت به هر چيز رگه‌دار گفته مي‌شود.

اين هنر ابتدا براي تزيين سطح ميز، بوفه، درها و تكيه‌گاه صندلي بكار مي‌رفت اما امروزه در تابلوها و موارد بسيار ديگري كاربرد زينتي دارد.

روش كار معرق به اين صورت است كه ابتدا طرح مورد نظر انتخاب و سپس سطوح رنگي تفكيك مي‌شود. آنگاه بنا به طرح هر سطح، رنگ مورد نظر را از چوب همان رنگ مي‌برند و پس از اتمام برش سطوح، مرحله به مرحله سطوح را به صورت پازل كنار يكديگر مي‌چينند تا وقتي كه طرح كامل و نمايان شود.

براي داشتن كاري صاف و يكدست آن را سمباده مي‌زنند و صيقل مي‌دهند.

پيوند اين هنر با كاشي بسيار عميق است بگونه‌اي كه مادر اين هنر، كاشي معرق مي‌باشد كه از زمان ايلخانان در گنبد سرخ مراغه پا به عرصه ظهور نهاد و در عصر صفوي به اوج شكوفايي خود رسيد.ك/‪۴‬
پنجشنبه 13 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1333]