در آستانه روز ملي مبارزه با بيماري‌هاي قابل انتقال بين حيوان و انسان‌ مبارزه با دشمن مشترك‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: در آستانه روز ملي مبارزه با بيماري‌هاي قابل انتقال بين حيوان و انسان‌ مبارزه با دشمن مشترك‌
جام جم آنلاين: سالانه بيش از 100 ميليارد تومان هزينه از سوي وزارت بهداشت براي بيماري‌هاي مشترك بين انسان و حيوان صرف مي‌شود و هنوز هم بيماري‌هاي مشترك بين انسان و حيوان يكي از مشكلات نظام سلامت به شمار مي‌رود و از سال 81 تا 85 برخي بيماري‌ها مانند سالك، تب مالت و حيوان گزيدگي افزايش يافته است.

در واقع بيش از يك‌سوم از 500 بيماري عفوني انسان از دسته بيماري‌هاي مشترك ميان انسان و دام است. برخي بيماري‌هاي مشترك انسان و دام در حال افزايش هستند و كنترل اين بيماري مشكل و نيازمند همكاري تمام سازمان‌هاست، پس حتي اگر روزي در سال را نيز به اين بيماري‌ها اختصاص بدهند، چندان اقدام دور از ذهني نيست.

بيماري‌هاي قابل انتقال ميان حيوان و انسان از گروه باكتري‌ها، ويروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها هستند. ازجمله مهمترين بيماري‌هاي مشترك بين انسان و دام كه در كشور ما ديده مي‌شود، مي‌توان به تب مالت، سالك، هاري، سياه زخم، كيست هيداتيك و تب خونريزي‌دهنده كريمه و كنگو اشاره كرد.

از طرف ديگر، به دلايل مختلف خطر ورود بيماري‌هاي ديگر از قبيل جنون گاوي، تب دره ريفت و آنفلوانزاي پرندگان را نبايد ناديده گرفت. براساس گزارش‌هاي سازمان بهداشت جهاني، از ميان 1709 عامل بيماري‌زا، 832 عامل (49 درصد) از حيوانات به انسان منتقل مي‌شوند. از ميان 156 بيماري نوپديد شناخته شده در انسان، تعداد 114 مورد آن از بيماري‌هاي مشترك انسان و دام هستند.

متاسفانه درمان موثري براي برخي از بيماري‌هاي مشترك انسان و دام نظير هاري و جنون گاوي وجود ندارد. از سوي ديگر، گروهي از بيماري‌هاي مشترك سبب ايجاد ضرر و زيان اقتصادي شديد به انسان‌ها مي‌شوند.

بيماري‌هاي مشترك بين انسان و حيوان يكي از مشكلات نظام سلامت به شمار مي‌رود و بايد نظام مراقبت از بيماري‌هاي مشترك دامي و انساني افزايش يابد.

از سال 81 تا 85 برخي بيماري‌ها مانند سالك، تب مالت و حيوان گزيدگي افزايش يافته است. سالانه بيش از 400 ميليارد تومان هزينه از سوي وزارت بهداشت براي بيماري‌هاي مشترك بين انسان و حيوان صرف مي‌شود. در حالي كه بسياري از دست‌اندركاران اين بودجه را به نسبت گستردگي كار موردنياز بسيار ناچيز مي‌دانند.

پرندگان مرگ‌

نام آنفلوآنزاي پرندگان براي همگان آشناست بيماري ترسناك و مرگباري كه از پرندگان به انسان سرايت مي‌كند.
در چند سال گذشته، بحث آنفلوآنزاي پرندگان بحث داغ محافل بهداشتي كشور بوده و هرازچند گاهي شايعه وجود اين بيماري در كشور قوت مي‌گرفت كه بعد هم از سوي وزارت بهداشت تكذيب مي‌شد.

آنفلوآنزاي پرندگان يا آنفلوآنزاي مرغي يك بيماري ويروسي مسري در بين حيوانات است كه بيشتر از همه پرندگان را مبتلا مي‌كند. تقريبا همه انواع پرندگان نسبت به عفونت حساس هستند؛ اما عفونت در پرندگان اهلي بسرعت باعث همه‌گيري وسيع مي‌شود.

علائم بيماري در انسان سرفه، گلودرد، تب، درد عضلاني، عفونت چشم و ذات‌الريه است.

اولين مورد ابتلاي انسان‌ها به آنفلوانزاي پرندگان در سال 1997 در هنگ‌كنگ رخ داد. در اواخر سال 2003 و طي سال 2004 و 2005 همه گيري آنفلوانزاي پرندگان شديدا‌ بيماري‌زا در ماكيان كشورهاي ويتنام، كامبوج، چين، اندونزي، لائوس، مالزي و تايلند ديده شد و بسرعت به سمت مغولستان، قزاقستان، روسيه،‌ تركيه، روماني، انگليس و كرواسي پيشرفت كرد.

آنفلوانزاي پرندگان از پرنده به پرنده، پرنده به انسان و محيط به انسان مي‌تواند انتقال يابد. در كشورهاي همسايه ما هم مواردي از اين بيماري هم در پرنده و هم در حيوان ديده شده است. بنابراين ايران نيز از كشورهايي است كه در معرض خطر اين بيماري قرار دارد.

زخم‌هاي سالك‌

حتما تا به حال جاي زخمي فرورفته و پايدار را در صورت برخي مشاهده كرده‌ايد. اين زخم ردپاي هميشه ماندگار سالك است. البته سالك يك يادگاري فراموش شده نيست. وضعيت ابتلا به سالك در ايران به شكلي است كه شعار سال گذشته روز ملي مبارزه با بيماري‌هاي مشترك حيوان و انسان «كنترل سالك، وظيفه همه است» تعيين شده بود و به اعتقاد مسوولان وزارت بهداشت هم‌اكنون وضعيت كشور به لحاظ ابتلاي به سالك بسيار حساس است.

بد نيست بدانيم در سال 1385 بيش از 23 هزار مورد سالك انساني در كشور به ثبت رسيد؛ در حالي كه در سال 1380، 4 هزار و 505 مورد ابتلا به سالك گزارش شده بود.

عامل بيماري سالك انگل تك‌ياخته‌اي است كه در زخم‌هاي پوستي ناشي از اين بيماري در انسان، جوندگان و سگ مبتلا به سالك وجود دارد. ناقل بيماري سالك، پشه‌ريزي به نام پشه خاكي است.

پشه خاكي در طول روز در پناهگاه‌هاي گرم، تاريك و مرطوب ، شكاف‌هاي عميق ديوارها، اماكن متروكه مخروبه، اصطبل‌ها، اطراف توده‌هاي زباله، كودهاي حيواني، لانه جوندگان، پشت اشياي ثابت منزل مانند كمد يا قاب عكس استراحت و در ساعات اوليه شب ، شروع به فعاليت خونخواري و تغذيه مي‌كند.

350‌ميليون نفر در جهان در خطر ابتلا به سالك هستند و 12 ميليون نفر تاكنون به اين بيماري مبتلا شده‌اند كه سالانه يك ميليون و 500 هزار نفر به آمار مبتلايان افزوده مي‌شود. اين بيماري در ايران نيز به صورت بومي ديده مي‌شود.

يكي از علل افزايش ابتلا به سالك در 5 سال گذشته فراهم بودن شرايط زيست ناقل اين بيماري به عللي چون جمع‌آوري نكردن نخاله‌هاي ساختماني، تغيير روش كشاورزي و استفاده از كودهاي دامي، وجود مخروبه‌ها و شرايط آب و هوايي مستعد براي رشد ناقل اين بيماري است.

علاوه بر اين، عوامل تراكم جمعيت بويژه در حومه شهرها وضعيت بهداشت محيط خيلي نامناسب، سوءتغذيه، مهاجران و نگهداري كبوتر و پرندگان سبب افزايش جمعيت پشه خاكي ناقل و نهايتا تماس بيشتر افراد با پشه خاكي و انتقال سالك شده است. متاسفانه هم‌اكنون خانه‌سازي و سدسازي‌ها در كشور بدون توجه به استعداد منطقه از نظر ابتلاي به سالك صورت مي‌گيرد.

براساس گزارش‌هاي وزارت بهداشت خراسان، گرگان، سمنان، قم، تهران، بعضي مناطق شهر تهران، اصفهان، يزد، فارس، هرمزگان، بوشهر، سيستان و بلوچستان، خوزستان، كرمان و ايلام از استان‌هايي هستند كه ميزان آلودگي آنها به سالك بيشتر است و متاسفانه در سال‌هاي اخير اين بيماري به شهرهايي كه سابق بر اين از اين نظر مشكلي نداشتند نيز گسترش يافته است.

در كنترل سالك شهرداري‌ها نقش بسيار مهمي را ايفا مي‌كنند. آسفالت‌ كردن خيابان‌ها و كوچه‌ها، مرمت حفرات و شكاف‌هاي موجود، جمع‌آوري زباله‌ها و دفن بهداشتي آنها از انتقال بيماري جلوگيري مي‌كند.

تب هزار چهره

بيماري تب مالت در سراسر جهان وجود دارد، ولي اين بيماري به صورت بيماري بومي در ايران است كه به طور پراكنده در بيشتر نقاط ايران ديده مي‌شود.

طبق گزارش‌هاي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي شيوع بيماري تب مالت در كشور طي 3 سال گذشته بيش از 30 درصد افزايش يافته است. ميزان شيوع اين بيماري در ايران در سال 68 حدود 170 در هزار نفر بود كه با آموزش و اقدامات پيشگيرانه اين ميزان تا سال 79 به 24 در 100 هزار نفر كاهش يافت؛ اما از اين سال دوباره روند صعودي اين بيماري مشاهده شد، به طوري كه آمار سال 84 حاكي از شيوع اين بيماري به ميزان 39 درصد هزار نفر است.

البته براساس آمار سال 86 تعداد مبتلايان انساني تب مالت به 20 هزار نفر كاهش يافته است، اما توجه داشته باشيد آمار مبتلايان به تب مالت در كشور چندان قابل استناد نيست، زيرا بخشي از بيماران به مطب‌هاي خصوصي مراجعه مي‌كنند و پزشكان نيز به ‌دليل كمبود وقت يا علاقه، گزارش‌هاي خود را نمي‌دهند و در نتيجه آمار واقعي همواره پنهان مي‌ماند.

بيماري تب مالت بيشتر در مناطق غربي و شمال غرب كشور شايع است و استان‌هاي همدان، آذربايجان و كردستان بيش‌ترين ميزان ابتلا به اين بيماري را دارند.

لبنيات غيرپاستوريزه عامل مهم انتقال بيماري تب مالت است. بستني مهم‌ترين فرآورده لبني است كه مي‌تواند باعث بروز بيماري تب مالت شود. بستني به دليل انجماد شير و استفاده از خامه مهم‌ترين فرآورده‌اي است كه باعث بيماري تب مالت مي‌شود. استفاده از شيرهاي غيرپاستوريزه در تهيه بستني نيز يكي ديگر از دلايل انتقال اين بيماري از طريق بستني است. پس در خوردن بستني سنتي با احتياط عمل كنيد.

البته فقط خوردن شير و سرشير و خامه يا پنير كه از شير نجوشيده باشد، آدم را به تب مالت مبتلا نمي‌كند، بلكه هر تماس مستقيم با حيوان بيمار و آلوده مي‌تواند انسان را به تب مالت دچار كند. مهم‌ترين نكته در روند بيماري تب مالت علائم متفاوت بيماري است كه گاهي موجب پنهان ماندن آن از چشم بيمار و پزشك مي‌شود.

در نوع‌ حاد، علائم‌ تب‌ و لرز متناوب‌، تعريق‌، خستگي‌ قابل‌ توجه‌، درد به‌ هنگام‌ لمس‌ ستون‌ فقرات‌ و سردرد به طور ناگهاني‌ ظاهر مي‌شود. احتمال دارد بيمار در مدت زمان طولاني علائمي مانند تب و درد عضلاني و مفصلي و احساس كسالت و خستگي را حس كند، اما علائم آنقدر خفيف باشد كه توجه جدي به آن نشود، اما در زمان پيشرفت بيماري علائم شديد‌تري مانند دردهاي عضلاني و مفصلي مدام و احساس كسالت و خستگي شديد بروز مي‌كند. گاهي نيز تنها علامت بيماري افسردگي است. به همين علت تب مالت بيماري هزار چهره لقب گرفته است.

آنچه مهم است اين است كه تب مالت، بيماري مشترك بين دام و انسان است كه مي‌توان با دادن آگاهي به مردم و تشويق آنان به مصرف محصولات لبني پاستوريزه اين بيماري را كنترل كرد.

در محاصره بيماري‌

خطر بيماري‌هاي قابل انتقال ميان حيوان و انسان در ايران با وجود كشورهاي آلوده در همسايگي ما كه برخي از آنها از ثبات سياسي لازم هم براي برخورداري از نظام سلامت مناسب محرومند، بيشتر است. جدا از وضعيت عمومي سلامت در كشورهاي همسايه قاچاق دام از مرزهاي كشورهاي همسايه نيز موجب افزايش بيماري ازجمله سياه زخم در برخي مناطق مرزي كشور شده است.

اعتبارات اندك‌

صرف نظر از بحث هميشه تكراري و كهنه كمبود و نبود اعتبارات درخصوص اين بيماري‌ها نكته ديگري قابل‌توجه است. براي مقابله با بيماري‌هاي قابل انتقال بين حيوان و انسان واكسيناسيون دام و آزمايش از دام‌ها صورت مي‌گيرد و در مواردي كه لازم باشد، حيوان‌هاي آلوده، كشتار يا معدوم مي‌شوند و براي كشتار آنها به دامداران غرامت پرداخت مي‌شود. سال گذشته حدود 2 هزار راس گاو كشتار و يك ميليارد و 500 ميليون تومان غرامت به دامداران بابت كشتار دام‌هاي مبتلا به بروسلوز و سل گاوي پرداخت شد.

همچنين 170 ميليون تومان غرامت نيز براي معدوم كردن 100 راس گاو و گوسفند هزينه شد. خوشبختانه در سال گذشته، از طريق اجراي طرح‌هاي مختلف توسعه مبارزه با بيماري‌هاي مشترك و با صرف 165 ميليارد ريال، پوشش واكسيناسيون دام عليه تب مالت 180 درصد، واكسيناسيون تب برفكي 130 درصد و واكسيناسيون هاري 40 درصد رشد داشته است. اين بودجه در اختيار سازمان دامپزشكي قرار دارد.

از سوي ديگر، قسمت ديگري از بودجه در اختيار وزارت بهداشت است كه هماهنگي اين 2 نهاد بسيار اهميت دارد. از سوي ديگر، جلب مشاركت مالي ديگر سازمان‌ها براي كنترل و جلوگيري از انتقال بيماري‌ها بين انسان و حيوان بسيار ضروري است.

همكاري بين بخشي‌

بيماري‌هاي مشترك بين انسان و دام به هاري تب مالت و سالك ختم نمي‌شود. در سال 85، 200 مورد ابتلا به سياه زخم و 40 مورد تب كنگو در كشور ديده شده است. 350‌‌مورد بيمار شناخته شده كيست؟ هيداتيت آمار در خور توجهي است.خطر آنفلوآنزاي پرندگان هنوز كشور را تهديد مي‌كند.

سلامت انسان همواره يكي از دغدغه‌هاي بشري بوده و هست. انسان سالم نقش اساسي و پايه‌اي در سلامت جامعه بشري دارد؛ امري كه پايه گذار تمام پيشرفت‌ها و تمدن‌هاي بشري بوده است. بيماري‌هاي قابل انتقال ميان انسان و حيوان فصل مشترك دو حرفه پزشكي و دامپزشكي است كه از نظر حفظ سلامت و بهداشت جوامع انساني و دامي داراي اهميت بسزايي است.

نام اين دسته از بيماري‌ها نمايانگر مسئوليت مشترك و خطيري است كه به طور مشترك به عهده پزشكان و دامپزشكان در زمينه پيشگيري، تشخيص و درمان اين قبيل بيماري‌هاست. اين بيماري‌ها علاوه بر وارد آوردن خسارات سنگين اقتصادي به جهت از ميان رفتن دام‌هاي بيمار، سلامتي انسان را نيز تهديد مي‌كنند.

موفقيت براي كنترل بيماري‌هاي انسان و دام نيازمند آگاهي عمومي از خطرات اين بيماري‌هاست در اين صورت با بسيج عمومي از سوي همه دستگاه‌هاي اجرايي مانند حركتي كه 2 سال پيش براي كنترل سالك در استان خراسان با همكاري استانداري اين استان انجام شد، كنترل و مهار اين بيماري‌ها آسان مي‌شود.

براي مبارزه و كنترل اين بيماري‌ها، سازمان‌هاي مختلفي دخالت دارند بجز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و سازمان دامپزشكي بايد به وزارت جهاد كشاورزي، وزارت كشور و سازمان حفاظت محيط زيست نيز اشاره كرد. جز با همكاري و هماهنگي اين نهادها نمي‌توان اميدي به مبارزه با اين نوع بيماري‌ها داشت.

مبارزه‌اي دشوار

مهار بيماري‌هاي مشترك ميان انسان و دام كاري بسيار دشوار است. كاركنان زحمتكش شاغل در بخش دامپزشكي همواره در صف اول مبارزه با بيماري‌هاي مشترك انسان و دام قرار دارند و در كنار آنان كاركنان وزارت بهداشت و بخش سلامت كشور نيز به اين كار مشغولند. ماهيت متفاوت بيماري‌هاي مشترك بين انسان و دام روش‌هاي متفاوت مبارزه را نيز طلب مي‌كند.

اين روش‌هاي اختصاصي مبارزه با برخي از مهم‌ترين بيماري‌هاي مشترك بين انسان و دام در سازمان دامپزشكي كشور برنامه‌ريزي و در سطح كشور اجرا مي‌شود.

در حال حاضر، براي مبارزه با سياه زخم واكسيناسيون دام‌هاي حساس صورت مي‌گيرد. براي آنفلوآنزاي فوق حاد پرندگان اجراي سيستم مراقبت در نظر گرفته شده است. براي هاري واكسيناسيون در دام‌ها روش انتخابي است. در تب خونريزي‌دهنده كريمه و كنگو و بيماري تب دره ريفت سم‌پاشي اماكن دامي و آموزش روش موثر است. بيماري آبله نيز با واكسيناسيون در دام‌ها قابل پيشگيري است. تب مالت با واكسيناسيون در دام‌هاي حساس و حذف دام‌هاي بيمار كنترل مي‌شود.

درخصوص بيماري سل انجام تست و كشتار در دامداري‌ها روش مبارزه است. سالمونلوز و بيماري‌هاي قابل انتقال از طريق گوشت و فرآورده‌هاي دام‌ها با شيوه بازرسي گوشت دام و طيور و كنترل بهداشتي مراكز عرضه فرآورده‌هاي خام دامي كنترل مي‌شود.

در كنار تمامي اين موارد آموزش به عنوان مهم‌ترين راه مقابله با بيماري‌هاي مشترك بين انسان و دام همواره مدنظر بوده است؛ چراكه در برابر بسياري از اين بيماري‌ها راه‌هاي مبارزه اختصاصي وجود ندارد.

زخم‌هاي سياه

به دليل كشندگي بسيار بالاي بيماري سياه زخم در دام، اين بيماري در دامپزشكي اولويت خاصي دارد. خوشبختانه از سال 1360 تاكنون بروز اين بيماري از 5/0 درصد هزار نفر افزايش نداشته و حتي در استان‌‌هايي كه بيشترين موارد را داشته‌اند، از 3 درصد هزار نفر تجاوز نكرده است.

ميكروب بيماري در انسان و حيوان ممكن است از راه خراش‌هاي پوستي، راه گوارشي يا از طريق تنفس ايجاد آلودگي كند. در انسان ميكروب بيشتر از راه خراش‌هاي پوستي وارد بدن مي‌شود ولي ندرتا ممكن است از راه مخاط دستگاه تنفس يا گوارش افراد را مبتلا كند.

بسته به راه ورود ميكروب 3 نوع بيماري ايجاد مي‌شود: سياه‌زخم پوستي، تنفسي و گوارشي. احتمال ابتلا به سياه زخم در كارگراني كه با حيوان مرده يا محصولات به دست آمده از حيوان مبتلا سروكار دارند، زياد است.

سياه‌زخم تنفسي يا ريوي كه در انسان بيماري پشم ريسان هم خوانده مي‌شود، در اثر استنشاق عامل بيماري‌زا ايجاد مي‌شود كه در ابتدا آثاري شبيه به سرماخوردگي دارد، ولي بزودي به بيماري شديد ريوي تبديل مي‌شود. ميزان تلفات در اين شكل بيماري حتي افرادي كه تحت درمان دقيق قرار مي‌گيرند زياد است؛ چون زماني به بيماري مظنون مي‌شوند كه ضايعات قابل ترميم نيست.

علي اخوان بهبهاني‌
پنجشنبه 13 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 552]