دانش - اكاليپتوس‌هاي پرحاشيه

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: دانش - اكاليپتوس‌هاي پرحاشيه

دانش - اكاليپتوس‌هاي پرحاشيه

گروه دانش : نهم ارديبهشت‌ماه مقاله‌اي تحت عنوان «خاكشيريسم درختكاري» به قلم آقاي دكتر حسن آخاني درباره خشك شدن درختان غيربومي كاشته شده در اطراف تهران در اثر شرماي زمستان سال گذشته به چاپ رسيد. اين مقاله با پاسخ آقاي دكتر حسين سردابي، دانشيار بخش پژوهش موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع مواجه شد كه در مقاله ديگري با عنوان «درخت اكاليپتوس را بهتر بشناسيم » در همين صفحه به چاپ رسيد. وي در اين مقاله ضمن معرفي تاريخچه ورود اكاليپتوس به كشور اظهار داشت درختان اكاليپتوس در سرماي زمستان سال گذشته كاملا خشك نشده‌اند. اينك انچه در ذيل مي‌آيد گزارشي است درباره آسيب‌هاي وارده و نيز خشك شدن درختان اكاليپتوس در استان گلستان. اين گزارش توسط مرتضي ابراهيمي رستاقي، عضو شوراي عالي جنگل و مرتع و به درخواست موسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع به همراه آقايان دكتر سردابي و دكتر متيني‌زاده اعضا هيات علمي موسسه و نيز موسي رسولي نماينده دفتر جنگلكاري و پارك‌هاي سازمان جنگل‌ها جهت بررسي آثار سرماي زمستان سال 1386 روي زراعت چوب به ويژه گونه‌هاي اكاليپتوس در استان گلستان تهيه شده است. برخي گزارش‌هاي حاكي است زمستان سال گذشته، طرح‌هاي زراعت چوب در قالب كاشت اكاليپتوس در استان گلستان، به ميزان 5000 هكتار دچار آسيب و خسارات جدي شده، لذا اين پرسش مطرح مي‌شود كه اگر از گونه‌هاي بومي در توسعه زراعت چوب و فضاي سبزي شهري استفاده مي‌شد آيا بازهم تا اين حد خسارات ناشي از سرما چشمگير بود؟!

مرتضي ابراهيمي رستاقي* :جنس اكاليپتوس، گونه Eucalyptus camaldulensis از سابقه كاشت نسبتا طولاني در استان گلستان (گنبد كاوس، آق‌قلا، بندر تركمن و...) برخوردار است و حتي در تركيب فضاي سبز شهر گرگان مركز استان گلستان نيز سهم بالايي دارد كه در سرماي زمستان سال 1386 قريب به اتفاق پايه‌هاي آن‌ـ‌ با وجود بالاتر بودن ميانگين حرارتي نسبت به محدوده خارج از شهر‌ـ‌ در طبقات قطري و سني مختلف آسيب ديد.
در محور گرگان‌ـ‌ آق‌قلا در حاشيه جاده و نيز زمين‌هاي اطراف آن تمامي پايه‌هاي اكاليپتوس دچار سرمازدگي شدند. نخستين توده مورد بازديد در اين مسير حدود پنج هكتار وسعت داشت، قطر برابر سينه پايه‌هاي اكاليپتوس اين عرصه پنج تا 10 سانتي‌متر و ارتفاع متوسط آن حدود هفت متر بود كه صددرصد پايه‌هاي آن در اثر سرمازدگي تغيير رنگ داده و برگ‌هاي آن خشكيده و به رنگ قهوه‌اي درآمده بودند. با بررسي تعدادي از پايه‌ها و برداشت موضعي پوست تنه مشاهده شد كه تنه درختان نيز آسيب ديده و چوب كاملا به رنگ قهوه‌اي درآمده و آثار زنده‌ماني مشاهده نمي‌شود. اما از ارتفاع حدود 10 تا 20 سانتيمتري يقه رنگ قسمت زيرين پوست متمايل به سبز بوده و آثار حيات مشاهده شد و در برخي از پايه‌ها در ارتفاع ياد شده رويش جوانه نيز مشاهده شد.
در همين مسير از مزرعه نمونه يكصد هكتاري در پايين دست سد «وشمگير» نيز بازديد به عمل آمد. در اين مزرعه نمونه آقاي شفيع زاده با مساعي و هدايت فني اداره كل منابع طبيعي استان گلستان درچارچوب زراعت چوب مبادرت به كاشت گونه E.camaldulensis نموده و شامل قطعات كاشت يك‌ساله، دو ساله و سه ساله است. فاصله كاشت 5*2 و نوع كاشت تلفيقي بوده و در فاصله رديف‌ها كه به فاصله پنج‌متر است زراعت در سال‌هاي نخست پيش‌بيني شده است. قطعات كاشت يك‌ساله صددرصد سرمازده و آسيب ديده‌اند، از فاصله حدود 10 سانتي‌متري يقه آثار حيات مشهود بوده و در برخي از پايه‌هاي سرمازده رويش جوانه‌ها از سطح زمين تا حدود 10 سانتي‌متري مشاهده شد. در قطعات دوساله كه از نظر ظاهري كاملا مشابه قطعات يك‌ساله است صددرصد پايه‌ها در قسمت تاجي تا ارتفاع معيني از ناحيه تنه دچار سرمازدگي شده و تغيير رنگ داده‌اند. در قطعات سه‌ساله (در واقع با منظور نمودن سن نهال كه كاشت در يك‌سالگي انجام گرفت سن واقعي اين قطعات چهارساله است) نيز در قريب به اتفاق پايه‌ها آثار سرمازدگي در قسمت تاجي مشابه قطعات يك و دوساله مشهود است. اما برخي از پايه‌ها اگر چه از سرما آسيب ديده‌اند معهذا شدت آسيب كمتر است به‌طوري كه در تعدادي از پايه‌ها رنگ سبز برگ‌ها تا حدودي حفظ شده است. در بررسي روي تنه، آثار آسيب به ويژه در ارتفاعات بالاي تنه كماكان مشاهده شد. نكته حائز اهميت در قطعات سه‌ساله رشد قابل ملاحظه قطري و ارتفاعي پايه‌هاست (كليه قطعات ياده شده مورد آبياري قرار مي‌گيرند.) به‌طوري كه در توده با سابقه كاشت سه‌ساله قطر برابر سينه 8/16 سانتي‌متري نيز اندازه‌گيري شده است.
علاوه بر گونه E.camaldulensis در تركيب فضاي سبز شهر آق‌قلا و مسير ياده شده گونه‌هايي چون شيشه‌شور، خرزهره، نخل زينتي، برگ نو، گل كاغذي و انواع مركبات (كه پيش از اين در گزارش دكتر حسين آخاني به خشك شدن آنها در اثر سرما اشاره شده بود،) نيز خشك شدند. بر اساس اين گزارش آثار سرما روي گونه‌هاي مركبات نيز همانند اكاليپتوس E.camaldulensis بسيار شديد بوده و توده‌هاي متعدد با سنيني مختلف در مسير ياد شده مشاهده شده كه صددرصد پايه‌ها دچار سرمازدگي شده بودند.
توسعه كاشت اكاليپتوس در استان گلستان چه به صورت زراعت چوب و چه در تركيب فضاي سبز شهري و درختكاري حاشيه جاده‌ها در قريب به اتفاق موارد با گونه E.camaldulensis صورت پذيرفته است. اما در چارچوب طرح تحقيقاتي «سازگاري گونه‌ها» از انواع اكاليپتوس استفاده شده كه نمونه‌اي از آن در منطقه چپرقويمه در سنوات گذشته به همت آقاي دكتر محمدحسين جزيره‌اي اجرا شده است.
در اين منطقه تعدادي گونه اكاليپتوس و آكاسيا در 18 كرت و 30 تكرار در چارچوب طرح تحقيقاتي سازگاري گونه‌ها كاشته شده كه تا هنگام بازديد تعدادي از پايه‌ها باقي مانده بود.
در بازديد صورت گرفته آثار سرما روي گونه‌ها به ترتيب كاشت (براساس طرح كاشت موجود) به شرح زير مشاهده شد:
1‌ـ‌ Acacia sp نوعي آكاسيا كه متاسفانه نام گونه آن نيز مشخص نشده از سرماي جاري به شدت آسيب ديده، پوست تنه كاملا ترك خورده و به رنگ سياه درآمده است.
2‌ـ‌ Eucalyptus camaldulensis اين گونه همانند ساير مناطق استان به شدت آسيب ديده و آثار سرمازدگي روي تاج و تنه كاملا مشهود است.
3‌ـ‌ Eucalyptus kandinensis اين گونه نيز از سرما آسيب‌ديده، منتهي شدت آسيب‌ديدگي كمتر از گونه E.camaldulensis مي‌باشد.
4‌ـ‌ Eucalyptus sargenti آثار سرما روي اين گونه نيز مشابه گونه قبلي است.
5‌ـ‌ Eucalyptus entertexta آثار سرمازدگي بر روي اين گونه بسيار شديد بوده و كاملا خشك شده است.
6‌ـ‌ Eucalyptus longifornis اين گونه كه از پوست تنه نسبتا ضخيمي برخوردار است اگر چه متاثر از سرماي حادث شده مي‌باشد اما به نسبت ساير گونه‌ها از وضعيت بهتري برخوردار است.
7‌ـ‌ Eucalyptus torquata اين گونه نيز از پوست نسبتا ضخيمي برخوردار و در فصل گلدهي داراي گل‌هاي زيبايي مي‌باشد، به‌رغم پوست تنه نسبتا ضخيم مشابه گونه E.camaldulensis از سرماي حادث شده آسيب ديده است.
8‌ـ‌ Eucalyptus canpaspe اين گونه نيز شديدا آسيب‌ديده است.
9‌ـ‌ Eucalyptus salubris اين گونه نيز به شدت آسيب‌ديده و به ويژه تغيير رنگ تنه درخت در اثر سرمازدگي كاملاً مشهود است.
10‌ـ‌ Eucalyptus microtheca اين گونه نيز مشابه E.camaldulensis آسيب شديد ديده است.
11‌ـ‌ Eucalyptus occidentalis اين گونه نيز آسيب ديده ولي شدت ‌آسيب‌ديدگي كمتر از گونه E.camaldulensis است در واقع نسبت به سرما از گونه E.camaldulensis ظاهراً مقاوم تر است.
12‌ـ‌ Eucalyptus gomphocephala اين گونه كه نسبت به شوري بسيار مقاوم است در برابر سرماي حادث شده از جمله گونه‌هابي است كه آسيب شديد ديده است.
13‌ـ‌ Eucalyptus striklandii اين گونه نيز اگر چه از سرماي ياد شده آسيب ديده اما در مقايسه با E.camaldulensis از وضعيت بهتري برخوردار مي‌باشد.
چنانچه ذكر شد تمامي گونه‌هاي كاشته شده متأثر از سرماي حادث شده، در برخي گونه‌ها بسيار شديد و برخي ديگر نيز شديد يا نسبتا شديد بوده به‌طوري كه نمي‌توان گونه‌اي را كاملاً مقاوم نسبت به سرما تلقي نمود. اگرچه وضعيت ظاهري E.camaldulensis به گونه‌اي است كه اختلاف معني‌داري با ساير گونه را نشان مي‌دهد. معهذا در اين مقطع زماني نمي‌توان حكم قطعي به بازيابي حيات اين گونه داد.
جمع بندي
مشاهدات عنوان شده حاكي از اين امر است كه در بين گونه‌هاي كاشته شده از جنس Eucalyptus، حساس‌ترين گونه به سرما يا لااقل يكي از حساس‌ترين گونه‌هاي كاشته شده گونه E.camaldulensis است كه اتفاقا در سطح وسيع نيز مورد كاشت قرار گرفته است و در واقع ساير گونه‌ها تنها در طرح تحقيقاتي سازگاري گونه‌ها و جهت تحقيقات كاشته شده و از سطح و پراكنش قابل ملاحظه برخوردار نيست، عليهذا با توجه به وضعيت موجود هيچ يك از گونه‌هاي كاشته شده را نمي‌توان مقاوم به سرما به ويژه سرماهاي دوره‌اي مشابه سرماي زمستان 1386 تلقي نمود. ضمن اينكه در اين مقطع زماني نمي‌توان قضاوت قطعي براي شدت سرمازدگي اعم از اينكه كاملا خشك شده يا اينكه از خيز جست‌دهي خارج شده، ...نمود بلكه اين بررسي مي‌بايست پيگيري شود. مشاهدات ميداني حاكي از آن بوده است كه حتي حساس‌ترين گونه يعني E.camaldulensis به طور كلي از بين نرفته است و شدت سرمازدگي و آسيب‌ديدگي در قسمت تحتاني يعني از بالاي يقه تا ارتفاع حدود 30‌ـ‌20 سانتي‌متر كمتر بوده و امكان جست‌دهي كماكان باقي است.
پيشنهاها:
1‌ـ‌ پيگيري بررسي مستمر حداقل تا ارديبهشت‌ماه آتي جهت حصول نتيجه قطعي
2‌ـ‌ با توجه به خسران وارده مجريان تمايل به تسريع در قطع توده‌هاي واجد چوب قابل استفاده در صنعت نئوپان (به دليل جلوگيري از كاهش وزن و از دست رفتن رطوبت بيشتر) دارند كه ممانعت از اين امر منطقي نمي‌باشد. منتهي در توده‌هاي بازديد شده تعدادي پايه مشخص شده كه مورد قطع قرار نگيرند و نيز در خصوص پايه‌هاي مورد قطع توصيه شده كه قطع در تعدادي از پايه‌ها در ارتفاعات مختلف از قسمت يقه (مماس با خاك) و بالاتر از آن تا ارتفاعي كه آثار حيات مشاهده گرديد صورت پذيرد تا در خصوص جست‌هاي حاصله بررسي‌هاي بعدي صورت پذيرد. لذا شايسته است حسن اجراي توصيه‌ها توسط اداره كل منابع طبيعي استان گلستان پيگيري گردد.
3‌ـ‌ درخصوص درختكاري‌هاي حاشيه جاده‌ها، شايسته است از قطع پايه‌ها تا حداقل ارديبهشت‌ماه آتي خودداري شده ولي تعدادي از پايه‌ها در كلاسه‌هاي قطري مختلف و مناطق متفاوت با نظارت و هدايت اداره كل منابع طبيعي و مركز تحقيقات و در ارتفاعات مختلف جهت بررسي جست دهي مورد قطع قرار گيرد. (مطابق توصيه‌هاي ارائه شده توسط اكيپ اعزامي)
4‌ـ‌ احتمال زنده ماني كامل تعدادي از پايه‌ها E.camaldulensis دور از انتظار نمي‌باشد. لذا ضرورت دارد اين پايه‌ها با خاصيت ژني برتر مورد بررسي دقيق‌تر و توجه خاص قرار گيرد.
5‌ـ‌ اخذ آمار كامل هواشناسي ايستگاه‌هاي واقع در مناطق آسيب‌ديده گلستان حداقل در دوره سه ماهه زمستان و در صورت امكان شش ماهه دوم
6‌ـ‌ ميانگين دماي ساليانه استان گلستان بالاتر از ميانگين استان مازندران است، اما سرماي زمستان و نوسان درجه حرارت استان گلستان شديدتر مي‌باشد كه مشاهدات به عمل آمده نيز مويد اين ادعا مي‌باشد در بررسي اجمالي مسير ساري‌ـ‌ گرگان به نظر مي‌رسد كه حوزه شهرستان گلوگاه در استان مازندران حد واسط اثرات سرمازدگي در مسير ياد شده مي‌باشد به طوري كه از گلوگاه به سمت گرگان ميزان آسيب‌ديدگي از سرما افزايش يافته و از گلوگاه به سمت ساري از شدت سرمازدگي كاسته مي‌شود. بنابراين شايسته است ضمن اخذ اطلاعات هواشناسي مسير و نيز نزديكي و دوري به ساحل مقايسه‌اي بين مسير ساري‌ـ‌ گلوگاه و گلوگاه‌ـ‌ گرگان صورت گرفته و مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد.
در خاتمه ذكر اين نكته ضروري است كه توسعه زراعت چوب در استان گلستان از رشد چشمگيري برخوردار است. گرچه اين سرماي بي‌سابقه متاسفانه آسيب شديدي را متوجه اين امر نموده و ممكن است موقتا از دامنه فعاليت توسعه زراعت چوب كاسته شود، اما چنانچه موضوع از ناحيه سازمان‌هاي مسوول به‌طور جدي مورد توجه قرار گرفته و پس از انجام بررسي‌هاي لازم و جمع‌بندي آن رهنمودهاي لازم در جهت تقويت فعاليت‌هاي مشاركت مردمي در امر توسعه زراعت چوب ارائه گردد مي‌توان به آينده آن اميدوار بود.
* عضو شوراي عالي جنگل و مرتع
چهارشنبه 12 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 403]