راست ودروغ گرم شدن زمين

واضح آرشیو وب فارسی:ابرار: راست ودروغ گرم شدن زمين
ياسر خوشنويستوماس كوهن معتقد بود كه كتابهاى درسى تصوير نادرستى از تاريخ علم ارائه مى كنند. آنها واقعيات، نظريه ها و قوانين علمى را با چنان سرراستى و قاطعيتى طرح مى كنند كه گويا اين قوانين خود را به ناگهان در معرض ديد دانشمندان قرار داده اند. كتابهاى درسى عدم قطعيت ها، مناقشات و اختلاف نظرها را ناديده مى گيرند. هنگامى كه جامعه شناسان و مورخان علم تحت تأثير كوهن به مطالعه تاريخ علم پرداختند، نمونه هاى بسيارى از عدم قطعيت هايى را يافتند كه امروزه براى ما عجيب به نظر مى رسند؛ دانشمندان دهه هاى طولانى در مورد آنچه ما امروزه واقعيت هاى اثبات شده علم مى دانيم با يكديگر اختلاف نظر داشته اند. اما كتاب هاى درسى به سادگى اين مناقشات را ناديده مى گيرند. با اين حال موردكاوى هاى تاريخى متعددى كه در ۴ دهه گذشته انجام شده است، هيچ يك جذابيت و سرزندگى مناقشات كنونى ميان دانشمندان را ندارند. * آيا زمين گرم شده است روزنامه ها، تلويزيون و سازمان هاى جهانى به طور روزمره از گرم شدن زمين به عنوان يك فاجعه زيست محيطى ياد مى كنند و معتقدند كه مهمترين عامل در گرم شدن كره زمين انتشار گازهاى گلخانه اى ناشى از فعاليت هاى بشرى طى ۲۰۰ سال گذشته است. رسانه ها و سازمان هاى مذكور آنچنان اين موضوع را با قطعيت مطرح مى كنند كه به نظر مى رسد گرم شدن زمين و تأثير عامل انسانى در آن جزو تثبيت شده ترين واقعيات تجربى معاصر به حساب مى آيند.با اين حال از هنگامى كه بحث گرم شدن زمين از ميانه دهه ۱۹۸۰ مورد توجه قرار گرفت، همواره گروه هايى از دانشمندان نسبت به واقعى بودن اين موضوع و تأثير عامل انسانى در آن ابراز ترديد كرده اند. اجازه دهيد كه از مورد اول آغاز كنيم: «آيا زمين واقعاً گرم شده است »شواهد زيادى به نفع اين گزاره وجود دارد. داده هاى دما در سطح زمين از ميانه قرن نوزدهم ثبت شده است و تخمين هايى در داده هاى مربوط به دوره هاى قبل نيز وجود دارد. داده ها نشان مى دهد كه دماى سطح زمين در قرن بيستم بشدت افزايش پيدا كرده است. با اين حال برخى دانشمندان معتقدند كه يك خطاى جدى در اندازه گيرى ها وجود دارد: «اثر جزيره گرمايى»؛ بيشتر ايستگاه هاى اندازه گيرى دما در نزديكى شهرها احداث شده اند. شهرها مراكز اصلى سوزاندن سوخت هاى فسيلى هستند و در نتيجه معمولاً چند درجه از زمين هاى خالى از سكنه اطرافشان گرمتر هستند. (اين وضعيت را در شهرى مثل تهران به خوبى مى توان احساس كرد.) از مناطق اطرافشان گرمترند. بنابراين برخى دانشمندان معتقدند دست كم بخشى از افزايش دماى ثبت شده ناشى از اين موضوع است.با اين حال به نظر مى رسد كه فيصله دادن به اين مناقشه دست كم به لحاظ نظرى تا حدى ساده باشد. با افزايش ايستگاه هاى اندازه گيرى كه دور از شهرها واقع شده باشند، مى توان اثر جزيره گرمايى را كاهش داد. از آنجا كه داده هاى ايستگاه هاى دورافتاده نيز از گرم شدن زمين پشتيبانى مى كنند، مناقشه بر سر اين واقعيت تجربى كه «زمين گرم شده است»، شدت نسبتاً كمى دارد.* آيا گرم شدن زمين ناشى از فعاليت هاى انسانى است مناقشه اصلى كه از ميانه دهه ۱۹۹۰ تا كنون ادامه داشته است، بر سر اين نكته نيست كه «آيا زمين گرم شده است يا خير»؛ بلكه بر سر اين نكته است كه «آيا گرم شدن زمين تحت تأثير فعاليت هاى انسانى است يا خير ». فلاسفه علم معمولاً ميان گزاره هايى كه از يك پديدار خبر مى دهند، مانند گزاره اول كه «زمين گرم شده است» و گزاره هايى كه گزاره هاى پديدارى را تبيين مى كنند، مانند گزاره دوم تمايز قائل مى شوند. براى يك مجموعه واحد از گزاره هاى پديدارى، مى توان چندين گزاره تبيينى متفاوت مطرح كرد. معمولاً مناقشات علمى هنگامى پديد مى آيند، كه گروهى از دانشمندان از يك گزاره تبيينى حمايت مى كنند و گروهى ديگر از يك گزاره تبيينى ديگر. چنين وضعيتى در مورد «علت» گرم شدن زمين هم وجود دارد. گروههاى مختلفى از زمين شناسان و متخصصان محيط زيست معتقدند كه گرم شدن زمين ناشى از افزايش غلظت گازهاى گلخانه اى در جو است. مهمترين اين گازها گاز دى اكسيد كربن است كه پس از انقلاب صنعتى به علت سوزاندن سوخت هاى فسيلى بشدت در جو زمين منتشر شده است. مطالعات نشان مى دهد كه غلظت اين گاز در طول تاريخ زمين به طور متناوب كم و زياد شده است. اما غلظت كنونى آن نزديك به ۱‎/۷ برابر بيشينه غلظت آن در طول تاريخ زمين است. اين واقعيت تقريباً به خوبى پذيرفته شده است كه گازهاى گلخانه اى موجب افزايش دماى زمين مى شوند. از آنجا كه افزايش اين گازها ناشى از فعاليت انسانى بوده است، پس مهمترين مسئول گرم شدن كره زمين انسانها هستند.اما گروههاى ديگرى از دانشمندان تبيين هاى ديگرى از مسئله گرم شده زمين دارند. آنها معتقدند كه اگرچه بخش بزرگى از افزايش گازهاى گلخانه اى ناشى از فعاليت بشرى است، اما اين افزايش نقش اصلى را در گرم شدن زمين طى دهه هاى اخير ندارد. به شكل زير نگاه كنيد: اين شكل تغييرات دما را در سطح زمين از ميلاد مسيح تاكنون نشان مى دهد. درست است كه سال ۲۰۰۴ گرمترين سال در اين دوره زمانى است، اما همچنان كه در نمودار هم ديده مى شود، زمين دوره هاى گرم (بين سال هاى ۱۰۰ تا ۱۲۰۰ ميلادى) و دوره هاى سرد (بين سال هاى ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ ميلادى) را پست سر گذاشته است. گرم شدن زمين در دوره قرون وسطى قطعاً ناشى از اثر گازهاى گلخانه اى منتشر شده توسط بشر نبوده است. زمين شناسان و متخصصان محيط زيست دلايلى مانند فعاليت آتشفشانى در بستر اقيانوس ها و تغييرات دوره اى در ميزان تابش ساطع شده از خورشيد را در اين تغييرات دمايى مؤثر مى دانند. يكى از مشكلات اصلى بر سر نظريه پردازى در مورد مسئله گرم شدن زمين اين است كه نمى توان آزمايشهاى واقعى در اين زمينه ترتيب داد. مثلاً نمى توان انتشار گازهاى گلخانه اى را متوقف كرد و اثر آن را بر تغييرات دمايى مشاهده نمود. براى حل اين مشكل متخصصان از شبيه سازى هاى كامپيوترى استفاده كرده اند. در چنين شبيه سازى هايى معادلات حاكم بر تغييرات دمايى براى كل كره زمين با در نظر گرفتن تأثيرات طبيعى، سوزاندن سوخت هاى فسيلى و تابش خورشيد حل مى شوند و با حذف اثر فعاليت هاى بشرى مشخص مى شود كه آيا اين فعاليت ها علت گرم شدن كره زمين هستند يا خير. اين روش به نظر راه حل مناسبى براى فيصله دادن به مناقشه است. اگرچه مطالعات زيادى در اين خصوص انجام شده است، اما هنوز جواب قاطعى به دست نيامده است. يكى از مشكلات مهم در مورد راه حل هاى كامپيوترى مسئله شبكه بندى است. كسانى كه با روشهاى عددى كامپيوترى آشنا باشند، مى دانند كه در يك شبكه بندى نامناسب حتى ساده ترين قوانين فيزيكى هم نقض خواهند شد. در مسئله مدلسازى كره زمين براى حل معادلات گرمايى شبكه بنديهاى موجود آنقدر بزرگ هستند كه تأثير ابرها را نمى توان در آنها در نظر گرفت اما ابرها در انتقال گرما در سطح زمين آنقدر مؤثرند كه يك حل مناسب از وضعيت دما در سطح زمين بدون در نظر گرفتن تأثير آنها ممكن نيست. با توجه به اين مشكل و مشكلات ديگرى كه در مورد جمع آورى داده هاى مناسب و همين طور تحليل داده ها وجود دارد، مناقشه بر سر انسانى بودن گرم شدن زمين در سال هاى اخير كماكان با جديت ادامه داشته است.* عوامل جامعه شناختىبرخى مكاتب جامعه شناسى علم معاصر اين اصل را در مطالعات خود برگزيده اند كه تصميم هاى علمى دانشمندان دلايل اجتماعى دارد. در مورد مناقشه بر سر گرم شدن كره زمين چنين تأثيراتى را مى توان از مباحثات ميان مدافعان طرفين مناقشه استخراج كرد. مدافعان عدم تأثير انسان در گرم شدن زمين معتقدند كه در سال هاى اخير انسانى دانستن گرم شدن زمين به نوعى «مد» آكادميك تبديل شده كه مورد حمايت سازمان هاى بين المللى نيز هست. در نتيجه زمين شناسان و متخصصان محيط زيست براى آنكه اعتبار علمى خود را حفظ كنند و همين طور بتوانند از فرصت هاى مطالعاتى و مالى علمى استفاده كنند، بايد مطالعاتى را ترتيب دهند كه نتيجه آنها اين باشد كه زمين به واسطه فعاليت هاى بشرى گرم شده است.در مقابل، مدافعان انسانى بودن گرم شدن زمين معتقدند كه متخصصانى كه گرم شدن زمين را ناشى از عوامل طبيعى مى د انند، اغلب يا از دولتهاى اصلى توليد كننده گازهاى گلخانه اى بويژه امريكا و همين طور شركت هاى بزرگ صنعت انرژيهاى فسيلى پول گرفته اند يا تحت فشار آنها قرار داشته اند.مناقشه بر سر گرم شدن زمين به خوبى نشان مى دهد كه تلقى كوهن در مورد كتابهاى علمى دست كم تا حدودى درست است. رسانه هاى جمعى و كتاب هاى درسى حتى امروزه و در گرماگرم مناقشه اى كه در جريان است، با قاطعيت از گرم شدن زمين و همين طور انسانى بودن اين گرم شدن سخن مى گويند، اما طى اين كار خصلت هاى اصلى فعاليت علمى را ناديده مى گيرند، واقعيات علمى خود را به يك باره بر دانشمندان ظاهر نمى كنند؛ واقعيت هاى علمى طى مناقشات، عدم قطعيت ها (مورد شبيه سازى را به ياد بياوريد.)، حدس ها، نقص در داده ها، بحث هاى طولانى و با حضور انگيزه هاى اجتماعى شكل مى گيرند.
چهارشنبه 12 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ابرار]

[مشاهده در: www.abrarnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 208]