رد پاي تاريخ در قلاع و سنگ نوشته‌هاي ايلام‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: رد پاي تاريخ در قلاع و سنگ نوشته‌هاي ايلام‌

سنگ‌نوشته‌ها، قلاع و آتشكده‌ها زبان گوياي تاريخ روزگاران كهن هستند.

اين سنگ نوشته‌ها در سرزمين‌هاي قديمي‌از جمله ايلام به دليل سابقه بسيار طولاني آن ارزش بيشتري دارد.‌

ايلام با داشتن آثار تاريخي متعدد يكي از استانهاي كهن كشور به شمار مي‌آيد و وجود سنگ نوشته‌هاي تاريخي، قلعه‌هاي متعدد تاريخي و آتشكده‌هاي تاريخي در اين استان نقش بسيار تعيين‌كننده‌اي در اثبات اين واقعيت دارد.‌

سنگ نوشته‌هاي تاريخي‌

سنگ نوشته آشوري (گل‌گل): سنگ نوشته آشوري (گل‌گل) ملكشاهي بر ديواره كوهي در جوار روستاي گل‌گل در فاصله 25 كيلومتري شهر ايلام حكاكي شده است.

اين سنگ نوشته متعلق به زمان حكمراني آشور باني پال است و حدود 3 هزار سال پيشينه تاريخي دارد.

بر روي آن سنگ، نقش برجسته پيكره يك سرباز آشوري با كلاه خود، همراه با ماه و ستاره در بالاي سر آن در حالي كه پيكاني در دست دارد، حك شده است. در قسمت پايين سنگ نوشته آشوري، چند جمله به خط ميخي به چشم مي‌خورد كه ترجمه شده است.‌‌

‌سنگ نوشته تنگه قوچعلي: سنگ نوشته تنگه قوچعلي در ضلع شرقي مسير تونل آزادي ايلام بر ديواره سنگي كوه انار سنگ به چشم مي‌خورد. اين نوشته تاريخي به ابعاد 50 در 70 سانتي متر در دوران قاجار و حكومت واليان پشتكوه حك شده است.

اين سنگ نوشته به خط نستعليق است.‌‌

‌سنگ نوشته تخت‌خان: اين سنگ نوشته بر روي سنگي بزرگ به ابعاد 1 در 2 متر در مكاني به نام تخت‌خان (34 كيلومتري جاده ايلام - مهران) حك شده و اطلاعات آن درباره تاريخ ايلام و حكمرانان آن است.‌‌

‌سنگ نوشته قلعه والي: اين سنگ نوشته در قلعه والي قرار دارد و مضمون آن در ارتباط با زمان ساخت قلعه والي در سال 1326 هجري شمسي است و متن آن چنين است: ‌

قلعه‌هاي تاريخي‌

قلعه هزاراني: در امتداد جاده آبدانان - مورموري، در ابتداي روستاي هزاراني در بخش شمالي جاده بقايايي قلعه اي بر روي يك تپه طبيعي به ارتفاع حدود 10 متر ديده مي‌شود كه با مصالح سنگ و گچ ساخته شده است.

پلان بنا به شكل دالانهايي مستطيلي شكل و طويلي است كه متاسفانه به طور كامل تخريب شده و به صورت مدفون و نيمه مدفون مشاهده مي‌شوند و مربوط به دوران ساساني است.‌‌

‌قلعه سه‌كسان: در جنوب غربي دره شهر و بر روي ارتفاعات صخره‌اي حد فاصل ارتفاعات كبير كوه و دشت دره شهر در بالاترين منطقه قلعه‌اي بزرگ به چشم مي‌خورد كه به نام سه كسان يا سه كسون خوانده مي‌شود. اين قلعه يكي از بزرگترين و گسترده‌ترين قلعه‌هاي دوره ساساني ‌در منطقه بوده كه دسترسي به آن بسيار مشكل است. مصالح ساخت آن قلوه سنگ و گچ است.

ديوارها براي غيرقابل دسترس بودن بر روي صخره‌ها ساخته شده است. اين قلعه داراي آب انبار به صورت كنده‌كاري صخره‌ها بوده است.‌‌

‌قلعه سام: محوطه باستاني قلعه سام در شهرستان شيروان چرداول در نزديكي روستا چم بور از توابع بخش هليلان واقع است. اين مجموعه از سه بخش مرتبط به هم در عين حال با فاصله و مستقل شكل گرفته است.

اين مجموعه از نظر دوره‌اي در يك دوره از تاريخ كه احتمالاً حد فاصل اواخر دوره پارت‌ها و اوايل دوره ساساني است، ساخته شده است.

معماري اين قلعه جنبه نظامي ‌و دفاعي داشته زيرا قلعه در صعب‌العبور‌ترين بلندي‌هاي كوه بنا شده است.

اين قلعه طرح و نقشه‌اي از پيش نداشته و طراح يا معمار برجها، اتاقها و ورودي‌ها را با توجه به موقعيت طبيعي صخره‌ها ساخته است.

به طور كلي معماري قلعه به سبك معماري دوره ساسانيان است. مصالح ساختماني قلعه شامل: سنگ، گچ، ساروج، ملات، گچ و گل است.‌

پشت قلعه آبدانان: در 5 كيلومتري جنوب شهرستان آبدانان و در ميان روستاي پشت قلعه بر بلندي تپه‌اي منفرد كه رودخانه آبدانان از پاي آن مي‌گذرد، آثار بناي قلعه‌اي به چشم مي‌خورد. مصالح به كار رفته در قلعه قلوه سنگ، گچ و ساروج است.

اين قلعه داراي بخشهاي متعددي از جمله باروي قلعه، برجكهاي ديده‌باني و نگهباني، ورودي قلعه، اماكن مسكوني و شاهنشين، تونل و پلكان متعلقه بوده است. با توجه به شيوه معماري، ساختار، نحوه استفاده از مصالح، اجراي طاقها، مطالعه و بررسي سفالهاي سطحي منطقه و مقايسه بادگير اماكن تاريخي حفاري شده، اين اثر فرهنگي - تاريخي مربوط به دوران ساسانيان است.

بناي پشت قلعه تحت حفاظت اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان است كه در سال 1380 به جهت اهميت آن و انجام مطالعات باستانشناسي و حفاظت و مرمت آن در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيد.

قلعه اسماعيل‌خان: قلعه و استحكامات معروف به اسماعيل‌خان بر فراز ارتفاعات انبار آب و مشرف به شهر ايلام ساخته شده و محدوده‌اي كه اثر بر روي آن ايجاد شده كوهستاني است و از سه جهت صخره‌هاي صعب‌العبور دارد و فقط جبهه جنوب‌شرقي آن مسير ارتباطي قلعه است.

مصالح به كار رفته در كل بنا سنگهاي كوهستاني با استفاده از ملات گچ است.‌

قلعه چكر بولي چوار: اين قلعه باستاني در روستاي چكر در كوهستان بولي از توابع بخش چوار شهرستان ايلام ساخته شده است. قلعه چكر بولي چوار در نزديكي مرز با كشور عراق قرار دارد و سبك معماري و مصالح آن با قلعه يزگرد در استان كرمانشاه قابل مقايسه است.

تعداد 11 اتاق در قسمت جنوبي قلعه ساخته شده است كه بر حياط مركزي تسلط دارند. اتاقها داراي طاق قوس هستند. مصالح به كار رفته در اين قلعه سنگ و گچ است و داخل اتاقها نيز با گچ اندود شده است.

سفالهاي نخودي و قرمز رنگ با شاموت شن به صورت متراكم در محوطه پيراموني قلعه ديده مي‌شود كه متعلق به دوره تاريخي است.‌‌

‌قلعه تاريخي چوار(قلا): اين قلعه در 12 كيلومتري غرب شهر چوار و دو كيلومتري شهر ايلام بر سر راه چوار به نواحي مرزي با كشور عراق واقع است. اين قلعه يكي از بزرگترين قلاع منطقه است كه بر فراز تپه اي در مسير چوار - مورت تجريان به سمت دهستان چكر بولي و ناحيه مرزي با كشور عراق ساخته شده است.

مواد اصلي به كار رفته در ساخت بناي قلعه، قلوه سنگ‌ و لاشه سنگ‌هاي محلي و ملات گچ است. اين بنا جزء قلاع نظامي-‌ مسكوني است.

آثار فرهنگي سطح تپه وسعت و گستردگي بقايايي معماري و نوع مصالح به كار رفته نشان مي‌دهد كه احتمالاً اين بنا متعلق به اواخر دوران تاريخي و اوايل دوره اسلامي‌است.‌‌

‌قلعه والي ايلام: يكي از بناهاي مهم دوره قاجاريه در شهر ايلام قلعه والي است كه توسط غلامرضا خان والي در سال 1326 قمري بر روي تپه‌اي به نام چغا ميرگ ساخته شده است.

اين بنا داراي قسمتهاي متعدد چون حرمسرا، شاهنشين، اتاق آيينه و زندان در زير زمين است.

مساحت كل قلعه 4687 متر مربع و زير بناي قلعه 1464 متر مربع است. قلعه داراي سه در ورودي در قسمت شرق - غرب و جنوب است كه در اصلي در قسمت جنوبي است و ديگر درها خصوصي بوده است.

مصالح به كار رفته در معماري قلعه شامل سنگ، آجر، گچ، كاشي و چوب است.‌

قلعه پوراشرف: اين قلعه در 6 كيلومتري ضلع جنوب شرقي شهرستان دره شهر در روستاي شيخ مكان واقع است. برابر سنگ نوشته نصب شده بر روي ديوار ورودي قلعه، اين بنا در سال 1335ه.ق به دستور مير صيد محمد خان پور اشرف ساخته شده است. مصالح به كار رفته در اسكلت بنا بيشتر قلوه‌سنگ است و در مواردي از آجر براي ترئين از جمله سر در ورودي‌ها و برجستگي‌ها روي ديوار استفاده شده است. اين قلعه كاربرد نظامي-‌ مسكوني داشته و متعلق به دوران قاجار و در نوع خود بي‌نظير است.‌

قلعه زينل (زبيده): اين اثر تاريخي در جنوب روستاي الياس آباد چمكلان از توابع شهرستان دره شهر واقع است. قلعه زينل همانند ديگر قلاع محدوده زاگرس بر روي تپه‌اي نسبتاً بلند ساخته شده است.

قلعه فعلي يك بناي دوره اسلامي‌ متاخر است كه در دوره صفويه ساخته شده و در دوره‌هاي بعد مورد استفاده حاكمان محلي قرار گرفته است. مصالح به كار رفته در ساخت اين قلعه سنگ و گچ است.‌

دژ شيخ مكان: اين دژ داخل تنگه شيخ مكان در 8كيلومتري شرق دره شهر و در سمت غربي تنگه، آثاري از يك دژ به چشم مي‌خورد كه از نظر مصالح و سبك معماري، نشاني از دوره ساساني دارد. دژ چهار اتاق و تنها يك در ورودي در ضلع شمالي دارد. مصالح اصلي دژ قلوه سنگ و گچ است كه در انتهاي ديواره دژ با اندودي از گچ پوشيده شده است.‌

قلعه ميرغلام‌هاشمي(سيكان): قلعه مير غلام‌هاشمي‌يكي از بناهاي دوره قاجاريه است كه به استناد سنگ نوشته نصب شده بر ديواره ورودي بنا، در سال 1303 ه ق مير غلام‌هاشمي‌در روستاي فرخ‌آباد ساخته است.

قلعه به سبك دوره ساساني و به شكل چهار ايواني و با مصالحي از سنگ و ملات گچ ساخته شده كه در زمان خود كاربرد مسكوني داشته است. پلان بنا مربع شكل است. اين قلعه در دره سيكان به فاصله 8كيلومتري شمال غرب شهر دره شهر واقع است.‌

قلعه هزار در: قدمت اين قلعه كه در شرق شهرستان دره شهر واقع است، به دوره ساساني مي‌رسد. نماي اصلي اين اثر، طاقهاي هلالي شكل است.

با توجه به ساختار معماري، اثر احتمالا قلعه يا پادگان نظامي ‌بوده است.

مصالح به كار رفته در ساخت اين قلعه شامل سنگهاي تراشيده و قلوه‌سنگ‌ است كه از گچ پخته به عنوان ملات استفاده شده است.‌

قلعه ارمو در دره شهر، قلعه پنج برار مورموري (قلعه تاجمير) در كوهپايه‌هاي جنوبي كوه كاه ماس، مشرف بر دشت مورموري، قلعه شياخ (شهاق) در روستاي بردي از توابع بخش زرين‌آباد، قلعه ميمه زرين‌آباد در حاشيه شمالي شهر ميمه بر فراز تپه ماهورهاي مشرف بر شهر، قلعه آسمان‌آباد دوله شيروان در جنوب روستاي علي‌آباد وسطي، قلعه هره قلوس در مسير جاده سرابله به روستاي شباب، قلعه جوق ملكشاهي در چهار كيلومتري غرب اركواز ملكشاهي، قلعه كنجانچم و قلعه جهانگير آباد از ديگر قلاع معروف استان ايلام است كه هر يك قدمتي به وسعت تاريخ دارند.‌

آتشكده‌هاي ايلام‌‌

‌آتشكده سياهگل ايوان: بناي آتشكده مربوط به دوره ساسانيان است كه در 15 كيلومتري جنوب غربي روستاي سرتنگ و در مسير رودخانه خروشان كنگير ايوان قرار دارد. اين بنا يكي از سالم‌ترين آتشكده‌هاي دوران قبل از اسلام در استان است.اين بنا روي چهار پايه ساخته شده و داراي گنبدي يك جداره است.‌

آتشكده موشكان: آتشكده موشكان در فاصله سه كيلومتري شهر سرابله قرار دارد كه مربوط به دوران ساسانيان است.

اين آتشكده از ملات ساروج و سنگ ساخته شده است كه در طول زمان بر اثر حوادث مختلف تخريب شده است.

در سال 1382 زيرزمين اين آتشكده توسط اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان ايلام با طاق‌هاي قوسي شكل بازسازي شد.‌

چهار طاقي: در شهرستان دره شهر بناي يك آتشكده بر روي تپه‌اي به صورت چهار طاقي به چشم مي‌خورد كه در محل به آن طاق مي‌گويند. اين بنا تماما با قلوه سنگ و گچ ساخته شده است و مربوط به دوران ساساني است.‌

منبع: خبرگزاري مهر

يکشنبه 9 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 666]