دانشنامه فرهنگ فاطمي در دست تدوين

واضح آرشیو وب فارسی:الف: دانشنامه فرهنگ فاطمي در دست تدوين
همشهري آنلاين- دانشنامه فرهنگ فاطمي، دايره‏المعارفي است هشت جلدي، كه در دو بخش عمده تبيين زندگاني، سيره و تعاليم حضرت فاطمه زهرا(س) به مثابه الگوي عيني زن مسلمان؛ و تحليل علمي نظري مباحث مربوط به حرمت و حقوق زن، هويت و منزلت نهاد خانواده و ساير مسائل اساسي معطوف توسط پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي در دست تاليف است.

در آستانه فرا رسيدن ايام تولد حضرت زهرا(س) با حجه‏الاسلام والمسلمين علي‏اكبر رشاد، رئيس پژهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي گفتگويي كرده‏ايم كه در ذيل مي‏خوانيد:

* آقاي رشاد، طرح دانشنامه فرهنگ فاطمي (س) در حال حاضر چه مرحله‏اي را طي مي‌كند؟

در يك نگاه كلي مي‏توان گفت در مجموع حدود شصت و هشت درصد از كار علمي پروژه دانشنامه فرهنگ فاطمي به اتمام رسيده و بخشي از كار وارد مرحله آماده‌سازي‌ شده است. سير و سامانه تأليف دانشنامه از طراحي نخستين تا آماده‌سازي‌ و چاپ فرايندي چهل مرحله‏اي است كه هر مرحله خود شامل دو تا پنج حلقة ‏كاري است اما به‌طور كلي مي‏توان كار تاليف را در دو مرحله كلان «پژوهش و تحقيق» و «آماده‏سازي و چاپ» تفكيك كرد. در حال حاضر حدود هفتاد و پنج درصد مقالات تاليف شده است و مراحل ارزيابي و اصلاح و تكميل تا تصويب نهايي را سپري مي‌كند. اميد مي‌رود به حول و قوه الهي و پشتكار دست‏اندكاران كار سه جلد اول تا پايان سال 88 به اتمام برسد.

* انديشه تدوين دانشنامه فرهنگ فاطمي (س) چگونه شكل گرفت؟

به هر حال بعد از تجربه موفق تاليف «دانشنامه امام علي(ع)» در پژوهشگاه، اين دانشنامه كه از ابتداي سال 79 تا اواخر سال 81 و در كمتر از 20 ماه طراحي و نگارش و به طبع رسيد، به‌عنوان نخستين تجربه جدي و مستقيم پژوهشگاه در حوزة دانشنامه‏نويسي با وجود موانع، مورد استقبال مراكز علمي كشور و صاحبنظران حوزه انديشه قرار گرفت و نشان علمي قريب به اتفاق جشنواره‌هاي علمي كشور چون كتاب سال جمهوري اسلامي ايران، پژوهش برتر ديني كشور، كتاب سال حوزه و كتاب سال ولايت را به‌خود اختصاص داد. اين دانشنامه با وجود حجم شش هزار صفحه‏اي و شمارگان بالا در كمتر از چهار سال به چاپ سوم رسيد. همكاري بيش از دويست تن از برترين دانشوارن و استادان حوزه و دانشگاه، تجربه موفقي را شكل داد كه مطمئناً در ايجاد انگيزه براي آغاز تدوين دانشنامه‌هاي ديگر مؤثر بود.

* برگرديم به موضوع دانشنامه فرهنگ فاطمي (ْس). حوزه موضوعي اصلي دانشنامه چيست؟

مي‌شود گفت كه دانشنامه فرهنگ فاطمي حول سه محور كلان ترتيب و تنظيم يافته است. محور نخست «منزلت و شخصيت فاطمي(س)» است كه به تاريخ زندگي و سيره حضرت و منزلت و جايگاه الهي ايشان مي‎پردازد، همچنين عهده‎دار طرح ديدگاه‌هاي مطرح در مورد آن بزرگوار و بررسي آثار منتشره و منابع مكتوب موجود در مورد آن حضرت است. دومين محور «حكمت فاطمي(س)» است كه انديشه و تعاليم فكري حضرت زهرا(س) را طرح و تحليل مي‌كند و از نظر ايشان به مباحث حكمي و معارف ديني مي‎نگرد.

«زن و خانواده» هم محور سوم مقالات دانشنامه است كه ماهيت و مرتبت و حقوق و حرمت زن و نهاد خانواده از منظر اسلام و طرح و نقد آراء و نظريه‌هاي موجود در اين زمينه را تبيين مي‌كند.

نكته قابل ذكر در اين دانشنامه از يك سو قلّت منابع و مستندات علمي و بي‎پيشينگي بسياري از موضوعات است كه كار تأليف آن‎ در قالب اثري متقن و استوار، و براساس منش، كنش و انديشۀ حضرت، را سخت و خطير كرده است و از ديگر سو مسائل متنوع نوپديد، ديدگاه‌هاي مختلف و شبهات متعدد مطرح در اين حوزه‌هاست كه مي‎بايد با نگاهي تحليلي از منظر تفكر ديني به‌صورت عادلانه و عالمانه بازكاوي شود.

* فكر مي‎كنيد كه روند كنوني شما را به اين مقصد برساند؟

بله، اهتمام بر آن است كه انشاء الله نتيجه كار عليرغم سختي‏ها و مشكلاتي كه عرض شد، هر مقاله، رساله‎اي موجز و پژوهشي علمي حاوي مهم‌ترين، اساسي‌ترين و تحليلي‌ترين اطلاعات در زواياي موضوع خود باشد و به استقراي نظريات مطرح در زمينۀ موضوع تحقيق و به ويژه «نظريات معاصر» پرداخته باشد.

* وجه تمايز دانشنام‏هاي پژوهشگاه با ديگر دائره‎المعارف‎هايي كه در سطح كشور تأليف مي‌شود را در چه مي‎بينيد؟

از منظر پژوهشگاه‌، يك دانشنامه يا دائره‌المعارف، گرچه ابتدائاً رسالت اطلاع‌رساني دارد، لكن مي‌تواند واجد وجه نوآوري (قالبي يا محتوايي) نيز باشد. چراكه ممكن است يك صاحب‌نظر در مقالة خود ضمن جمع‌بندي و تحليل ديدگاه‌ها و نظريات مطرح، ديدي جديد يا تحليلي نو، نقد يا بياني تازه از يك موضوع و مسئله را، با لحاظ ضوابط علمي، خلق و ارائه نمايد. بر اين اساس در دانشنامه‌هاي پژوهشگاه وجه نقد و نوآوري برجسته شده و دانشنامه‌نويسي يك اقدام پژوهشي تلقي مي‌گردد، و رويكردهاي راهبردي چون حركت به سمت نوسازي و توليد مباحث جديد، تقليدگريزي و عدم‌اتكاء به مشهورات تحليلهاي شايع، توأم با نگاه نيازسنجانه و توجه خاص به مباحث معاصر و مسائل نوپديد كه سياقي كاربردي به فراوردة پژوهشي مي‌دهد، مورد اهتمام خاص است. اين خصيصه، دانشنامه‌هاي پژوهشگاه را با ديگر گسترده‌نگاشته‌هاي در دست تأليف در سطح كشور متمايز مي‌نمايد. از ديگر سو به زعم ما، دانشنامة «ساختار موضوعي» بدليل طرح موجز و منقح و سازمند مباحث بايسته و پرهيز از درج مطالب غيرضروري، از قالب مطبوع‌تري به‌منظور ارائه تازه‌ترين ديدگاه‌ها براي بهره‌برداري محققان و اهل فن برخوردار است. از اين‌رو دانشنامه‌هاي پژوهشگاه همگي ساختار موضوعي‌اند.‌

* اصولا انگيزه پژوهشگاه براي ورود به عرصه دانشنامه نويسي چه بوده است؟ آيا برنامه و استراتژي مشخصي براي كار در اين حوزه در دست دارد؟

دانشنامه به‌عنوان منابع معتبر و تخصصي، همواره مورد رجوع و بهره‌برداري دانش‌پژوهان و صاحب‌نظران بوده و امروزه دانشنامه‌نويسي به‌عنوان قله كار تحقيق و تأليف، از اهميت و جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. از اين‌رو بي‌ترديد تقويت فرهنگ دانشنامه‌نويسي در مراكز علمي كشور ـ به‌ويژه در حوزة علوم انساني و معارف ديني ـ نقش بسزايي، در توسعه و تعميق فرهنگ و انديشه اسلامي و ملي ايفا خواهد كرد. پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي كه سعي در اتخاذ ابتكار عمل، و توليد آثار متقن و ماندگار در قلمرو دين‌پژوهي، با رعايت موازين علمي فني تحقيق داشته است، ضمن درك اين ضرورت با تاسيس «مركز دانشنامه‌ها» از سال 1379 قدم در اين عرصه خطير نهاده است.

مركز دانشنامه‌هاي پژوهشگاه كه در چارچوب سياستها و اهداف كلان اين نهاد علمي فكري و با رسالت برنامه‌ريزي، مديريت و پيگيري امور طراحي، تأليف و انتشار دانشنامه‌هاي ديني فعاليت مي‌كند، عهده‌دار اجراء طرح ملي« دانشنامه نگاري ديني» است.

* پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي در زمينۀ دانشنامه‌ها برنامۀ ديگري هم دارد؟

بله، طرح كلان «دانشنامه‌نگاري ديني»، بارويكردي فراسازماني، در قالب طرحي ملي، با هدف‌گذاري كوتاه و بلندمدت تدوين شده است. اين پروژه چهار هدف اصلي: تنسيق و ساماندهي، بازپژوهي و بازپيرايي آراء و انديشه‌هاي ديني با لحاظ نظرها و نيازهاي زمانه، ايجاد بستر مناسب براي تعميق، پويايي و بالندگي انديشه ديني، توسعه و ترويج فرهنگ و انديشه‌ ملي در رهگذر توليد منابع مرجع و ماندگار، تلاش براي ايجاد فرهنگ تأليف پژوهش‌هاي گروهي به‌منظور ارتقاء سطح كيفي پژوهشها را دنبال مي‌كند.

* برنامة دانشنامه‌نگاري ديني، با لحاظ اولويت‌هاي موضوعي و ظرفيت علمي موجود كشور، در چندين مرحله طراحي شده است.

دانشنامه امام علي(ع) همانطور كه عرض شد به‌عنوان گام اول اين پروژه از ابتداي سال 1379 تا اواخر سال 1381 در كمتر از بيست ماه طراحي.نگارش و به طبع رسيد.
در مرحله بعد تاليف دو دانشنامه « قرآن‌شناسي ـ بخش برون قرآني» و «فرهنگ فاطمي(س)» از سال1382 آغاز گرديد كه اميد مي‌رود كار علمي آن تا نيمه سال 1387 به اتمام رسد. تاليف دانشنامه «قرآن شناسي- بخش درون قرآني» از سال 1385 به‌عنوان مرحله سوم از اين طرح، در دستور كار قرار گرفت. پديدآوري دانشنامه «سيره نبوي»، به سفارش شوراي عالي انقلاب فرهنگي نيز از ابتداي سال 1386 در شمار فعاليت‌هاي اين مركز قرار گرفته و مراحل نخستين طراحي را طي مي‌كند.

از برنامه‌هاي آتي اين مركز دانشنامه‌ها كه عهده‏دار پيشبرد طرح كلان «دانشنامه‏نگاري ديني» است، مي‌توان به طرح‌هاي «ويراست دوم دانشنامة امام علي(ع)»، «نسخه نرم‌افزاري دانشنامة امام علي(ع)»، «دانشنامه فلسفه دين»، «انديشه‌نامه حسنين(ع)»، « طرح جامع بانك اطلاعاتي و پرونده علمي»، « ترجمه و نقد و بررسي دايره‏المعارف ليدن»، برگزاري «دوره‌ها و كارگاه‌هاي دانشنامه نويسي» و برگزاري «سلسله نشستهاي نقد دايره‏المعارفهاي ايراني و غيرايراني» و... اشاره كرد.
شنبه 8 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: الف]

[مشاهده در: www.alef.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 148]