مساله آب بر سطح مريخ يكي از سوژه هاي مهم است‌ كشف آب درسياره سرخ

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: مساله آب بر سطح مريخ يكي از سوژه هاي مهم است‌ كشف آب درسياره سرخ
جام جم آنلاين: خبر پيدا شدن آب در سياره سرخ، يكي از هيجان‌انگيزترين رويدادهاي علمي در سال‌هاي اخير به شمار مي‌رود. مريخ، سياره سرخ فامي كه در طول قرون و هزاره‌ها حس كنجكاوي بشر را برانگيخته است هنوز هم در كانون توجه دانشمندان قرار دارد.

اگر زماني بحث آدم كوچولوهاي سبزرنگ مريخي يا انتقال حيات از مريخ به زمين مورد سوال واقع مي‌شد، امروزه پرسش‌ها واقعي‌تر شده‌اند؛ اما اين واقعي‌تر شدن به معني كاهش ارزش‌هاي اين پرسش‌ها نيست. امروز مريخ بيشترين تمركز و هزينه كاوش‌هاي رباتيك را در جهان به خود اختصاص داده است.

گروهي از برترين مغزهاي برجسته جهان با به كار گرفتن پيشرفته‌ترين ابزارهاي فناوري سعي دارند در طول زماني طولاني به پرسش‌هاي بنيادي درخصوص سياره سرخ پاسخ دهند. پرسش‌هايي كه اگرچه به نظر ارتباط مستقيم با زندگي روزمره ما روي زمين ندارد، اما آينده ما به طور جدي وابسته به پاسخ‌هايي است كه به آن مي‌دهيم.

مساله آب بر سطح مريخ يكي از اين سوژه‌هاي مهم است. تاريخچه آب‌بر مريخ به زماني دور باز مي‌گردد. وقتي اولين رصد‌هاي تلسكوپي از سياره سرخ در قرن‌هاي 17 تا 19 صورت گرفت بسياري از دانشمندان گمان كردند سياره دوقلوي زمين را يافته‌اند، جايي كه احتمالا ميزبان حيات هوشمندي در همسايگي ماست.

رصد‌هاي افرادي مانند كاسيني، لاول، شپاپارالي و غيره مشخص كرد كه مريخ اگر چه از نظر فيزيكي خيلي مشابه زمين نيست، اما از نظر رفتارهاي مداري شباهت‌هاي فراواني با زمين دارد و همين مساله باعث شد بسياري اعتقاد پيدا كنند رشد و تحول اين سياره و حيات بر آن نيز بايد به روش‌ مشابه سياره ما صورت گرفته باشد.

در رصد‌هاي نخستين مشخص شد مريخ علاوه بر اين‌‌كه در دو نيمكره خود همانند زمين داراي دو كلاهك قطبي است، انحراف محوري مشابه زمين دارد؛ يعني مريخ هم 4 فصل مختلف دارد، در حالي كه در سيارات ديگر چنين شرايطي الزاما برقرار نيست و اين شباهت اقليمي با زمين مي‌‌توانست براي محققان هيجان‌انگيز باشد.

از سوي ديگر مريخ داراي عوارض سطحي مشخصي بود كه مي‌شد با ابزارهاي نجومي آنها را بر سطح مريخ رصد كرد اين رصد‌ها نشان داد مريخ داراي دوره گردش وضعي حدود 24 ساعته‌ است و تنها چند دقيقه طولاني‌تر از زمين به‌شمار مي‌رود بنابراين شبانه‌روزي مشابه شبانه‌روز زمين و 4 فصل و كلاهك‌هاي قطبي شيميايي بسيار مشابه نسبت به زمين به اين سياره مي‌داد و افسانه‌هاي متعددي نيز در پي اين مشابهت فرصت بروز يافت.

يكي از معروف‌ترين اين افسانه‌ها به مساله كانال‌هاي مريخي بازمي‌گشت. در حقيقت لغت كانال را اولين بار اخترشناسي به نام آشياپارالي هنگام رصد مريخ به كار برد كه منظورش شيارهاي طولاني بر سطح سياره بود؛ اما وقتي خبر اين رصد به كشورهاي انگليسي زبان وارد شد آنها آن را به معني كانال دست‌ساز موجودات هوشمند برداشت كردند و نظريات مختلفي درباره آنها دادند.

يكي از آنها به اين موضوع برمي‌گشت كه به‌دليل تغييرات اقليمي مريخ درياهاي خود را از دست داده و ساكنان اين سياره سرخ با حفر كانال‌هايي عظيم تصميم به انتقال آب از كلاهك‌هاي مريخ به شهرهاي زيرزميني خود كرده‌‌اند. عمر اين باور عميق به وجود ساكنان مريخ چندان هم كوتاه نبود و بسياري از دانشمندان و مردم عادي به آن باور پيدا كردند.

رشد نجوم و رشد ابزارهاي علمي دقيق‌تر در اين نظريه، ترديدهاي جدي ايجاد كرد. بررسي‌ها نشان داد بر خلاف تصور، مريخ امروز سياره‌اي مرده است؛ سياره‌اي كه نه نشاني از فعاليت‌هاي آتشفشاني بر آن ديده مي‌شود نه نشاني از آب مايع بر سطح يا حتي زير سطح و نه نشانه‌‌‌اي از هيچ‌گونه حياتي، مريخ بار ديگر و اين بار با چهره‌اي متفاوت در كانون توجه قرار داشت.

چرا سياره‌اي كه برلبه كمربند حيات منظومه شمسي قرار دارد، امروز به چنين سرنوشتي دچار شده است؟ در آغاز عصر فضا، پرسش‌هاي بي‌شماري پيش‌روي محققان بود، اما بيش از همه مريخ در كانون توجه بود و به همين دليل بيشترين ماموريت‌هاي اكتشافي به سوي اين سياره ترتيب داده شدند.پس از چندين تلاش ناموفق يا نيمه‌موفق روس‌ها و ناسا وايكنگ‌‌ها را به مريخ اعزام كردند.

وايكنگ 1 و 2، بر مريخ فرود آمدند و توانستند نماي نزديكي از سياره‌اي خشك و برهوت و محيطي وحشي را پيش چشمان ما بگشايند؛ جايي كه اختلاف دماي روز و شب در آن به بيش از 100 درجه سانتي‌گراد مي‌رسيد، سياره‌اي كه علي‌رغم ابعاد كوچك‌تري كه نسبت به زمين دارد بزرگ‌ترين عوارض منظومه‌شمسي را در دل خود جاي داده است. آتشفشاني خاموش كه 3 برابر اورست ارتفاع دارد و دره‌اي كه طول آن به اندازه طول ايالات متحده آمريكاست.

وايكنگ‌ها به دستگاه‌هايي مجهز بودند كه مي‌‌توانست در محل فرود، نشانه‌هاي حيات و آب احتمالي را پيدا كنند، اما آنها دريافتن هر گونه نشانه‌اي در اين خصوص شكست خوردند. اين تازه آغاز داستان كاوش مريخ بود. در كاوش‌هاي بعدي مشخص شد مريخ آن طورها هم كه در نگاه اول به نظر مي‌رسد سياره‌اي مرده و غيرفعال نيست.

آزمايش‌هاي مداري نشان داد احتمالا در عرض‌هاي مياني مريخ و زيرسطح هنوز هم منابعي از آب يخ‌زده وجود داشته باشد، ضمن اين كه وجود متان بيش از حد در جو مريخ، فرض فعال بودن آتشفشان‌هاي مريخ در چند هزار سال اخير با وجود گونه‌هاي ابتدايي از حيات را مطرح كرد.

اوج اين داستان هيجان‌انگيز به وجود آب در مريخ گره‌خورده بود. اگر شواهدي از وجود آب بر مريخ در گذشته يا حال يافت مي‌شد آن گاه تصوير بهتري از تحول اين سياره به دست مي‌آمد و از سوي ديگر گام‌هاي مهمي در راه پاسخ به معماي حيات در مريخ برداشته مي‌شد.

يكي از مهم‌ترين گام‌ها در حل مساله آب را مريخ‌نوردهاي دوقلوي روح و فرصت برداشتند اين دو ربات كوچك با ابزارهايي كه همراه داشتند در دو سوي مختلف سياره سرخ فرود آمدند و توانستند در محل فرود خود كه در دو سوي سياره سرخ بود، نشانه‌هايي از وجود آب جاري را در آن مناطق بيابند؛ بنابراين ثابت شد كه مريخ زماني درياهاي بسياري بر سطح خود داشته و اقليم آن مانند امروز سخت و ناخوشايند نبوده است.

در سال‌هاي بعد آثاري از جريان‌هاي آبي موقت بر مريخ ديده شد، اما هيچ نشانه مستندي از وجود يخ آب بر مريخ و در زمان حال وجود نداشت تا اين كه مريخ‌نشين ققنوس خرداد ماه امسال بر عرض‌هاي شمالي مريخ فرود آمد. در آخرين مرحله فرود ققنوس يا فونيكس موتورهاي كاهنده سرعت روشن شدند كه بخشي از خاك زير سطح موتورها را كنار زدند.

بدين ترتيب لايه‌هاي مدفون شده‌اي از خاك مريخ در برابر ديدگان قرار گرفت. زماني كه بازوي مكانيكي مريخ‌نشين، شروع به نمونه‌برداري از سطح كرد، در محل كاوش لكه‌هاي سفيد رنگي مشخص شدند. اين لكه‌ها بحث‌هاي فراواني ايجاد كرد. اين كه شايد لايه‌هاي نمكين در اين بخش وجود دارند يا اين كه آب يخ‌زده يافت شده است.

چند روز بعد دوربين‌هاي فونيكس از همان منظره تصوير گرفتند و متوجه شدند بخشي از اين لكه‌هاي سفيد ناپديد شده‌اند. به اين ترتيب با توجه به فشار هواي اندكي كه در مريخ وجود دارد شكي باقي نماند كه اين لكه‌هاي سفيد يخ آب بوده است.

براي اولين بار بر سطح سياره‌اي ديگر نشانه‌هاي واضحي از يخ آب پيدا شده است. اما اين پاسخ تازه آغازگر فصل‌هايي از پرسش‌هاي اساسي است. اگر مريخ مرطوب بوده است، چرا به اين سرعت جو و آب خود را از دست داده است؟ آيا زماني كه مريخ اقليمي مناسب داشته، براي شكل‌گيري حيات مناسب بوده است؟ آيا ممكن است بتوان نشانه‌هايي از حيات را امروز بر مريخ يافت؟ آيا ذخيره يخ آب در قطبين مريخ براي سفرهاي آينده انسان يا همانندسازي مريخ با زمين كافي است؟ اينها پرسش‌هايي است كه دانشمندان براي پاسخ دادن به آن به سال‌ها وقت و ميلياردها دلار هزينه نياز دارند، اما هر بار كه به يكي از اين پرسش‌ها پاسخ مي‌دهند نوري بر ادامه مسيري كه انسان بايد آن را طي كند، خواهد افتاد.

پوريا ناظمي
شنبه 8 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 362]