راهكارهاي كاهش ضايعات نان‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: راهكارهاي كاهش ضايعات نان‌

ضايعات محصولات كشاورزي از جمله مهم‌ترين مسائل و مشكلات گريبانگير كشاورزي ايران است. حجم وسيع گزارشها در اين خصوص به روشني گواهي است بر اهميت اين موضوع. در ميان محصولات و فرآورده‌هاي مختلف كشاورزي، ضايعات نان را بايد به گونه‌اي ويژه نگريست. چرا كه علاوه بر وسعت قابل ملاحظه ضايعات آن و به تبع آن ضرر و زيانهاي قابل ملاحظه اقتصادي كه متوجه جامعه مي‌شود به صورت سنتي عامه مردم از نان تلقي بركت خداوندي را دارند.‌

با درك ضرورت كاهش ضايعات كشاورزي، مقابله با اين معضل به انحاء گوناگون مورد توجه قرار گرفته است. وزارت جهاد كشاورزي هم به عنوان مرتبط‌ترين نهاد دولتي همواره وظيفه پرداختن به اين موضوع و ارائه راه‌حل براي آن را به عهده داشته‌اند. در اين ميان پرسش اساسي اين است كه وزارت جهاد كشاورزي تا چه حدي در مورد هدر رفتن توليدات كشاورزي و از جمله نان در كشور وظيفه‌مند است؟

همچنين، پرسش بعدي، اين است كه آيا نمي‌توان با اهتمام به آموزش قاطبه مردم از ميزان ضايعات كاست و يا لااقل آن دسته از توليدات بخش كشاورزي را كه قابليت استفاده براي انسان را از دست داده‌اند، به سمت ديگري هدايت كرد و از هدررفت آن ممانعت نمود.‌

اگرچه گستردگي ضايعات نان در كشور بر كمتر كسي پوشيده است، اما ذكر شماري عدد و رقم در اين مورد خالي از فايده نيست. اخلاق نجات (1383، ص 9) بر اين باور است كه از 2850 گرم ناني كه هر خانواده ايراني در روز تهيه مي‌كند، 985 گرم آن به نان خشك تبديل مي‌شود.‌

بلادي، كارشناس بخش ارتباطات، هم ضمن اشاره به ارقام فوق و اينكه هر خانواده ايراني در هر سال 350 كيلوگرم نان ضايع شده توليد مي‌كند، بر كار فرهنگي و ساخت برنامه‌هاي تلويزيوني به منظور تقليل بخشي از ضايعات تأكيد دارد (جهاني، 1387، ص 11).‌

روي ديگر سكه ضايعات نان را مي‌توان از اين گفته معاون وقت وزير بازرگاني دريافت كه نان بيشترين سهم يارانه را اشغال كرده است، به طوريكه در سال 1383 معادل 2000 ميليارد تومان يارانه مستقيم به اين منظور اختصاص يافت و پيش‌بيني مي‌شد كه اين رقم در سال 1384 به عدد 2300 ميليارد تومان برسد (طالب‌زاده، 1383، ص 12). بنابراين يكي از علل ضايعات وسيع نان را مي‌توان يارانه‌هاي اعطايي دانست.‌

در خصوص ضايعات نان‌

نكته‌اي را نبايد از ياد برد و آن اينكه لزوماً ضايع شدن نان در سر سفره مردم به معناي به مصرف دام رسيدن نان ضايع شده نيست. چراكه بسياري از خانواده‌هاي شهري نان بيات شده را به همان صورت كه كاملاً خشك نشده است در داخل كيسه قرار مي‌دهند و همين امر سبب مي‌گردد كه اين نان به سرعت كپك‌زده و قابليت مصرف توسط دام را هم از دست بدهد. معضل زماني حادتر مي‌شود كه افرادي كه مبادرت به جمع‌آوري نان‌هاي ضايع شده كرده و نان كپك‌زده را در كنار ساير نان‌ها قرار مي‌دهند به اين ترتيب به توسعه كپك‌زدگي نان كمك مي‌شود.‌

اگرچه در سالهاي اخير با توسعه و گسترش ارزشهاي زندگي شهري در مناطق روستايي، روستاييان از بسياري از سنتهاي كهن و ارزشمند خود فاصله گرفته‌اند و به تدريج انگاره‌هاي محيطهاي صنعتي و شهري را مي‌پذيرند، اما به دليل آنكه اين جايگزيني به صورت كامل صورت نگرفته است و هنوز بارقه‌هايي از حيات روستايي را مي‌توان در اين مناطق سراغ گرفت، مي‌توان مدعي شد كه بخش عمده‌اي از ضايعات محصولات كشاورزي متعلق به مناطق شهري است. در اين خصوص دلايل زير قابل استناد هستند:‌

نخست آنكه، محصولات كشاورزي خود حاصل دسترنج روستاييان است و به همين علت بر زحمات مترتب بر توليد اين محصولات بهتر از هر كس ديگري وقوف دارند و اين خود مي‌تواند عاملي براي ارج نهادن به محصولات توليدي خود و حتي الامكان پرهيز از هدر رفتن آنها باشد.‌

دليل دوم كه خود منبعث از علت اول است، اين است كه پيرو ارزش قائل شدن روستاييان براي محصولات كشاورزي، آنها سازوكارهاي مختلف را براي حُسن استفاده از اين محصولات و استفاده از ضايعات، طراحي كرده و مورد استفاده قرار داده‌اند. به عنوان مثال، نان را خشك كرده و به اين ترتيب بر ماندگاري آن مي‌افزايند و در زمان مصرف با افزودن آب آن را قابل استفاده مي‌كنند و نيز قسمت‌هاي غيرقابل خوردن آن را به مصرف دام خود مي‌رسانند. همچنين ضايعات برنج مصرفي در سر سفره را صرف تغذيه طيور خانگي خود مي‌كنند. به دو مورد عمده بالا، مي‌توان يك مورد ديگر را هم افزود و آن پايبندي بيشتر مردم ساكن در محيطهاي سنتي و از جمله روستاها به آداب و سنني است كه متضمن ارج نهادن به نعمات خداوندي و تلقي از اين نعمات به بركت مي‌باشد. به طوريكه، رفتارهايي مانند برداشتن يك تكه نان از زير پا را به كرات مي‌توان در روستاها مشاهده كرد.‌

پاره‌اي تحقيقات به صورتي تلويحي ادعاي وسعت ضايعات در مناطق شهري را تأييد مي‌كند. به عنوان مثال، ارسلان بُد و مهرنيا (1379، ص 159) ميزان ضايعات نان در شهرستان اروميه را بالغ بر 5/14 درصد برآورد مي‌كنند. ايشان همچنين به نتايج تحقيقات ميرفخرايي، عابدي شاپورآبادي و محمدي اشاره دارد كه ميزان ضايعات نان را در ميان خانوارهاي تهراني، اصفهاني و خويي به ترتيب 5/33 ، 5/18 و 8 درصد محاسبه كرده‌اند(ارسلان بُد و مهرنيا، 1379، ص 161). ‌

ارقام بالا، ضمن آنكه گستردگي ضايعات نان در مناطق شهري را حكايت مي‌كند حاكي از يك واقعيت ديگر نيز است و آن اينكه روند ضايعات نان از شهرهاي كوچك به بزرگ افزايشي است. همچنان كه محققان فوق(1379، ص 161) خود نيز به اين مهم به اين شكل اشاره دارند: . از اين عبارت مي‌توان ضايعات اندك در روستاها را هم نتيجه گرفت.‌

‌*كارشناس دفتر نظارت و ارزشيابي سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي ‌ نتيجه قابل توجه ديگري كه اين محققان در تحقيق خود به آن دست يافتند، رابطه معكوس ضايعات نان با تجربه كارگران نانوايي است (ارسلان بُد و مهرنيا، 1379، ص 160). بنابراين، مي‌توان نتيجه گرفت كه با آموزش كارگران نانوايي بتوان برتجربه آنها افزود و به كاهش ضايعات نان كمك كرد.‌

فقدان تجربه لازم نزد كارگران نانوايي از جمله مواردي است كه اسكويي‌پور نيز برآن تأكيد دارد (1382، ص33). در اين خصوص وي براين باور است كه درگذشته همچون بسياري از مشاغل ديگر با اشتغال فرزند در حرفه پدر، تجربيات اين حرفه به صورت سينه به سينه منتقل مي شده است، اما اينك با از دست رفتن جذابيتهاي حرفه نانوايي براي جوانان، افراد با علاقه و تخصص ناكافي وارد اين شغل مي‌شوند.‌

شاهد ديگر از وسعت ضايعات‌

نان در شهرها، خادمي (1377، ص 74) است كه مدعي است ميزان ضايعات نان در منازل و نانوايي‌هاي شهر تهران به طور متوسط به شرح مقابل است: نان لواش 34 درصد، نان بربري 32 درصد، نان تافتون 37 درصد و نان سنگك 29درصد. اين ارقام به وضوح گستره وسيع نان در شهر تهران را نشان مي‌دهد.

اخلاق نجات (1383، ص 9) هم براين باور است كه 33 درصد از ضايعات نان در كشور به مردم تهران تعلق دارد. انوشه ميزان نان خشك جمع آوري شده در شهر تهران را روزانه 500 تن اعلام مي‌كند (1377، ص 35).

به استناد مصوبه مورخ 2/4/1381 هيأت وزيران وظايف تفصيلي وزارت جهادكشاورزي در 6 بند به شرح زير قابل ذكر است: الف - سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي و نظارت ب - امور پژوهش، آموزش و ترويج ج - امور منابع طبيعي و آبخيزداري د - امور زيربنايي كشاورزي و توسعه روستايي ه - امور كشاورزي، دام و آبزيان و - امور حمايتي.

بررسي مواد مندرج در ذيل هر يك از اين شش وظيفه اصلي حكايت از آن مي‌كند كه وزارت جهاد كشاورزي در مقوله كاهش ضايعات وظيفه‌مند است. در اين مورد و در ذيل بند امور پژوهش، آموزش ترويج به اشاره شده است كه يكي از اين زمينه‌ها عبارتنداز: ج - افزايش بهره‌وري، كاهش ضايعات و بهبود كيفي توليد محصولات و فرآورده‌هاي بخش كشاورزي.

استنباط از عبارات نگارش شده در اين مورد، حاكي از وظيفه‌مند بودن وزارت جهادكشاورزي نسبت به كاهش ضايعات كشاورزي در سر مزرعه و نيز عمليات پس از برداشت و فرآوري محصولات توليدي مي‌باشد. به عبارت ديگر، اين وزارتخانه هيچگونه مسئوليتي در خصوص ضايعات كشاورزي در مراحل پس از فرآوري و به هنگام مصرف محصولات كشاورزي ندارد. در اين صورت پرسش اساسي اين است كه با توجه به گستردگي ضايعات كشاورزي در كشور و در خارج از حيطه وظايف وزارت جهادكشاورزي برعهده چه نهاد و يا سازماني مي‌باشد.

سازمان حمايت از توليدكننده و مصرف‌كننده، يكي از نهادهاي زيرمجموعه وزارت بازرگاني است كه به جهت مخاطب قرار دادن توليدكننده و مصرف‌كننده محصولات مختلف مي‌توانست در اين مورد وظيفه‌مند باشد.

بررسي شرح وظايف مفصل اين سازمان حكايت از آن دارد كه به صورت كلي پرداختن به مسائل اقتصادي و قيمت محصولات مختلف را اين سازمان برعهده دارد، به طوري كه قيمت محصولات داخلي به سياقي تعيين شود كه ضرر و زياني متوجه هيچ يك از طرفين نشود. به نظر مي‌رسد كه به دليل تعيين قيمت نان توسط دولت، اعطاي يارانه به نان و به‌تبع آن پرداخت هزينه‌هاي مترتب برضايعات آن از بيت‌المال و ناملموس بودن پرداخت اين هزينه‌ها توسط مردم و يا همان توليدكننده و مصرف‌كننده، مهمترين عاملي است كه مانع از ورود جدي اين سازمان به حوزه محصولات كشاورزي شده است.

همچنين، به دليل آنكه نگاه سازمان به حمايت از توليدكننده و مصرف‌كننده، صرفاً از بابت قيمت مي‌باشد، سازوكارهاي آموزشي به صورتي در خور مورد توجه قرار نگرفته‌اند.

جالب آنكه در فصل سوم از اساسنامه سازمان و در قالب 26 بند به وظايف و اختيارات سازمان پرداخته شده است كه بند 24 آن به شرح زير است: ‌برمي‌خوريم‌‌ ‌‌(http://cppo.ir/history.htm) كه براين اساس انتظار مي‌رفت در ميان وظايف متعدد اين سازمان به آموزش توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان هم پرداخته مي شد.

پيشنهادها

گستردگي ضايعات نان در كشور و نيز مرتبط بودن چندين نهاد در توليد اين محصول اعم از وزارت جهادكشاورزي به عنوان متولي خدمات‌رساني براي توليد گندم، شركت بازرگاني دولتي ايران كه سازمان غله نيز جزيي از آن است و اتحاديه نانوايان به عنوان توليدكننده نان در سطح كشور، ضرورت تشكيل كميته‌اي مركب از نمايندگان بخشهاي فوق را ايجاب مي‌كند تا به صورت گروهي به كاهش ضايعات نان در كشور اهتمام شود.

بررسي مراحلي از مصرف نان كه بيشترين ضايعات را در پي دارد، به منظور اتخاذ تمهيدات لازم براي مقابله با آن از راه‌هاي ممكن و از جمله شيوه‌هاي آموزشي و به دنبال آن مشاركت مالي و نرم‌افزاري در توليد مواد آموزشي گوناگون مي‌تواند در زمره وظايف اين كميته باشد.

موارد زير مي‌تواند در اعداد فعاليتها و وظايف اين كميته قرار گيرد:

---- فيلمهاي آموزشي از مراحل توليد و فرآوري نان تهيه و از طريق صداوسيما براي مردم پخش شود. اهتمام به اين مهم سبب مي‌شود كه مردم با علم و آگاهي نسبت به زحمات مترتب برتهيه آنچه كه در سفره خود مصرف مي‌‌كنند، دقت و وسواس بيشتري براي ممانعت از هدر رفتن آن داشته باشند.

---- تهيه و پخش انيميشنها و پيامهاي آموزشي تلويزيوني به منظور ارائه آموزشهاي لازم نسبت به جلوگيري و يا تخفيف ضايعات.

به عنوان مثال، مي‌توان به مردم ياد داد در صورتي كه نان سر سفره‌شان بيات و غيرقابل استفاده مي‌شود، آن را خشك كرده و به شكل جداگانه در كيسه قرار داده تا لااقل براي تعليف دام قابل استفاده شود. مطمئناً ضرورت مقابله با ضايعات كشاورزي از طريق فرهنگ‌سازي كمتر از سوخت خودرو و يا انرژي مصرفي در داخل خانه ندارد و اين مهم عزم ملي را مي‌طلبد.

---- از آنجايي كه بخشي از مردم غذاي خود و به ويژه صبحانه را در محل كار ميل مي‌كنند، شايسته خواهد بود كه پوسترهايي در مورد چگونگي خشك كردن و جمع آوري نانهاي خورده نشده تهيه شده و در اين گونه اماكن نصب شود.

همچنين، قرار دادن ظروف ويژه جمع‌آوري نان در اين گونه اماكن، مي‌تواند كمك شايان توجهي به جمع آوري مناسب نان‌هاي ضايع شده كند.

---- با توجه به اينكه بخشي از ضايعات محصولات كشاورزي به دليل بي‌مبالاتي و يا فقدان دانش و تجربه كارگران در فرايند فرآوري مي‌باشد، شايسته است از طريق اتحاديه ذيربط آموزش‌هاي لازم به اين افراد و از جمله كارگران شاغل در نانوايي‌ها ارائه شود. اهداي جايزه به مجرب‌ترين و دلسوزترين افراد كه محصولي با كمترين ضايعات عرضه مي‌كنند، مي‌تواند به غناي بيشتر اين آموزش‌ها كمك كند.

انتخاب و متعاقب آن تجليل از نانوايان نمونه در هفته جهادكشاورزي مي‌تواند اقدامي باشد در همين راستا.

---- با توجه به اينكه بخشي از نان خشك جمع‌آوري شده توسط دوره‌گردها، كپك زده مي باشد و مصرف اين نان‌ها در تغذيه دام مي‌تواند نهايتاً سلامت جامعه را دچار مخاطره كند، بايد به مصرف‌كنندگان اين گونه نان‌ها آموزش‌هاي لازم در خصوص جداسازي نان‌هاي كپك‌زده داده شود.‌

---- تهيه و نصب پوسترها و تراكت‌ها و نشريه‌هاي آموزشي در نانوايي‌ها كه حاوي اطلاعاتي در زمينه چگونگي نگهداري و بسته‌بندي نان باشد، مي‌تواند كمك قابل توجهي به كاهش ضايعات نان از طريق ارتقاي دانش مصرف‌كنندگان كند.

ذكر اعداد و ارقامي در مورد ضايعات نان و ضرورت همكاري مردم در اين خصوص و نيز تشويق مردم به خريد نان كمتر و تازه مي‌تواند به اثرگذاري بيشتر اين نشريات كمك كند.

دكتر عباس نوروزي‌

چهارشنبه 5 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 443]