شميران سال هاى دور

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: شميران سال هاى دور
روح الله مهر پارسادر گذشته هاى دور كه در تابستان خبرى از پنكه و كولر نبود تهران حال و هوايى خاص داشت. افرادى كه خروجشان از شهر و هجرت به ييلاق مقدورشان نبود، روزها از زيرزمين و شب ها را از پشت بام استفاده مى كردند و عصرها هم كه آفتاب كم جان و سايه بيشتر مى شد حياط را آب پاشى كرده زير خنكاى درختان نارون و افرا و كنار باغچه روى تخت چوبى روبه روى حوض سنگى وسط حياط اوقات را سپرى مى كردند، البته اين قصه مربوط به زمانى است كه هنوز كوچه باغ ها و خانه هاى حياط دار، جوى هاى پر از آب زلال و درختان بلند و سايه هاى دلپذير در تهران وجود داشت.تعدادى هم كه دستشان به دهن شان مى رسيد با فرارسيدن فصل تابستان و موسم گرما به سوى صفحات شميران مى رفتند تا در هواى خنك و لطيف و در باغ هاى وسيع و خانه هاى مصفا و در كنار رودخانه ها و چشمه سارها و در پناه درختان سرسبز آن تا حدى از گزند گرما مصون بمانند.اين هجرت تابستانه معمولاً از اواخر خرداد پيش مى آمد و تا پانزدهم شهريور ادامه داشت و به قول شميرانى ها در اين روز «باد غريب در كن» مى وزيد و كليه ييلاقى ها و تهرونى ها به تدريج تا پايان شهريور به سر خانه و زندگى شان در تهران برمى گشتند. شميران ييلاقى ديروز از بامدادان تا شامگاهان هر لحظه زيبايى تازه اى به خود مى گرفت. آن گاه كه خورشيد نخستين پرتو زرين خود را بر دامنه هاى جنوبى البرز كوه (بدون برج و تأسيسات) مى گستراند و شبنم سحرگاهى را از چهره گل و سبزه ها پاك مى كرد صفاى بامدادى شميران روح را به طرب درمى آورد و در آغاز شامگاهان نيز كه آخرين پرتو سرخ فام خورشيد بر شاخه هاى بلند درختان بوسه بدرود مى زد و تاريكى نيم رنگ دره ها را فرامى گرفت در هر سو منظره اى دلچسب نمودار مى شد. رضا قلى خان هدايت اعتقاد داشت شمران مخفف شمع ايران است و اين نقاط خوش آب و هواى مجاور تهران به واسطه خرمى و سرسبزى شمع ايران به شمار مى آيد. كارشناسان تاريخ اين تحقيق را سطحى دانسته و پژوهش هاى عميق حكايت دارد كه كلمه شمران از دو واژه سانسكريت «شم» و «ران» گرفته شده كه اولى به معناى راحتى و آسايش و دومى به معناى زمين است؛ چنان كه تهران هم به معناى ته زمين يا زمين گود به حساب مى آيد، زيرا تهران نسبت به شميران در چاله افتاده. عده اى ديگر از پژوهشگران هم شميران را از دو كلمه «شمير» يا «سمير» مى دانند كه در سانسكريت به معناى باد وزين بادخيز مى آيد. پيش از اسلام هم كه شهررى «راجيس» خوانده مى شد و يكى از شهرهاى بزرگ ايران محسوب مى شد؛ شميران يا شمران آسايشگاه تابستانى مردم رى بوده است.روزنامه كيهان در تاريخ ۲۶ آذرماه ۱۳۴۷ (چهل سال پيش) مى نويسد: «در عمليات حفارى ارتفاعات قيطريه شميران آثارى پيدا شد كه متعلق به ساكنان سه هزار سال پيش اين منطقه است. در اينها مقاديرى ظرف هاى سفالين قرمز و خاكسترى و زرد از داخل گودهاى كهنه كشف شد.»بعد از اسلام نيز در زمان آل بويه و سلاجقه كه شهررى مركزيت يافت، شميران هم اهميت پيدا كرد و چون نقاط كوهستانى صعب العبورى بود سركشان شهررى غالباً به نقاط شميران مى آمدند و در آن جا استحكاماتى مى ساختند. «دز آشوب» كه نام درست آن «دژ آشيب» يا قلعه سرازيرى است و «پس قلعه» يكى از ارتفاعات دوردست شميران؛ از قلعه هاى مستحكم اين نواحى كوهستانى بوده است. سادات علوى از جور و بيداد امويان و عباسيان بيشتر به نقاط كوهستانى مازندران و نواحى سلسله جبال البرز پناه مى آوردند تا از شر شترسواران خليفه محفوظ بمانند و امامزاده هايى كه در شميران و ساير نواحى البرز در خاك آرميده اند بقاع مطهر آنان زيارتگاه عاشقان اهل بيت بوده كه معروف ترين اين بزرگواران امامزاده صالح تجريش فرزند بلافصل امام هفتم شيعيان است.شميران به معناى اخص درگذشته به قراء و قصبات و باغ ها و مزارعى گفته مى شد كه از شش كيلومترى شهر تهران تا دامنه هاى البرز متفرق و پراكنده بودند كه در حال حاضر چنين نيست زيرا كاربرى ها تغيير كرده، به عقيده كارشناسان محيط زيست با توجه به تغييرات اكوسيستمى كمتر پايتختى در جهان مانند تهران چنين آسايشگاهى چهارفصل نزديك به خود دارد. امروزه نيز با وجود تخريب گسترده باغ هاى شميران، در حدود ۱۴۴ هكتار يعنى ۴‎/۰۱ درصد از وسعت شميران كه در منطقه يك قرار گرفته به كاربرى فضاى سبز اختصاص دارد.نعيمه دوستدار، كارشناس مسائل زيست محيطى مى گويد: «منطقه يك به مثابه باغ بزرگى است كه در شمال تهران واقع شده؛ باغى كه ييلاقى و ارائه دهنده ارزش ها و كالاهاى مهم زيست محيطى؛ چون تلطيف هوا، توليد اكسيژن، جذب آلاينده ها، ارائه دهنده منابع آب و فرصت هاى گردشگرى و زيبايى و ... است و باغى است كه هم براى ساكنان آن و هم براى كل كلانشهر تهران اهميت خاصى دارد؛ تا جايى كه بدون كوه هاى شميران تهران ديگر تهران نيست. بطور كلى مشخصه هاى زيست محيطى منطقه يك را مى توان در بافت كوهستانى، آب و هواى سرد و معتدل (چهارفصل)، باغ ها (مثمر و غيرمثمر)، رودخانه ها، دره ها، مسيل ها و گسل ها خلاصه كرد. با توجه به وجود هفت دره، مناطق ييلاقى، باغ ها و ميراث فرهنگى غنى آن، اين منطقه از ديگر مناطق مشابه و دربالادست تهران (مثل نواحى همجوار شرقى و غربى يعنى مناطق ۵ و ۲۲ ...) نيز متمايز است و ارزش نمادين، فيزيكى، اكولوژيكى و اقتصادى ـ اجتماعى ويژه اى دارد. اين دره هاى مهم به علت تغيير شكل يافتن يا پوشيده شدن با پوشش سيلابى و تنگ كردن و تغيير مسير بستر آن ها، ديگر فاقد كارايى ارائه خدمات زيست محيطى و عملكرد اكولوژيك شده اند. هدايت جريان هوا و آب از كوه به دشت و به قلب شهر، محل مناسب براى گردشگرى به عنوان كريدورهاى مهم در اكولوژى سرزمين منطقه از جمله اين خدمات زيست محيطى و عملكردهاى اكولوژيكى هستند.» در كتاب جغرافياى ـ تاريخى شميران به گوشه اى از سفرنامه كلاسيك «ژان هردوان» فرانسوى، ۸۴ سال پيش در مورد مسير تهران ـ شميران چنين اشاره شده است: «پس از پايان چند روز بهار آفتاب گرم تابستان تمام مردم طهران را به سوى باغ هاى ييلاقى شميران مى راند. شميران در ۱۵ كيلومترى شهر در دامنه توچال واقع و شامل باغستان هاى مصفا مى باشد. اروپائيان، ايرانيان، ثروتمندان و كارمندان عاليرتبه در شميران داراى خانه يا باغى مصفا هستند. مردم از باد گرم طهران فرار كرده، دامن ييلاق هاى باصفا و سايه درخت هايى كه در شاخه هاى آنها بلبل صدا مى كند و از صبح تا شب در زير سايه هاى آنها جيرجيرك ها غوغا برپا مى كنند، پناهنده مى شوند.در مسير جاده شميران طبق كش ها، با بار شكستنى پياده در حركتند و گاه گاه، گارى هاى مملو از صندلى و رختخواب و اثاثيه خانه آنها را همراهى مى كنند. يك رشته كاروان به هم پيوسته از طهران تا شميران آهسته آهسته طى مسافت مى كنند. قلهك نخستين قريه شميران محسوب مى شود. از آنجا جاده هاى متعدد به اطراف منشعب مى شود، يكى به سوى سفارتخانه فرنگى ها، ديگرى به سوى قصرهاى قديمى اعيان و سومى به سمت باغ هاى ييلاقى درباريان يا كارمندان مى رود.از هر سو نسيم فرحبخش مى وزد، آبهاى جارى طراوت خاصى به هوا بخشيده و زمزمه آنها گوش ما را نوازش مى دهد. منظره طهران كه در يك غبار و گرد تيره رنگ فرورفته، از دور مشاهده مى شود و ... بازار كوچك تجريش از زير سايه پوشش چوبى خود شباهت به دخمه تاريكى داشت كه نور آفتاب از آن نفوذ نمى كرد و صداى عبور و مرور در آن به گوش نمى رسيد. دكاندارها گويى در خوابى عميق فرورفته اند...»* سفر به اعماق ييلاقاز زمان قاجاريه كه تهران پايتخت شد، آبادى شميران نيز فزونى يافت تا امروز كه از هر جهت به تهران متصل است.مجله اطلاعات ماهانه در شماره ،۸۸ تيرماه ۱۳۳۴ (پنجاه و سه سال پيش) با تيتر «شميران سرزمين راحت و آسايش» چنين نوشت: «اولين باغ و عمارت شميران عشرت آباد است كه به فاصله دو، سه كيلومترى در سمت شرق جاده قديم شميران واقع شده و اكنون سربازخانه مى باشد اما اين باغ را چنان كه مؤلف «الماثر و الاثار» مى نويسد: ناصرالدين شاه درسال ۱۲۹۶ هجرى قمرى بنا كرد و در وسط آن يك عمارت پنج طبقه به اسلوب شمس العماره تهران برپا ساخت و در روز افتتاح آن باغ، ميرزامحمدحسين فروغى (پدر ذكاءالملك) كه از شاعران و نويسندگان دربارى بود قصيده اى به مباركباد ساخت كه مطلع آن چنين بود:به ساعتى كه تفاخر كند بدان تقويمبالاتر از عشرت آباد، قصر قاجار است كه اكنون پادگان لشگر ۲ زرهى و زندان شده. بانى اين قصر فتحعلى شاه است عمارات قصر بالاى تپه بوده و به رسم آن زمان اتاق هاى تنگ و تاريكى داشته، در پائين تپه استخر و باغ بوده و در اطراف نيز اصطبل و نقاره خانه و زنبوركخانه ساخته بودند. سرجان ملكم در تاريخ خود مى گويد: هواى تهران به قدرى در تابستان گرم مى شد كه قصر قاجار هم قابل اقامت نبود و اوايل تابستان فتحعلى شاه با عده اى از زن هاى خود در چمن سلطانيه زنجان يا در دشت لار اقامت مى كرد. قسمتى از قصر قاجار فعلاً عمارت بيستم است كه در سال ۱۳۱۴ با مراسم خاصى افتتاح يافت و اكنون مركز ارتباط ايران با سراسر جهان است.از قصر بالاتر، آبادى چاله هرز است چون فاضلاب كوهستانى در اين گودال هاى اطراف قلهك جمع مى شده، لذا آن را چاله هرز مى گويند. سپهسالار تنكابنى در اين باغ عمارتى ساخته بود و بيشتر اوقات سال را در چاله هرز مى گذرانيد.انگليسى ها با ترفندهايشان منطقه بزرگى درقلهك رادردست گرفته وهمه نوع دخل وتصرف درآن كرده اند. (باغ قلهك ۲۰ هكتار مساحت دارد.)كمى بالاتر از قلهك اما دست چپ تيغستان و زرگنده قرار دارد. تيغستان هم مثل چاله هرز ملك سپهسالار تنكابنى بوده و به دستور سپهسالار عمارات و خانه هايى به اسلوب عمارات ولى آباد تهران (از املاك سابق محمدولى خان تنكابنى ملقب به سپهسالار) در آنجا ساخته اند كه هنوز بعضى از آن سرپا است. خود سپهسالار تنكابنى در يكى از اين عمارات تيغستان خودكشى كرد و جسدش را به تجريش برده و به خاك سپردند. تيغستان در ۳۰ سال پيش از باصفاترين و مشهورترين نقاط شميران و از گردشگاه هاى معروف بود. زرگنده متصل به تيغستان است و عمارت تابستانى سفارت روس در آنجاست. روس ها هم تا مدتى در زرگنده امتيازاتى داشتند كه اكنون هيچ يك از آن امتيازات باقى نيست و تنها عمارت تابستانى سفارت شوروى در آن قريه مستقر است. از وقايع تاريخى زرگنده اين كه محمدعلى شاه پس از ورود مجاهدين مشروطه به تهران از عمارت سلطنت آباد به زرگنده آمد و در سفارت روس متحصن شد. ۸۰ سال قبل يكى از سفيران دولت عثمانى در تهران مى نويسد: از پل رومى كه بگذريم، آبادى مهمى نمى بينيم تا به تجريش مى رسيم، تجريش مركز شميران و از نواحى تاريخى و قديمى كوهستان البرز است. بقعه امامزاده صالح و چنار كهنسال آن وكاخ سعدآباد كه از عالى ترين و مجلل ترين كاخ هاى سلطنتى جهان است در تجريش قرار دارند. از تجريش جهت دسترسى به قراى شرقى شميران نظير دزاشيب ،جماران، حصارك، حصار بوعلى، نياوران، جمال آباد، كاشانك، شاه آباد (دارآباد)، اراج، ازگل و سوهانك از طريق خيابان نياوران مى روند و در مجموع ۳۳ پارچه آبادى هاى شميران هر كدام تاريخچه اى مخصوص دارند.
دوشنبه 3 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 197]