بررسي اهميت لوحه روخواني قرآن در دوره ابتدايي

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بررسي اهميت لوحه روخواني قرآن در دوره ابتدايي
گروه خبرنگاران افتخاري / رضا نباتي: مهم‌ترين هدف آموزش قرآن در دوره‌ ابتدايي، دستيابي به توانايي خواندن قرآن است؛ دستيابي به اين هدف بيش از هر چيز به بهره‌گيري صحيح از لوحه‌هاي آموزش قرآن به‌ ويژه در پايه‌هاي اول تا سوم ابتدايي وابسته است. اگر به هر دليل اين كار درست انجام نشود، كسب مهارت روخواني قرآن براي دانش‌آموزان متوسط به پايين تضمين كافي نخواهد داشت.
پيامبر اعظم(ص): مُعَلِّمُ الْقُرْآنِ وَ مُتَعَلِّمُه ‌وَ يَسْتَغْفِرُ لَه‌و كُلُّ شَيْءٍ حَتَّي الْحوتُ فِي الْبَحْر؛ِ همه‌ موجودات عالم حتي ماهي در دريا، براي كسي كه قرآن را ياد مي‌دهد و كسي كه قرآن را ياد مي‌گيرد، از خدا طلب آمرزش مي‌كند. مُستدرك الوسائل، ج 4، ص 235.

هدف آموزش قرآن در دوره‌ ابتدايي و راهنمايي، دستيابي دانش‌آموزان به سواد قرآني است. به‌ طور ساده كسي از سواد قرآني برخوردار است كه قرآن كريم را به ‌راحتي و رواني مي‌خواند، معناي عبارات و آيات ساده و پركاربرد قرآن را مي‌فهمد، با پيام‌هاي زندگي‌ساز آن كه موجب سعادت دنيا و آخرت است، آشناست و بالاخره تمام اين مهارت‌ها و دانش‌ها را ضمن انس با قرآن كريم يعني خواندن روزانه و مستمر آن، حفظ كرده و به‌ تدريج ارتقاء مي‌بخشد.

به عبارت ديگر سواد قرآني، دانش و مهارت پايه و اوليه براي بهره‌گيري مادام‌العمر از قرآن كريم است. برنامه‌ آموزش قرآن از محتوا و روشي برخوردار است تا بتواند دانش‌آموزان را در پايان دوره‌ راهنمايي به هدف فوق برساند. از اين رو هر چند محتواي اين برنامه در دوره‌ ابتدايي از مواد مختلفي تشكيل شده است اما مهم‌ترين هدف آموزش قرآن در دوره‌ ابتدايي، دستيابي به توانايي خواندن قرآن كريم است.

دستيابي به اين هدف بيش از هر چيز به بهره‌گيري صحيح از لوحه‌هاي آموزش قرآن به‌ويژه در پايه‌هاي اول تا سوم ابتدايي وابسته است. به‌ نحوي كه اگر به هر دليل اين كار درست انجام نشود، كسب مهارت روخواني قرآن به خصوص براي دانش‌آموزان متوسط به پايين تضمين كافي نخواهد داشت.

از اين رو توصيه اكيد مي‌شود كه مديران مدارس ابتدايي در تهيه لوحه‌هاي آموزش قرآن سعي كامل داشته و بر استفاده‌ مستمر آموزگاران از اين لوحه‌ها در كلاس‌ها‌ي آموزش قرآن به‌طور دقيق نظارت كرده و در صورت نياز ايشان را راهنمايي كنند.

اهميت و ضرورت استفاده از لوحه توجه و دقت موجب افزايش و عمق يادگيري مي‌شود. آموزش روخواني قرآن با استفاده از لوحه و با اشاره به بخش‌هاي كلمات و عبارات، امكان توجه و دقت بيش‌تر به حركات و تركيب‌ها را فراهم آورده و موجب كسب مهارت در صحيح خواندن آن‌ها مي‌شود.

اين امر به خصوص كمك مي‌كند تا دانش‌آموزان در صحيح خواندن عبارات جديد از ساير بخش‌هاي قرآن كريم، مهارت كافي به‌دست آورند تا يادگيري به معناي دقيق كلمه اتفاق افتد. از اين رو لوحه‌هاي آموزشي قرآن در برنامه‌ فعلي اين آموزش، مهم‌ترين و ضروري‌ترين ابزار آموزش است كه بدون آن، آموزش به طور كامل انجام نشده و با اختلال جدي روبه‌رو مي‌شود.

محتواي لوحه‌هاي آموزش قرآن لوحه‌هاي آموزش قرآن حاوي كليه‌ سوره‌ها، جداول، كلمات و عبارات قرآني كتاب آموزش قرآن است. اين لوحه‌ها كاملاً مانند صفحات كتاب درسي دانش‌آموزان است كه هر صفحه‌ كتاب درسي در يك يا دو لوحه طراحي شده است.

روش آموزش لوحه‌هاي قرآن از آنجا كه دانش‌آموزان در چند ماه اول سال تحصيلي در پايه اول ابتدايي، قادر به شناخت و خواندن حروف و حركات نيستند، همان‌طور كه در كتاب دانش‌آموزان و نيز راهنماي معلم آموزش قرآن توضيح داده شده است، خواندن كلمات و آيات سوره‌هاي كتاب درسي به صورت كلي‌خواني انجام مي‌شود و دانش‌آموزان با نگاه به شكل كلي آيات و عبارات،‌ آن‌ها را به صورت دسته‌جمعي مي‌خوانند.

از اين رو لوحه‌هاي آموزش قرآن در پايه اول به دو شكل زير آموزش داده مي‌شود.

الف- آموزش لوحه‌ سوره‌ها آموزگار همراه با پخش قرائت يك سوره از نوار آموزشي، به‌وسيله‌ خط‌بر، زير كلمات سوره را نشان مي‌دهد تا دانش‌آموزان با نگاه به آن‌ها و هم‌زمان با شنيدن قرائت نوار، همراه با آن، عبارات قرآني را به صورت دسته‌جمعي بخوانند.

خواندن سوره‌ها در پايه‌ اول به صورت كلي‌خواني انجام مي‌شود، يعني دانش‌آموزان بدون شناخت حروف و حركات، فقط با شنيدن تلفظ كلمات و عبارات از نوار و با ديدن شكل كلي آن‌ها از روي لوحه، عبارات و آيات سوره‌هاي كتاب درسي را مي‌خوانند.

توجه داشته باشيد كه اصطلاحاً به اين نحوه‌ خواندن روخواني نمي‌گوييم.

ب- آموزش لوحه‌هاي روخواني اين بخش از آموزش مهم‌ترين فعاليت آموزش قرآن و مقصود اصلي از تهيه لوحه‌هاي آموزش قرآن است. اين كار با تمام اهميت و تأثيري كه در يادگيري دارد بسيار ساده انجام مي‌شود به‌شرط آن كه آموزگار با روش صحيح‌ اشاره كردن به حركات و بخش‌هاي كلمات آشنا باشد. آموزگار به هيچ ‌وجه نبايد كلمات و عبارات لوحه‌ها را بخواند تا دانش‌آموزان آن‌ها را تكرار كنند؛ بلكه فقط با نشان دادن حركات و بخش‌ها به شيوه‌اي كه بيان خواهد شد، از دانش‌آموزان مي‌خواهد كه همراه با اشاره‌ او، بخش‌هاي كلمات را به ‌طور دسته جمعي بخوانند.

تذكر: در پايه‌ دوم و سوم كليه لوحه‌ها اعم از سوره‌ها و عبارات قرآني، ابتدا به شيوه‌ مذكور در همين بند، آموزش داده مي‌شود و سپس در زمان پخش قرائت سوره‌ها از نوار آموزشي، آموزگار همراه پخش قرائت نوار، مانند كلاس اول فقط به زير كلمات سوره‌ها اشاره مي‌كند تا دانش‌آموزان با نگاه به لوحه و همراه با شنيدن نوار، كلمات و آيات سوره‌ها را به‌طور دسته‌جمعي بخوانند.

نحوه‌ اشاره‌ صحيح به بخش‌هاي كلمات اشاره‌ صحيح و فنـّي به حروف و حركات، از مهم‌ترين گام‌هاي اوليه در آموزش روخواني قرآن است. اين امر منجر به بازشناسي حروف و حركات و دقت در صحيح خواندن آن‌ها و تركيب بخش‌هاي كلمات توسط دانش‌آموزان مي‌شود.

كسب اين مهارت در روخواني قرآن، هم‌چون جايگاه شناخت حروف و حركات در خواندن و نوشتن زبان فارسي و نيز يادگيري چهار عمل اصلي در رياضي از اهميت خاصي برخوردار است. اگر اين آموزش صحيح و كامل انجام شود، مهم‌ترين سنگ بناي مهارت خواندن صحيح قرآن گذاشته شده است و در صورتي كه اين گام صحيح برداشته نشود، حتي در سال‌هاي بالاتر نيز بايد اين مرحله از آموزش با دقت طي شود.

اشاره به حروف و حركات معمولاً به كمك خط‌بر يا وسيله‌اي مانند خط‌كش انجام مي‌شود. از آنجا كه هنگام اشاره كردن، دست يا ثابت است و يا متحرك روش صحيح اشاره در دو بخش زير توضيح داده مي‌شود.

الف- اشاره‌ ثابت: در اين نوع اشاره دست ثابت است. اين شكل از اشاره در موارد زير انجام مي‌شود. 1

- اشاره به حركات « ﹷﹻﹹ » در بخش‌هاي داراي اين‌گونه حركات؛ مانند: خُـلِـق آموزگار در حالي‌كه با خط‌بر يا وسيله‌ مشابه ديگري به حركت « ﹹ » اشاره مي‌كند از دانش‌آموزان مي‌خواهد كه همه با هم بگويند «خُـ » ممكن است در يكي دو بار اول، برخي از دانش‌آموزان به جاي اينكه بگويند « خُـ » بگويند « اُ ». به آن‌ها تذكر مي‌دهيم هر حركت را با حرف آن بخوانند. سپس با كمي مكث به حركت « ﹻ » اشاره مي‌كنيم تا دانش‌آموزان بگويند « لِـ » و آنگاه به حركت « ﹷ » اشاره مي‌شود تا آن‌ها بگويند « قَ ». اين روش در تمام موارد اشاره به حركات و بخش‌ها به صورت ثابت يا متحرك انجام مي‌شود.

2- اشاره به تنوين «- ً-ٍ -ٌ »: اشاره به تنوين مانند اشاره به حركات كوتاه است؛ يعني براي اشاره به تنوين، دست ثابت است و به «-ً » يا «- » يا «-ٌ » اشاره مي‌شود، مانند: حَـرَجًـا اَحَـدٍ وَ لَـدٌ در كلمه‌ « حَـرَجًـا » آموزگار به « ﹷ » اشاره مي‌كند تا دانش‌آموزان بگويند « حَـ » و سپس به « ﹷ » اشاره مي‌كند تا دانش‌آموزان بگويند « رَ » و آنگاه به «-ً » اشاره مي‌كند تا دانش‌آموزان بگويند « جَن ». هم‌چنين در كلمه‌ « اَحَـدٍ » آموزگار به « -ٍ » اشاره مي‌كند تا دانش‌آموزان بگويند « دِن ».

در كلمه‌ « وَلَـدٌ » نيز آموزگار به « - » اشاره مي‌كند تا دانش‌آموزان بگويند: « دُن ».

توضيح: دقت كنيد فلش‌ها در كلمات فوق فقط نشان دهنده‌ اشاره شما به حركات است، نه اين‌كه بايد اين فلش‌ها رسم شود.

ب- اشاره‌ متحرك: در اين نوع اشاره، دست حركت مي‌كند. اين شكل از اشاره در موارد زير پيش مي‌آيد.

1- اشاره از حرف به سوي حركات بلند ( ا ، يـ ، ي ، و ) در بخش‌هاي داراي اين‌گونه تركيبات، مانند: نـوحـيـهـا آموزگار در حالي كه به كمك خط بر، از حرف « نـ » به سوي صداي « و » اشاره مي‌كند، دانش‌آموزان مي‌گويند « نـو » آن‌گاه از حرف « حـ » به سوي صداي « ايـ » اشاره شده و آن‌ها مي‌گويند « حيـ » و بالاخره از حرف « هـ » به سوي « ا » اشاره مي‌شود تا بگويند « ها ».

توجه داريد كه فلش‌ها فقط مسير حركت دست را نشان مي‌دهد، نه اين‌كه بايد اين فلش‌ها رسم شود. تبصره: اشاره به الف مقصوره ( ٰ ) دو حالت دارد، چنان‌چه الف مقصوره روي حرف باشد مانند كلمه « هـٰذا » به آن اشاره مي‌شود تا دانش‌آموزان بگويند « ها »؛ و چنان‌چه الف مقصوره روي پايه « ي » باشد در اين صورت مثل صداي بلند اشاره مي‌شود؛ مانند كلمه‌ « هُـدي » كه از حرف « د » به سوي « ٰ » اشاره مي‌شود تا دانش‌آموزان بگويند « دا ».

2- اشاره از حركت كوتاه به سوي حرف ساكن – كه در پايه اول علامت ندارد ـ مانند: اَمـهِـلـهُـم آموزگار از حركت « ﹷ » به حرف « مـ » اشاره مي‌كند تا دانش‌آموزان بگويند « اَمـ »، آن‌گاه از صداي « ﹻ » به حرف « لـ » اشاره مي‌كند تا بگويند « ـهِلـ » و سپس از حركت «ﹹ» به حرف « ـم » اشاره مي‌شود تا بگويند « ـهُم ». نكته: از آن‌جا كه دركتاب آموزش قرآن پايه‌ اول ابتدايي، هيچ نماد جديدي از رسم‌الخط قرآن نسبت به رسم‌الخط فارسي آموزش داده نمي‌شود، علامت سكون (-ْ ) نيز به كارنرفته است؛ ولي اين علامت از پايه‌ دوم به بعد به كار مي‌رود.

3- اشاره به تشديد در بخش‌هاي داراي حرف مشدّد مانند: حَـقَّ آموزگار در حالي‌كه از حركت كوتاه «ﹷ » به سوي علامت تشديد اشاره مي‌كند، دانش‌آموزان مي‌گويند «حَـقـ » آن گاه آموزگار پس از كمي مكث، با توجه به حركت حرف تشديد، به صورت ثابت يا متحرك به آن حركت اشاره مي‌كند.

در مورد مثال بالا با اشاره‌ي ثابت به حركت «ﹷ» اشاره مي‌شود و بچه‌ها مي‌گويند « قَ »؛ دو مثال ديگر: لَـمّـا نُـنَـجّـي آموزگار در كلمه‌ « لَمّـا » ابتدا از حركت «ﹷ» به سوي علامت تشديد و آن‌گاه پس از مكث از حرف « مـ » به سوي صداي « ـا » اشاره مي‌كند.

در كلمه‌ دوم نيز، ابتدا به حركت « ﹹ »، سپس از حركت « ﹷ » به سوي تشديد و آن گاه پس از كمي مكث، از حرف « جـ » به سوي صداي « ي » اشاره مي‌شود.

نكته: وجود كمي مكث بين اشاره به بخش اول حرف مشدّد و بخش دوم آن ضروري است. اين امر به خوبي به دانش‌آموزان مي‌آموزد كه حرف داراي تشديد در واقع دو حرف است و دوبار خوانده مي‌شود. چند تذكر مهم

1- از دانش‌آموزان بخواهيد كه هم‌زمان با اشاره‌ شما، بخش‌ها و كلمات را به صورت دسته‌جمعي بخوانند. ممكن است برخي از دانش‌آموزان، بخش‌ها را زودتر يا ديرتر از اشاره‌ شما بخوانند؛ از آن‌ها بخواهيد با اشاره بخوانند و عقب و جلو نيفتند.

2- در آموزش لوحه‌ها، ابتدا دانش‌آموزان به روش فوق، كلمات و عبارات را دسته‌جمعي مي‌خوانند و پس از كمي تمرين، خوب است با اشاره‌ آموزگار خواندن به صورت انفرادي نيز انجام ‌شود. پرسش انفرادي را هميشه از دانش‌آموزان قوي‌تر آغاز كنيد.

3- لازم نيست دانش‌آموزان لوحه‌ درس را در يك جلسه آن‌قدر تكرار كنند تا همه ‌آن‌ها كلمات‌ را به صورت روان بخوانند؛ بلكه تمرين و تكرار هر لوحه در يك جلسه به آمادگي دانش‌آموزان و شوق و رغبت آن‌ها بستگي دارد. تمرين در فرصت‌هاي بعدي، به ‌تدريج آن‌ها را به مهارت مورد انتظار مي‌رساند.

4- لوحه را در محل مناسب نصب كنيد به‌ گونه‌اي كه همه‌ي دانش‌آموزان بتوانند به‌راحتي‌آن را ببينند و حتي‌الامكان به ‌گونه‌اي باشد كه بدون انعكاس نور، كلمات به‌طور واضح ديده شود.

مناسب‌ترين شيوه‌ خواندن دانش‌آموزان زماني كه دانش‌آموزي مي‌خواهد عبارات قرآني را، بدون اشاره‌ آموزگار از روي لوحه يا كتاب درسي بخواند، مناسب‌ترين شيوه براي خواندن كلمات، آن است كه دانش‌آموز با ديدن هر بخش از كلمه، همان بخش را بلند بخواند؛ يعني لازم نيست كه دانش‌آموز ابتدا در ذهن‌خود، همه‌ بخش‌هاي كلمه را مرور كند سپس آن را يك‌جا بخواند.

با تأكيد بر نحوه‌ مناسب خواندن، كمك كنيد تا دانش‌آموزان بدون اضطراب، كلمات را به روش صحيح، شمرده و آرام بخوانند. سرعت خواندن بخش‌ها با توجه به تمرين و توانايي فردي دانش‌آموزان به ‌تدريج افزايش مي‌يابد.

* رضا نباتي، كارشنا‌س‌ارشد قرآن دفتر برنامه‌ريزي كتب درسي وزارت آموزش و پرورش.
شنبه 1 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 833]