بررسي باورهاي ديني و مذهبي در بين مردم جمهوري آذربايجان

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بررسي باورهاي ديني و مذهبي در بين مردم جمهوري آذربايجان
گروه خبرنگاران افتخاري / حسين جعفري: مردم مسلمان جمهوري آذربايجان در طول سال‌ها، به دليل روي كارآمدن نظام‌هاي مختلف، شرايط فرهنگي، مذهبي و اجتماعي متفاوتي را به تجربه كرده‌اند. در اين نوشتار نگاهي داريم به باورهاي ديني و مذهبي اين مردم در شرايط فعلي.
به گزارش خبرنگار افتخاري خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا) در باكو، جمهوري آذربايجان با مساحت 600/86 كيلومتر مربع يكي از سه جمهوري تشكيل‌دهنده قفقاز جنوبي است كه در شمال ايران واقع شده است و 611 كيلومتر با جمهوري اسلامي ايران مرز مشترك دارد.

جمهوري خودمختار نخجوان كه توسط جمهوري ارمنستان از آن جدا مي‌شود و منطقه خودمختار قره‌باغ كوهستاني كه محل مناقشه و درگيري اين كشور با ارمنستان است، در تركيب جمهوري آذربايجان قرار دارند.

جمعيت اين كشور طبق اطلاعات اعلام شده از سوي كميته دولتي آمار اين كشور، تا اول سال 2008 ميلادي بالغ بر هشت ميليون و 630 هزار نفر است كه حدود 30% از اين تعداد ـ يك چهارم جمعيت كشور- در پايتخت آن يعني شهر باكو ساكن هستند.

جمهوري آذربايجان دومين كشور شيعي بعد از جمهوري اسلامي ايران است كه 96% مردم اين كشور مسلمان هستند كه از اين تعداد، 70% شيعه‌ اثني عشري هستند.

آنچه كه در جامعه امروز آذربايجان با كمي دقت و تأمل قابل فهم و درك است اينكه مردم اين كشور و به خصوص روشن‌فكران و صاحب‌نظران آن بعداز سپري كردن دوران شيفتگي و خودباختگي در برابر غرب و شعارهاي پوچ و توخالي آن كه در اوايل استقلال اين كشور از اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي به يأس و سرخوردگي مبدل شد، به سرچشمه نوراني و نجات‌بخش اسلام روي مي‌آوردند.

برخي مغرضان و دشمنان سرسخت اسلام در اين كشور، تقويت اسلام در آذربايجان را با مسائل اقتصادي در ارتباط مي‌دانند و عنوان مي‌كنند، علت اساسي اين امر مشكلات اقتصادي و بي‌عدالتي اجتماعي موجود در جامعه آذربايجان است كه موجب مي‌شود اسلام راديكالي در جامعه رشد كند و تقويت شود و زمينه را براي انفجار مهيا كند.

بيداري عرق اسلامي در بين مردم مسلمان جمهوري آذربايجان و روي آوردن بيش از پيش آنان به چشمه زلال و حيات‌بخش اسلام، معاندان اسلام و جيره‌خواران مسيحيت متعصب و خشك و صهيونيسم شيطاني را در اين كشور عصباني كرده و به خشم آورده است كه آثار و علايم اين عصبانيت و كينه و عداوت را به راحتي مي‌توان در لابه‌لاي نوشته‌ها و مقالات بيشتر نشريات غرب‌‌گراي آذري مشاهده كرد كه نمونه بارز آن مقاله «اروپا و ما» به قلم «رافق تقي» مرتد در نشريه «صنعت» است.

گسترش گرايشات اسلامي در جمهوري آذربايجان آن چنان بالا گرفته است كه شبكه‌هاي تلويزيوني اين كشور كه اكثرشان بلندگوي غرب و صهيونيسم در اين كشور مسلمان هستند، ناگزير به اعتراف اين موضوع ميمون شده‌اند.

در هر صورت، علاقه مردم به ويژه جوانان به ارزش‌هاي اسلامي به تدريج افزايش مي‌يابد. اين عامل به نوبه خود ايجاب مي‌كند كه در همه ادارات اعم از دولتي و غيردولتي، سازمان‌ها، شركت‌هاي محلي و خارجي و غيره شرايط لازم براي كاركنان متدين و مؤمن فراهم شود تا بتوانند وظايف شرعي خود را به جا آورند.

«امروز در آذربايجان نسل جوان بيش از افراد سال‌خورده به فراگيري علمي اسلام علاقه دارند».

استكبار و در رأس آنها آمريكا و اسرائيل و نيز، اذناب و مزدوران آنها در داخل جمهوري آذربايجان، با احساس ترس و نگراني از گسترش اسلام راستين و فرهنگ تشيع در اين كشور و براي مقابله با اين جريان، سعي در ايجاد جريانات اسلامي منحرف نظير سلفي‌گري (وهابي‌ها)، نورچي‌ها و ... مي‌نمايد. چنان كه به قول «القار ابراهيم اوغلو» رئيس مركز دفاع از آزادي اعتقادات ديني در جمهوري آذربايجان، در آذربايجان برخي مسؤلان شرايط لازم را براي اشاعه وهابي‌گري فراهم كرده‌اند.

امروز يك ويروس بسيار مخرب مانند «طالبان» در آذربايجان شيوع يافته است. برخي ماموران از اسلام تنفر دارند. آنها شرايط لازم را براي وهابي‌ها فراهم كرده‌اند.

رئيس مركز دفاع از آزادي اعتقادات ديني با اشاره به برخوردهاي بيرحمانه و مشكلات عمدي ايجاد شده براي فعاليت جمعيت تحت سرپرستي خود گفت: «ولي براي تشكل‌هاي افراطي كه فعاليتشان به وجهه دين اسلام لطمه مي‌زند هرگونه شرايط لازم فراهم مي‌شود».

به نظر حاج‌القار، برخي نيروهاي خارجي براي جلوگيري از نشر اسلام واقعي در آذربايجان تلاش مي‌كنند: «آنها مي‌خواهند رويارويي‌هاي ايجاد شده ميان مسلمانان در عراق و ساير كشورهاي اسلامي را به آذربايجان نيز منتقل كنند».

علاوه بر اين، گسترش گرايشات اسلامي در اين كشور شيعي، اسلام آمريكائي و ديگر مذاهب اسلامي و كشورهاي حامي آنها را حساس كرده تا تور خويش را پهن كنند و از اين خوان گسترده بهره و طعمه خويش را صيد نمايند.

فرهنگ عفاف و حجاب

در اين مورد مي‌توان به تحركات وهابي‌ها و نورچي‌ها در آذربايجان اشاره كرد. چنان كه جريان سلفي بيش از ساير جريانات ديني در جمهوري آذربايجان ترويج يافته و از نظر سرعت رشد از همه آنها سبقت گرفته است. مي‌توان از جريان نورچي نيز نام برد كه اشاعه آن نيز در آذربايجان از سرعت بسياري برخوردار است.

در اغلب اوقات از جريان نورچي به عنوان اسلام علمي نام برده مي‌شود. پس از استقلال آذربايجان سيل ورود پيروان جريان نورچي به ويژه طرفداران «فتح‌الله گولن» يكي از نظريه‌پردازان شاخص اين جريان از تركيه به آذربايجان آغاز شده است.

نورچي‌ها شبكه آموزشي بزرگي را در آذربايجان به وجود آورده‌اند. پيروان اين جريان بيشتر مسايل آموزشي را مورد توجه قرار داده‌اند و لذا ممكن است در ظاهر فعاليت آنها خطرناك به نظر نرسد. ولي نورچي‌ها قصد ايجاد حكومت ديني در اين كشور را دارند و هدف اصلي آنها از تدريس علوم الهي، جذب هواداران بيشتر است.

در ذيل، به نمودهايي از باورها و اعتقادات ديني و اسلامي مردم جمهوري آذربايجان اشاره مي‌شود.

علي‌رغم حكومت هفتاد ساله كمونيستي در جمهوري آذربايجان و مبارزه شديد اين حكومت با مظاهر و مباني ديني و به خصوص اسلامي و نيز، سعي و تلاش غرب و صهيونيسم در ترويج فرهنگ غربي و ليبراليستي در سال‌هاي بعداز استقلال از سيطره حكومت سوسياليستي در اين كشور، بايد اذعان كرد كه برخلاف ظاهر زنان آذري و وضع پوشش آنان، اكثر آنان هنوز حجب و حياي اسلامي و زن شرقي را در وجود خود دارند و همانند زنان غربي و غيرمسلمان نيستند.

قابل ذكر است كه ظاهر و پوشش زنان آذري در جنوب جمهوري آذربايجان از جمله در شهرهاي آستارا، لنكران، جليل‌آباد، ماسالي نسبت به باكو مناسب‌تر و بهتر است و پوشش سنتي در اين شهرها در حال حاضر هم تا حدودي قابل رؤيت بوده و لذا ميزان برهنگي زنان در اين مناطق در مقايسه با باكو كمتر است.

البته اين نكته را بايد متذكر شد كه الحمدالله تعداد زنان محجبه در اين جمهوري روز به روز در حال افزايش است و امروزه مي‌توان زنان محجبه را در ميان همه قشرهاي اين كشور مشاهده كرد.

بزرگداشت اعياد و مناسبت‌هاي اسلامي

به ويژه در بين دختران كم سن و سال حجاب به سر كردن و محجبه شدن بيشتر به چشم مي‌خورد.

از اين روست كه غرب و نوكران و سينه‌چاكان داخلي آنان با احساس خطر و ترس از گسترش و شيوع فرهنگ ناب اسلامي و شيعي در اين كشور و در مقابله با فرهنگ اسلامي و شيعي و زدودن معنويت از جامعه آذربايجان و دور كردن مردم مسلمان اين كشور و به خصوص جوانان آن از فرهنگ غني و انسان‌ساز و متعالي شيعه، به كمك شبكه‌هاي تلويزيوني جمهوري آذربايجان (اجتماعي، خزر تي وي، Az.tv، آينس، ليدر، اسپيس) و با بخش برنامه‌ها، فيلم‌ها، شوها، تبليغات و ... كه عمدتاً مستهجن و به سبك و سياق فرهنگ غربي و فرهنگ حاكم بر جامعه جهاني و تحميلي دستگاه فرهنگي سرمايه‌داري و ليبراليستي و ضدديني است و روز به روز در اين مسير (نمايش فيلم‌هاي مذكور) گوي سبقت را از همديگر مي‌ربايند، مردم مسلمان اين كشور را به تدريج از فرهنگ اسلامي و فرهنگ اصيل خويش دور مي‌كنند و فرهنگ و فكر و ذهن و باورهاي آنها را كاناليزه مي‌كنند.

مساجد و زيارتگاه‌ها

چنانكه اين شبكه‌ها با حمايت و پشتيباني مالي و فكري و خط‌دهي بازوهاي اقتصادي فرهنگ ليبراليستي همانند شركت مخابراتي اسرائيلي «باكسل»، شركت‌هاي الكترونيكي «سوني» و «سامسونگ» و ... با ترتيب دادن و برگزار كردن فستيوال‌ها و مسابقه‌هاي آواز و ترانه‌خواني و موسيقي با عناويني نظير «آذري استار»، «ستاره جديد» و ... در بين جوانان آذري ـ اعم از دختر و پسر ـ كه در آنها در ذبح مسائل اخلاقي و برهنگي دختران مسلمان آذري به جرأت مي‌توان گفت حتي از خود غرب هم جلو مي‌زنند، الگوها و ستاره‌هايي را به جوانان و جامعه آذربايجان معرفي مي‌كنند كه باب ميل فرهنگ منحط غربي است.

مراسم و مناسبت‌هاي مذهبي نظير عيد قربان، عيد غدير، عيد فطر، ميلاد و مبعث پيامبر گرامي (ص)، ميلاد حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها و روز زن، ميلاد فرخنده حضرت علي عليه‌السلام سالروز وفات حضرت زينب كبري سلام عليها، ايام محرم و ... از سوي هيئت‌ها و تشكل‌هاي اسلامي در مساجد، چادرها و ... برگزار مي‌شود. در اين مراسم به وضعيت سياسي و اجتماعي آذربايجان و غرب واقع شدن دين و تشيع و نيز پوشش غير اسلامي و نامناسب زنان آذري در اين كشور و همچنين، تحولات روز جهان اسلام از طرف سخنرانان اين مراسم اشاراتي مي‌شود.

مساجد شهر باكو كه اكثراً قديمي بوده و از سنگ بنا شده‌اند ـ از جمله امام حسين عليه‌السلام، مسجد تازه پير، مسجد حاج سلطان‌علي، مسجد مشهدي داداش، مسجد حاج جواد، مسجد جمعه و ... در بخش مركزي شهر باكو واقع شده‌اند.

متأسفانه به جز يكي دو مسجد اكثر مساجد در جمهوري آذربايجان مهجور و غريب واقع شده‌اند. با اين وجود، صرف اين مساجد در اين كشور حال و هواي اسلامي و شيعي به اين جمهوري بخشيده است و باعث رونق و ترويج و گسترش فرهنگ اسلامي و شيعي در اين كشور شده و ضامن بقا و پويايي آن مي‌باشد.

در شهر قبا نيز 4 مسجد به نام‌هاي خانم (بي‌بي) سكينه، حاج جعفري (بزرگ‌ترين مسجد قبا)، اردبيل (به جهت اينكه در محله و منطقه‌اي بنا شده است كه در دوران گذشته اردبيلي‌ها در آن منطقه و محله سكونت داشته‌اند، به اين اسم ناميده شده است.

بر روي سنگي كه بر روي ديوار بيروني اين مسجد جاسازي شده است عنوان «اردبل مسجيدي ـ 1312 هجري» حك شده است) و مسجد جامع (بنا شده در قرن 19 ميلادي) وجود دارد. سه مسجد اولي در دست شيعيان اين شهر و مسجد جامع نيز در اختيار اهل تسنن شهر قبا است.

شهر برده نيز داراي مساجد، زيارت‌گاه‌ها و بناهاي تاريخي بسياري هست كه اكثر آنها مربوط به دوره صفويه بوده و يا توسط اعقاب اين خاندان بنا شده‌اند و لذا شبيه بناهايي هستند كه توسط اين خاندان حكومتي شيعي در ديگر نقاط ايران آن زمان بنا شده‌اند. به عنوان مثال مرقد و زيارت‌گاهي در اين شهر وجود دارد كه گنبد آن منقش به كلمه مباركه «الله الله» بوده و مي‌توان گفت مقياس كوچك‌تري از گنبد «الله الله» بقعه شيخ صفي‌الدين در شهر اردبيل است.

در شهر لنكران نيز مساجد بسياري از جمله مسجد بازار بزرگ، مسجد بازار كوچك، مسجد قاراچي‌لار و ... وجود دارد.

مسجد بازار بزرگ مسجدي قديمي و مربوط به قرون 19 و 20 ميلادي بوده و با آجر قرمز به سبك و سياق بنا شده است و داراي پنجره‌هاي مشبك چوبي با شيشه‌هاي رنگي به مانند پنجره‌هاي مساجد قديمي شهرهاي ايران است.

لازم به توضيح است كه تابلويي بر يكي از ستون‌هاي اين مسجد آويزان كرده‌اند و بر روي آن عكس‌هاي علماي قديمي شهر لنكران را به همراه مشخصات آنها چسبانده‌اند.

براساس اطلاعات منتشر شده از سوي كميته دولتي امور ديني جمهوري آذربايجان در حال حاضر، در اين كشور 1300 مسجد، 500 پير و زيارت‌گاه‌ و 40 كلاس قرآن به تدريس تعليمات اسلامي مشغول هستند. در مجموع در اين كشور يك مؤسسه عالي و دانشگاهي براي تحصيلات ديني وجود دارد و آن هم دانشگاه اسلامي باكوست كه داراي شعبه در شهرهاي زاگاتالا، لنكران، مينگه‌چور و سومقاييت است.

به گفته «هدايت اروج‌اف» رئيس كميته دولتي در امور ديني آذربايجان در مصاحبه مطبوعاتي خويش، در كشور آذربايجان 321 اجماع اسلامي و 31 اجماع غيراسلامي به ثبت رسيده است.

از 31 اجماع غير اسلامي 20 اجماع مسيحي، هفت اجماع يهودي، سه اجماع بهائي و يك اجماع نيز كريشنائي است.

وي اظهار كرد: 96% مردم آذربايجان مسلمان هستند. حسينيه ايراني‌هاي مقيم باكو موسوم به حسينيه اهل بيت عليهم السلام كه در خيابان كاظم‌زاده باكو واقع شده است، بسيار كوچك بوده و علي‌رغم احداث چادر در حياط آن در مناسبت‌هاي مذهبي نظير دهه محرم و ليالي قدر، گنجايش سيل مشتاقان و محبان ائمه اطهار عليهم السلام و شيعيان آذري ـ كه جوانان و نوجوانان اكثريت را تشكيل مي‌دهند ـ را ندارد و علي‌رغم اينكه تشنگان چشمه زلال تشيع با هزار اميد و آرزو براي بهره‌مندي از فيوضات برنامه‌هاي مذهبي حسينيه به آنجا هجوم مي‌آورند و حتي حاضر مي‌شوند در زير باران و در حياط حسينيه سرپا بايستند و در مراسم حضور يابند اما متأسفانه عده بسياري با كمبود جا و مكان مواجه شده و مجبور به ترك حسينيه و چادرها مي‌شوند به علت تنگي‌ جا و مكانشان هميشه معذب هستند و آن چنان كه شايد و بايد نمي‌توانند از برنامه‌ها بهره‌مند شوند.

لذا جا دارد كه نهادهاي مربوطه فكر اساسي در اين راستا بنمايند چرا كه حسينيه تنها جا و مكاني است كه شيعيان آذري و دوستداران نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران مشتاقانه و بدون هيچ چشمداشت مادي خاصي در آنجا حضور مي‌يابند.

آرامگاه خواهر بزرگوار امام رضا عليه‌السلام به نام «بي‌بي رحيمه، بي‌بي حكيمه» در باكو در دو محل واقع شده است يكي در ورودي باكو در كنار جاده باكو ـ آستارا كه به زيارت‌گاه «بي‌بي هيبت» مشهور است و در كنار ساحل درياي خزر قرار گرفته است. (اين مكان به عنوان آرامگاه خواهر امام رضا عليه‌السلام در نزد اهالي باكو مشهورتر است).

آرامگاه ديگر در نزديكي قصبه نارداران باكو جاي گرفته است كه بنا به اقوال رايج جنازه مطهر آن خانم بزرگوار از بي‌بي هيبت به اين مكان منتقل شده است اين آرامگاه توسط دينداران قصبه مذكور و ساير مؤمنين جمهوري آذربايجان در سال‌هاي اخير بازسازي شده و محوطه‌اي بسيار بزرگ و وسيع و زيبا دارد و قبرستان باكو در اطراف آن قرار گرفته است. هر دو آرامگاه، پذيراي شيعيان و محبان اهل بيت عليهم‌السلام- به ويژه در مناسبت‌ها و اعياد اسلامي ـ بوده و پيوند دهنده و حافظ اعتقادات مردم مسلمان اين جمهوري به تشيع و دين مبين اسلام است.

نكته ديگري كه در مورد باورهاي ديني مردم جمهوري آذربايجان بايد به آن اشاره شود اين كه مردم اين كشور نسبت به عقايد و آراي گوناگون در اين كشور سعه صدر بيشتري دارند؛ به عبارت ديگر، تلورانس ديني در اين جمهوري بالا است، اما متأسفانه بايد اذعان كرد كه غيرت و تعصب ديني در آذربايجان رنگ باخته است و بروز و ظهور آن چناني در بين مردمان آن ندارد.

سياست ديني دولت اين كشور كه مبتني بر اصول لائيك و جدايي دين از سياست است،‌ عمده‌ترين مانع در گسترش و ترويج دين مبين اسلام در اين كشور است. مضاف بر اينكه سردمداران اين كشور جهت جلب رضايت و حمايت غرب و صهيونيسم جهاني به موازات سخت‌گيري براي فعاليت‌هاي اسلامي راستين و شيعي، زمينه مناسب را براي ترويج و گسترش مسيحيت و عقايد انحرافي و خرافي در اين كشور فراهم مي‌سازند.

علاوه بر اين فعاليت گروه‌هاي افراطي ديني، ضعف در افزايش آگاهي ديني و فقدان دينداران و عالمان باسواد و اسلام‌شناس راستين براي تبيين و تشريح و تبليغ مسائل ديني مطابق با مقتضيات زمان و مكان براي مردم مسلمان اين كشور از مشكلات عمده ديني در اين كشور است.

مردم جمهوري آذربايجان روز به روز گرايش و شناخت بيشتري از اسلام پيدا مي‌كنند. جريان ممنوعيت اذان يك دليل روشن در اين‌باره است.

دولت كوشيد تا پخش اذان از مساجد را ممنوع كند اما اعتراض گسترده مردمي دولت را به عقب‌نشيني واداشت و «الهام علي‌اف» رئيس جمهور اين كشور اظهار كرد كه وي دستور ممنوعيت پخش اذان را صادر نكرده است!!

جريان بيداري اسلامي در جمهوري آذربايجان گسترش مي‌يابد و اين را حتي آمريكايي‌ها نيز درك كرده‌اند. آمريكايي‌ها با درك اين نكته كه حاكميت در آينده در اختيار اسلام‌گرايان اين جمهوري خواهد بود. از هم اكنون تلاش مي‌كنند تا با جريان اسلامگرا و چهرهاي شاخص آن تعامل داشته باشند.

مردم مظلوم و مستضعف اين جمهوري علي‌رغم اينكه ساليان متمادي از اسلام و تشيع دور نگه داشته شده‌اند، باور و تعلق به اسلام و تشيع از روح و جان آنان رخت برنبسته است و هنوز هم مي‌توان بروز و ظهور زيباي آن را در كوچه و خيابان، مساجد، برخورد مردم با يكديگر و ... ديد، مي‌توان نتيجه گرفت كه مردم عامي اين كشور واقعاً مظلوم و به تعبير قرآني، مستضعف واقع شده‌اند و نياز به ياري و مساعدت ديني به هر نحو ممكن دارند.لذا به نظر مي‌رسد اساسي‌ترين، كارآمدترين و مثمر ثمرترين كاري كه براي احياء تشيع و ايجاد زمينه مناسب براي كار در اين كشور فلاكت‌زده فرهنگي بايد انجام داد، اين است كه با ابزارها، شيوه‌ها و متدهاي به روز، جذاب و كارآمد مردمان شيعه اين كشور را متوجه هويت اسلامي و ملي خويش ساخت و آنان را به اصل خويش بازگرداند كه بحمدالله زمينه و پتانسيل اينكار در بين مردم و به خصوص جوانان اين جمهوري، بسيار بالاست و لازم است در اين خصوص كار اصولي و اساسي بشود.
سه شنبه 28 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 463]