پوران درخشنده : زن در سینمای انقلاب حرمت پیدا کرد

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
پوران درخشنده : زن در سینمای انقلاب حرمت پیدا کرد

نخستین فیلمساز زن سینمای ایران بعد از انقلاب اسلامی، اتفاق‌های این عرصه را در مقام کارگردان و تهیه‌کننده تجربه کرده و حرکت زنان را در سینمای پس از انقلاب، همراه با فراز و نشیب اما امیدوارکننده ارزیابی می‌کند. پوران درخشنده متولد 1330 کرمانشاه و دانش‌آموخته کارگردانی از مدرسه عالی سینما و تلویزیون است. او سینمای را سال 65 با ساختن "رابطه" آغاز کرد و فیلم‌های سینمایی "عبور از غبار"، "زمان از دست رفته"، "عشق بدون مرز"، "شمعی در باد"، "رویای خیس" و "بچه‌های ابدی" را در کارنامه دارد. گفتگوی خبرنگار سینمایی ما با پوران درخشنده را در سی سالگی انقلاب اسلامی می خوانید: پس از تحولاتی که در سینمای بعد از انقلاب ایران به وجود آمد، تعداد کارگردانان زن بیشتر شد. آن سال‌ها در فضای مردانه سینما چه انگیزه‌ای باعث شد به سمت سینما بیایید؟ ـ پوران درخشنده: انقلاب فضای اجتماعی خاصی به وجود آورد. ما که در بطن انقلاب بودیم از همان ابتدا زنان را در کنار مردان دیدیم، اگر زنان حضور پررنگی در عرصه انقلاب نداشتند و از مردان حمایت نمی‌کردند، انقلاب با این سرعت فراگیر نمی‌شد. حضور پررنگ زنان در انقلاب فعالیت آنها را در عرصه‌های اجتماعی بیشتر کرد. انقلاب این فضا را به وجود آورد که زنان نقش اجتماعی بیشتری بپذیرند و در این فضا من و همنسلانم این اعتماد به نفس را پیدا کردیم که وارد حرفه‌هایی شویم که در تسلط مردان بود. انقلاب تفکیک بین مرد و زن را از بین برد. * سینماگران و بدنه سینما بعد از انقلاب به راحتی حضور زنان را پذیرفتند؟ ـ همانطور که گفتم پیروزی انقلاب معادلات و مناسبات اجتماعی تازه‌ای برای جامعه رقم زد. در فضای جدید زنان تلاش می‌کردند هویتی مستقل پیدا کنند و ارزش‌هایشان را نشان دهند. در سال‌های قبل از انقلاب اغلب زنان در سینما بازیگر بودند. کارگردان زن کم داشتیم که فرصت کار هم پیدا نمی‌کردند. اما بعد از انقلاب نسلی تازه با فکرهای متعالی و اهداف بزرگ به سینما آمد. برای این نسل سینما ابزاری برای آگاهی دادن به اجتماع بود. خوشبختانه بدنه سینما خیلی زود حضور زنان را پذیرفت، البته آغاز راه با دشواری‌هایی همراه بود. * چه دشواری‌هایی؟ ـ من و اغلب کسانی که در سینمای بعد از انقلاب فعالیت می‌کردیم در تلویزیون تجربه‌هایی داشتیم و این تجربه‌ها در سینما به ما کمک می‌کرد. سال 65 که من اولین فیلمم را ‌ساختم، با تیمی از حرفه‌ای‌های تلویزیون همکاری کردم. فرهاد صبا، مرحوم خسرو شکیبایی، پرویز پورحسینی، المیرا صباحی، پرویز آبنار و محمود سماکباشی. این گروه سوابق حرفه‌ای روشنی داشتند و همانقدر که برای ارتقای حرفه‌ای خود تلاش می‌کردند، به همکاران زن توجه و زمینه فعالیت آنها را فراهم می‌کردند. * بدنه سینما و تهیه‌کنندگان هم با این فضای تازه همسو بودند؟ ـ نمی‌توانستند تحت تاثیر فضا نباشند. اما نگاه به توانایی‌های کارگردانان زن از ابتدا مثبت نبود. من "رابطه" را در موشکباران تهران ساختم. نگاه مردم به زنی که بازیگران و عوامل را هدایت می‌کند، دیدنی بود و از یادم نمی‌رود. جامعه نمی‌توانست به راحتی بپذیرد یک زن گروهی را رهبری و اداره کند. بعضی تهیه‌کننده‌ها هم احساس می‌کردند یک گروه مردانه از کارگردان زن پیروی نمی‌کند. اما زن‌ها نشان دادند این قابلیت را دارند. تلاش زنان بالاخره فضا را به نفع آنها تغییر داد. * حضور زنان بعد از انقلاب نگاه به زن در سینما را تعدیل کرد و برداشت‌های منفی را تصحیح کرد. ـ زنان قبل از انقلاب بیشتر جنبه یک کالای تجاری را داشتند و باید به فروش فیلم کمک می‌کردند. اما بعد از انقلاب آن جنس سینما فراموش شد و به حاشیه رفت. در دل سینمای بعد از انقلاب زنان رشد کردند و تعریفی تازه از خود ارائه دادند. حضور زنان فیلمساز، چهره‌پرداز، طراح صحنه و بازیگران تحصیلکرده که نگاهی خاص به سینما داشتند فضا را پاک کرد. نگاه مردانه که در سینمای قبل از انقلاب وجود داشت، تبدیل به نگاهی انسانی و شریف شد. در این فضا زن‌ها راحت‌تر کار می‌کردند. * زنان سینماگر به این دنیای جدید وارد شدند اما سیاستگذاری‌های سینمایی زن را به حاشیه برد. در دهه 60 فیلم‌هایی که تصویری خاص از زن ارائه می‌دادند با مشکل مواجه می‌شدند. این دوگانگی به زیان زنان سینماگر نبود؟ ـ با انقلاب فضایی فراهم شد که زنان تصویری تازه از خود ارائه دهند. حتی فیلمسازان مرد هم به مسائل زنان جدی‌تر و عمیق‌تر نگاه کردند. اما طبیعی است که جریان‌های محدودکننده تاثیر منفی روی این حرکت داشتند و روند آن را کند می‌کردند. رشد ملودرام‌سازی سینمای اجتماعی را محدود کرد و از دل ملودرام‌های خانوادگی کمتر تصویری متفاوت از زن بیرون می‌آمد. اما همان زمان فیلمسازن تلاش می‌کردند تصویر قبلی زن را تصحیح کنند و در نهایت موفق شدند. زمان زیادی صرف و مسیری طولانی طی شد و قبول دارم که هنوز به هدف نرسیده‌ایم، اما نمی‌توان گفت سینماگران خود را به قواعد محدود کردند.* شما در "زمان از دست رفته" از زنی صحبت کردید که توانایی باروری ندارد اما می‌خواهد به عنوان یک زن هویت مستقل و نقش اجتماعی داشته باشد. اما این فیلم با مشکل مواجه شد، چون از فضای مرسوم فاصله گرفته بود. برای "مادیان" این اتفاق طور دیگری افتاد. ـ "زمان از دست رفته" داستان زنی است که از نظر جسمی زایش ندارد، اما می‌خواهد جامعه اطرافش را قانع کند که زایش و تولد در ذهن افراد شکل می‌گیرد. این اولین فیلم سینمایی است که از فضای ملودرام و خانواده، مادر فداکار و دختر مهربان بیرون می‌آید و با مشکل مواجه می‌شود. من در این فیلم می‌خواستم بگویم اندیشه بالاتر از جنسیت است و باید فراتر از دیدگاههای سنتی و مردانه جامعه حرکت کرد. زن در فیلم‌هایی که مثال زدید از قالب کلیشه‌ای فاصله گرفته و همین موضوع مشکلاتی برای این فیلم‌ها به وجود آورد. "زمان از دست رفته" درجه جیم گرفت و در شرایط بد اکران و 40 دقیقه آن کوتاه شد. در انتقادهایی که به فیلم مطرح شد گفتند فیلمی ساخته شده که از میدان محسنی پائین‌تر نرفته است. آن زمان روایت قصه در طبقه مرفه جامعه کمی نامتعارف بود و به آن اعتراض می‌شد. در حالی که فیلم قصه مقابله یک زن با فقر فرهنگی است. با این همه بعد از "زمان از دست رفته" من 10 سال نتوانستم فیلم بسازم. * فیلمنامه‌هایتان رد می‌شد؟ ـ فضای کار برایم به وجود نیامد و از فیلمسازی که سه فیلم اولش درجه الف گرفته بود هیچ حمایتی نشد تا فیلم بعدی را بسازد. اما من باور داشتم باید مبارزه کرد و شرایطی به وجود آورد که بشود کار کرد. فکر می‌کنم اغلب زنان سینماگر این دیدگاه را داشتند و با وجود مشکلات تلاش می‌کردند فضا را برای فعالیت خود باز کنند. حتی فیلمنامه "پروین اعتصامی" را برای تلویزیون نوشتم. اما فرصت ساختن آن را به من ندادند. * چقدر زنان در ارائه تصویری تازه از خود در سینمای بعد از انقلاب نقش داشتند؟ ـ اگر زن‌ها تلاش نمی‌کردند این اتفاق نمی‌افتاد. مسئولان بخشی از این ماجرا بودند و حمایت‌هایی که از سینما و زن‌ها کردند اگر با تلاش و تعصب زن‌ها برای تغییر خاستگاهشان در سینما همراه نمی‌شد به موفقیت نمی‌رسید. * در چه دوره‌ای مدیریت سینما به زن‌ها بهای بیشتری داده است؟ - در دهه 60 سیاست‌های حمایتی به نحوی بود که همه جریان‌ها و افراد از شرایط تقریبا مطلوب بهره‌مند می‌شدند، در دهه 70 آزادی‌هایی که در عرصه فرهنگ و هنر به وجود آمد فضایی فراهم کرد تا تصاویری متنوع و متفاوت از زنان در سینما داشته باشیم، اما متاسفانه این جریان ادامه پیدا نکرد. در دهه 60 اتفاق‌هایی خوب در همه حوزه‌ها افتاد و زنان در موسیقی، پزشکی و عرصه‌های فرهنگی به موفقیت رسیدند. در آن دهه زنان از فرصت‌هایی که انقلاب به وجود آورد به خوبی استفاده کردند. * چرا زن‌ها کمتر در حوزه کارگردانی و تهیه‌کنندگی فعالیت می‌کنند و بیشتر در بازیگری متمرکز می‌شوند؟ ـ این حرفه‌ها سخت و مردانه هستند. کارگردان و تهیه‌کننده برای شروع یک پروژه از هفت خوان می‌گذرد و حرکت در این مسیر پرفراز و نشیب انگیزه و قدرت می‌خواهد. شاید با روحیه زنان سازگار نیست که در این فضا کار و این مشکلات را تحمل کنند. ترجیح می‌دهند نویسندگی و بازیگری را انتخاب کنند. بازیگری جذابیت‌های بیشتری نسبت به همه مشاغل سینما دارد و دیده شدن در آن بیشتر از حوزه‌های دیگر است. البته در کارگردانی هم تعداد زنان کم نیست. 10 کارگردان زن در سینمای ایران داریم که نسبت به دیگر کشورها این تعداد قابل توجه است. زن‌ها در بخش تهیه‌کنندگی هم فعالند و این امیدوارکننده است. * روند حرکتی زنان در سینما در این 30 سال رو به رشد بوده و آیا تصویری نزدیک به واقعیت از زنان در سینمای بعد از انقلاب دیده شده است؟ ـ حرکت زنان همراه با بالندگی بوده، با توجه به فرصت‌هایی که در این سال‌ها بین زنان و مردان وجود داشته تاثیری که زنان در سینما داشته‌اند قابل قبول بوده است. زنان با انگیزه پیش آمده‌اند و فقط به فیلمسازی فکر نمی‌کرده‌اند. هدف آنها در کنار تعریف جایگاهی تازه برای خود، روشن کردن ذهن جامعه نسبت به زن و توانایی‌های او بوده است. ما فرصت‌هایی کمتر نسبت به مردان داریم و آنها راحت‌تر از ما وارد جریان‌های ارتباطی می‌شوند و به سادگی و بیشتر از زنان امکانات برای فیلمسازی می‌گیرند. زن‌ها تلاشی مضاعف کرده‌اند تا یک قدم به جلو بردارند. * شما در جشنواره‌های خارجی حضور داشته‌اید، تصویری که مخاطب خارج از مرزها از زن ایرانی و سینماگران زن دارد چگونه است؟ ـ تصویرها متنوع است و این تنوع ریشه در واقعیت جامعه ما دارد. هر فیلمساز بخشی از این واقعیت را به مخاطب نشان می‌دهد. اما تجربه حضور من در محافل سینمایی همیشه خوشایند بوده است. سینماگران خارجی زنان فیلمساز و بازیگر ایرانی را ستوده و رفتاری توام با احترام و حسن نیت داشته‌اند. آنها نگاه زنانه و انسانی حاکم بر فیلم‌های سینماگران زن ایرانی را ستایش کرده‌اند. اگر امکان فعالیت مشترک پیش بیاید زنان سینماگر ایرانی به راحتی می‌توانند با فیلمسازان و بازیگران خارجی رقابت کنند. * چقدر تصویری که یک زن فیلمساز از زنان در فیلم‌هایش نشان می‌دهد، متکی به باوری است که او درباره زنان دارد؟ ـ در "بچه‌های ابدی" می‌بینید زن جوان (الهام حمیدی) تلاش می‌کند در جامعه اطرافش تغییر ایجاد کند و بر اثر این تلاش‌ها تغییر در موقعیت علی اتفاق می‌افتد. ماهی (پانته‌آ بهرام) که زنی با مشکلات مختلف در زندگی است برخلاف فضای زندگی عمل می‌کند. رد پای این زنان را می‌توان در فیلم‌های دیگر هم دید. زنان در سینمای ایران منشا خیر و نیکی بوده‌اند و سرپناهی که خانواده را از پلشتی دور کرده است. فیلمسازی که باور دارد زن می‌تواند روی جامعه و خانواده تاثیر بگذارد، شخصیت‌هایی خلق می‌کند که ریشه در این باور دارند. البته با ترسیم تصویر واقعی از زن در سینما فاصله داریم. خیلی از زنان که در فیلم‌ها می‌بینیم واقعی نیستند و به دغدغه‌های زنان جامعه ما شباهت ندارند. دغدغه زن امروز مشکل چندهمسری یا عشق مخفی شوهرش نیست. سینمای ایران در سال‌های اخیر تمرکز زیادی روی این موضوع‌ها داشته و از بعضی موضوع‌های مهمتر غافل شده است. * گفتید دغدغه‌های زن امروز چیزهای دیگری است. چه چیزهایی؟ ـ زن‌های ما با عملکرد خود نشان می‌دهند چه می‌خواهند. رشد زنان در اجتماع و عرصه‌های مدیریتی دیده نشده و معمولا زنان موفق نادیده گرفته می‌شوند. بحران‌های خانوادگی نمی‌تواند مانع رشد زنان در عرصه‌های اجتماعی شود. * چقدر از این تصویرهای غیر واقعی محصول سیاستگذاری‌ها است و چقدر به غفلت فیلمسازان برمی‌گردد؟ ـ غفلت و کوتاهی بعضی از فیلمسازان در این بخش تاثیر داشته و سیاستگذاری‌ها هم بی‌تاثیر نیست. به هر حال فیلمساز نگاه خود را وارد اثر می‌کند، نباید زن و مسائلش عاملی برای فروش فیلم شود. از فیلمسازان توقع می‌رود زنان را بهانه‌ای برای رسیدن به فروش بالا نکنند. فیلم‌هایی که بعد سرگرم‌کنندگی دارند و زن در آنها عاملی برای به وجود آوردن جذابیت کاذب است در ممیزی با مشکل کمتر روبرو می‌شوند. ممیزی دامن فیلم‌هایی را می‌گیرد که نگاهی متفاوت نسبت به زنان و نقش اجتماعی دارند. * اغلب فیلم‌های ماندگار درباره زن‌ها مثل "لیلا"، "پری"، "شوکران" و... را کارگردانان مرد ساخته‌اند. چرا سهم فیلمسازان زن در ساختن فیلم‌های تاثیرگذار درباره زنان محدود است؟ ـ در کنار تصاویر ماندگاری که کارگردان‌های مرد از دنیای زنان ارائه داده‌اند، کارگردان‌های زن هم در این زمینه موفق بوده‌اند. مردان در شناخت دنیای زنانه چندان موفق نیستند. تصاویری که فیلمسازان زن از دنیای زن‌ها خلق کرده‌اند ملموس‌تر و دوست‌داشتنی‌تر بوده است. باید اعتراف کنم همچنان جای بعضی تصاویر واقعی در سینمای ایران خالی است. * اگر بخواهید بهترین تصویر زن در سینمای ایران را انتخاب کنید چه فیلمی را انتخاب می‌کنید؟ ـ علی حاتمی در "مادر" تصویری ایرانی و ملی از نقش زن و مادر در خانواده ارائه می‌دهد. این تصویر دوست‌داشتنی و خاطره‌انگیز را دیگر در سینمای ایران نمی‌بینیم. نگاهی که سالم، شریف و در عین حال انسانی و عاطفی است. * چقدر امیدوارید نسلی که آمده و تجربه 30 سال سینمای پس از انقلاب را هم می‌تواند از نسل قبل وام بگیرد به ارائه تصویر واقعی از زن کمک کند؟ ـ نسل تازه فیلمسازی در ایران بااستعداد و دارای قابلیت‌های بالا است و می‌توان امیدوار بود مسیر فیلمسازی در سال‌های آینده با تلاش و علاقمندی این نسل و تجربه نسل قبل هموارتر شود. اما مهم این است که ما و مسئولان دغدغه‌مان ثبت تصویر واقعی از زنان باشد. تصویری که در تاریخ ماندگار و انعکاس حضور زنان در جامعه باشد. این موقعیت را مسئولان باید فراهم کنند. من در "گنجشک" و"فرنگیس" سعی کردم تصویری تازه از زنان در بطن جنگ ارائه بدهم، اما شرایط ساخت این فیلمنامه‌ها فراهم نشد. اگر فضا فراهم نشود چطور فیلمساز می‌تواند وارد حوزه‌های تازه شود؟ * بزرگترین مشکل زنان در سینمای ایران چیست؟ ـ زنان فرصت‌های برابر با مردان ندارند، مهمترین دغدغه ما این است. اگر فرصت‌ها برابر باشد ما می‌توانیم مثل کارگردان‌های مرد در مسیری که علاقه‌ داریم حرکت کنیم. مسیر زنان پر از فراز و فرود و پیچ و خم است. * در چه دوره‌ای این فراز و نشیب کمتر بود؟ ـ دهه 60 ... کاش سیاستگذاری‌های آن دوره ادامه پیدا می‌کرد. در آن مقطع برای فیلمسازان زن حرمت قائل بودند و از آنها حمایت می‌کردند. الان فرصت برای ساختن یک فیلم متفاوت به سختی به وجود می‌آید. * در آغاز بحث از تاثیر انقلاب بر سینما گفتید، این تاثیر مثبت همچنان ادامه دارد؟ ـ این موج عظیم منشا تحول‌های بسیاری بوده است. زن در سینمای پس از انقلاب حرمت پیدا کرد و از حاشیه به متن آمد. زنان سینماگر قدر این تحول را دانسته‌اند، امیدوارم مسئولان هم فضایی ایجاد کنند تا این تاثیر مثبت ادامه پیدا کند. گفتگو از محدثه واعظی‌پور

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 678]