درآمد نفت؛ چه بايد كرد و چه نبايد كرد

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: درآمد نفت؛ چه بايد كرد و چه نبايد كرد

ايران- دكتر مسعود نيلي*:
در اين باره كه با درآمدهاي نفتي بر ما چه گذشته و حال بايد با آن چه كنيم بسيار سخن گفته‌اند.

اما بر اين باورم كه در توضيح اين بحث مهم بايد درجه اول به اين نكته پرداخت كه با درآمد‌هاي نفتي چه نبايد كرد.

1 - با توجه به مالكيت دولت بر درآمد‌هاي حاصل از صادرات نفت خام، در مقاطعي كه با افزايش درآمدهاي نفتي مواجه مي‌شويم، نبايد اين افزايش بر هزينه‌هاي دولت تاثير بگذارد و تعهداتي فراتر از ظرفيت بلندمدت دولت ايجاد كند. متأسفانه اين اتفاقي است كه هم در سال‌هاي 52-56 و هم در سه سال اخير رخ داد.

2 - استفاده از درآمدهاي حاصل از صادرات نفت خام نبايد منجر به ايجاد بي‌ثباتي دركشور با افزايش حجم نقدينگي از طريق پايه پولي شود، متأسفانه اين امر نيز در سال‌هاي 52-56 و در 3 سال اخير اتفاق افتاد، به‌طوري كه طي 3 سال نقدينگي دو برابر شد.

3 - درآمد نفت نبايد سبب گسترش بي‌رويه واردات شود. آسيب‌هايي كه افزايش قابل توجه حجم واردات به توليد داخلي وارد مي‌كند زياد است. اين موضوع همچنين بر مقدار سرمايه گذاري در بخش‌هاي توليدي كشور و ميزان اشتغال تاثير مخربي مي‌گذارد.

باز هم اين پديده هم در سال‌هاي 52-56 و هم 84-86 اتفاق افتاد. و اما چه بايد كرد:
1 - همه بر اين نكته اتفاق نظر داريم كه درآمد حاصل از نفت پرنوسان است و در مقاطعي با درآمد بسيار پايين و در مقاطعي با درآمد بسيار بالا مواجه بوده‌ايم. بنابراين، از آنجايي كه مصارف درآمدهاي نفتي در حوزه‌هايي است كه اهميت زيادي دارد - مثل بودجه دولت و خدماتي كه دولت عرضه مي‌كند - بنابراين به‌طور طبيعي در مقاطعي كه با كاهش درآمدهاي نفتي مواجه مي‌شويم، اين امكان وجود ندارد كه به سرعت بودجه دولت را كاهش دهيم. بنابراين، منطقي است كه بخشي از درآمدهاي نفت در ايام رونق را صرف ثبات‌سازي بودجه نماييم. اين هدف از برنامه سوم با حساب ذخيره ارزي دنبال مي‌شود.

2 - در بلندمدت بايد توجه كرد كه درآمدهاي نفت حاصل از تركيب متغيرهايي است كه اكثرا ثابت هستند؛ درآمد نفت از حاصل ضرب مقدار صادرات روزانه، در روزهاي سال، در قيمت نفت، در نرخ ارز به دست مي‌آيد. به جز قيمت نفت، بقيه عوامل تشكيل‌دهنده درآمد نفت تقريبا ثابت هستند، به اين معني كه مقدار صادرات اگر روندي نزولي نداشته باشد، تقريبا ثابت است، تعداد روزهاي سال نيز ثابتند و نرخ ارز نيز در سياست‌هاي كلان دولت فعلي تقريبا ثابت است.

در طرف هزينه‌ها نيز تركيبات متغيري وجود دارند كه همگي در حال افزايش هستند. هزينه‌ها تركيبي از جمعيت، تورم و حوزه فعاليت‌هاي دولت است. جمعيت و تورم روندي افزايشي دارند، انتظار طبيعي مردم هم اين است كه كيفيت و كميت خدمات دولت در طول زمان افزايش يابد.

پس درآمد نفت از مولفه‌هايي تشكيل شده است كه تقريبا ثابت است، اما هزينه‌هاي دولت در طول زمان در حال افزايش است.

حتي اگر در يك مدل ساده و در يك بازه زماني كوتاه مدت شبيه سازي كنيم و از همين سالي كه در آن قرار داريم به سمت آينده حركت كنيم، در مي‌يابيم كه با مشكل در حال تشديد كسري بودجه مواجه خواهيم شد.

امسال حدود 100.000 ميليارد ريال كسري بودجه داريم و اگر فرض كنيم در سال آينده قيمت نفت 80 دلار باشد و همه درآمدهاي نفت را بدون اينكه در حساب ذخيره هم بگذاريم، وارد بودجه نماييم و با فرض اين كه ماليات نيز با نرخي بيشتر از سال‌هاي گذشته افزايش يابد، در 3-4 سال آينده با كسري بودجه‌هاي 300-400 هزار ميلياردي مواجه خواهيم بود.

نتيجه اين كه اگر در چارچوب سياست‌هاي موجود اقتصاد كلان حركت كنيم، ظرف مدت كوتاهي به كسري بودجه‌هاي بسيار زيادي خواهيم رسيد. اگر اين مطالب را بپذيريم، چيزي كه تحت عنوان مازاد درآمد نفتي طي سال‌ها به دست مي‌آيد را علاوه بر اينكه بايد براي ثبات سازي در حساب ذخير ارزي قرار دهيم، بخشي نيز بايد براي جبران كسري بودجه‌هاي آتي پس‌اندازشود. شكل اين پس‌انداز نيز مي‌تواند به‌صورت سرمايه‌گذاري بلندمدت در طرح‌هاي بين‌المللي باشد.

* رئيس دانشكده اقتصاد دانشگاه صنعتي شريف

تاريخ درج: 21 خرداد 1387 ساعت 14:25 تاريخ تاييد: 21 خرداد 1387 ساعت 17:15 تاريخ به روز رساني: 21 خرداد 1387 ساعت 17:15
سه شنبه 21 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 177]