سنت جعلي قمه‏زدن در نگاه تاريخ نبايد كاري كنيم كه آحاد جامعه اسلامي برتر آدم‌هاي خرافي بي‏منطق معرفي شوند...

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: *سنت جعلي قمه‏زدن در نگاه تاريخ* نبايد كاري كنيم كه آحاد جامعه اسلامي برتر آدم‌هاي خرافي بي‏منطق معرفي شوند...
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: فقه و حقوق - فقه

به نظر مي‌رسد كه قمه‌زني اولين‌بار در دوره صفويه وارد ايران شد و كم كم در ميان رسوم عزاداري ايرانيان رخنه كرد و در برخي مناطق به بخشي ثابت از عزاداري‌هاي امام حسين (ع) بدل شد اما از همان زمان، چه در ايران و چه در كشورهاي همسايه همواره برخي از علما، روحانيون و مراجع عظام نسبت به اين‌گونه رفتارهاي افراطي در عزاداري‌ها واكنش نشان مي‌دادند، در ايران نيز امام خميني (ره) عنوان كردند كه "در شرايط موجود قمه زده نشود" و پس از انقلاب اسلامي در خرداد سال 1373 در آستانه ماه محرم مقام معظم رهبري بيانات صريحي در جايز نبودن قمه زني ايراد كردند، پس از بيانات ايشان بسياري از علما از ايشان حمايت كرده و از دسته‌هاي عزاداري خواستند كه از اين اقدام پرهيز كنند.

خبرنگار ايسنا، به مناسبت 21 خرداد، سالروز تقبيح قمه زدن و اعمال خرافي در مراسم عزاداري سيدالشهدا (ع) توسط مقام معظم رهبري، نگاهي داشته به تاريخ ورود قمه‌زني به دسته‌هاي عزاداري و نظرات فقها و مراجع تقليد كشور به اين موضوع كه در پي مي‌آيد.

*تاريخچه ورود قمه‌زني به دسته‌هاي عزاداري*

اگر چه در بيشتر منابع موجود عنوان مي‌شود كه قمه‌زني اولين بار در دوره صفويه وارد ايران شده است اما ظاهرا درخصوص منشا اصلي ايجاد آن اقوال مختلفي وجود دارد. در اين زمينه در كتاب دست پنهان عنوان شده است كه آنچه كه بيشتر از همه مستند و قابل اثبات است، اين است كه تيغ‏زني و قمه‏زني رسومي عاريتي‏اند كه به فارس‏ها و اعراب منتقل شده‏اند.

شهيد مطهري نيز در اين زمينه مي‌نويسد: «قمه‌زني و بلند كردن طبل و شيپور، از ارتدوكس‌هاي قفقاز به ايران سرايت كرده و چون روحيه مردم براي پذيرفتن آنها آمادگي داشت، همچون برق در همه جا دويد.»

استاد يوسفي غروي نيز در گفت‌وگو با "تبيان" با تاييد اين موضوع كه از نظر تاريخي ظاهرا آن وقت كه صفويه سر كار آمدند، قمه زني ايجاد شد افزوده است: عثماني‌ها گروه فداييان داشتند، صفويه هم يك گروه فداييان درست كرده بودند مانند آل‌بويه كه در قرن سوم و چهارم در بغداد عمدتا دسته‌هاي اوليه عزاداريشان دسته‌هاي نظامي‌شان بود، به ارتش دستور داده بودند كه به طور منظم و دسته‌بندي شده، دسته عزاداري راه بيندازند. صفويه هم وقتي سر كار آمدند اين برنامه را تكرار كردند. يكي از افواج فداييان، قزلباش صفوي بودند... فداييان صفويه در روز عاشورا شمشير به دست بيرون آمدند و تصورشان اين بود كه نوعي همدردي و مواسات با اصحاب امام حسين (ع) داشته باشند. آنان مي‌گفتند در چنين روزي كه اصحاب امام حسين و خود امام و بني هاشم تير مي‌خوردند پس ما هم اين حالت را براي خودمان ايجاد مي‌كنيم، يعني نشان مي‌دهيم كه ما در راه امام حسين فدوي هستيم و حاضريم سرمان بريده شود و اين شروع قمه زني شد (منبع: سايت تبيان، گفت‌وگو با استاد يوسفي غروي).

به نظر مي‌رسد كه رسم تيغ‏زني و قمه‏زني در دوره قاجار عموميت يافته است. فصل دوم كتاب دست پنهان؛ سه موج مخالفت علما با قمه‌زني اشاره مي‌كند:

1. موج اول؛ مبارزه علامه سيدمحسن‏امين (رحمه‏الله) با انحرافات عملي در عزاداري و حمايت سيدابوالحسن ‏اصفهاني (قدس‏سره) از نهضت ‏تنزيه

فتواي آيت‌الله علامه امين عاملى (‏قدس‏سره) در خصوص قمه‌زني اين بود كه قمه‏زنى و اعمالى ديگر از اين قبيل در مراسم عزادارى حسينى به حكم عقل و شرع حرام است و زخمى ساختن سر، كه نه سود دنيوى دارد و نه اجر اخروى، ايذاء نفس است كه خود در شرع حرام است و در مقابل اين عمل، شيعه‏ى اهل بيت را در انظار مردم مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشى قلمداد مى‏كنند و شكى نيست كه اين اعمال ناشى از وساوس شياطين بوده و موجب رضايت‏خدا و پيامبر و اهل بيت اطهار نيست و البته تغيير نام اين اعمال در ماهيت و حكم شرعى آن كه حرمت است، تغييرى نمى‏دهد.

البته پس از مدتي آيت‌الله العظمي سيدابوالحسن اصفهاني به طرفداري از او فتوا صادر كرده و به صراحت مي‌گويد: همانا استفاده از امثال شمشير و زنجير و طبل و بوق و امثال آنچه امروزه در دسته‏ها و مواكب عزاداري عاشورا رايج شده، قطعا حرام و غير شرعي است. اين فتوا نيز موجب اختلافات و سر و صداي شديدي شد.

در بصره نيز آيت‌الله سيد مهدي قزويني به حمايت از علامه سيد محسن امين برخاسته و در آثار خويش به انتقاد از قمه‌زني پرداخت. وي بر اين اعتقاد بود كه استفاده از آهن، يعني زنجير و قمه در مراسم عزاداري حدود يك قرن قبل و توسط مردماني كه تسلط زيادي به قوانين شريعت نداشتند، پديد آمده است.

2. موج دوم؛ مقابله حضرت امام خميني (قدس سره) با قمه زني و امثال آن.

بنيانگذار جمهوري اسلامي طي چند سخنراني، به تبين نقش مجالس عزاي حسيني در حفظ و بقاي مكتب تشيع مي‌پردازد و ضرورت برگزاري مراسم عزاداري به همان شيوه سنتي را مورد تاكيد قرار مي‌دهد اما با گسترش برخي مظاهر آزار جسماني در مراسم سوگواري امام حسين(ع) و امكان بهره‌برداري دشمنان از اين رفتارها، ايشان با صدور حكمي از قمه‌زني نهي و جواز شبيه خواني را مشروط به عدم وهن اعلام فرمودند. امام درباره قمه‌زني، شبيه‌خواني، روضه‌خواني و عزاداري عنوان مي‌كنند: در وضع موجود قمه نزنند و شبيه‌خواني اگر مشتمل بر محرمات و موجب وهن مذهب نباشد، مانع ندارد اگر چه روضه خواني بهتر است و عزاداري براي سيد مظلومان از افضل قربات است.

در پي اين اقدام حضرت امام (قدس سره)، آيت‌الله شهيد سيد محمد باقر صدر (قدس سره) و شهيد آيت‌الله مرتضي مطهري و جمعي از علما به حمايت از اين حكم و محكوميت اين اعمال پرداختند.

شهيد آيت‌الله مطهري در كتاب "حوزه و روحانيت" عنوان مي‌كند: «قمه‌زني در شرايط فعلي هيچ دليل عقلي و نقلي بر آن نداريم و يكي از مصاديق بارز تحريف محسوب و حداقل اينكه در زمان فعلي، باعث زير سوال رفتن تشيع مي‌شود از برنامه‏هايي كه هيچ ارتباطي با اهداف امام حسين(ع) ندارد، تيغ، قمه و قفل زدن است؛ قمه زدن هم همين طور است. اين كار، كار غلطي است. يك عده قمه‏ها را بگيرند، به سرهاي خودشان بزنند و خون‌ها را بريزند كه چه شود؟ كجاي اين حركت، عزاداري است.»

اين كتاب موج سوم را سخنان و اظهارات صريح مقام معظم رهبري نسبت به قمه‌زني عنوان كرده است.

*تصريح تقيبح قمه‌زني از سوي مقام معظم رهبري در سال 73 *

مقام معظم رهبري در 17 خرداد 73 در جمع روحانيون‌، فضلا و طلاب‌ استان‌ كهگيلويه‌ و بوير احمد نسبت به ‌ترويج‌ برخي‌ مسايل‌ خرافي‌ در جامعه‌ اظهار ناخرسندي‌ و نگراني‌ كردند و فرمودند: "قمه‌زني‌ از كارهاي‌ خلاف‌، جعلي‌ و نادرست‌ است‌ كه‌ متأسفانه‌ طي‌ چند سال‌ اخير برخي‌ در حال‌ ترويج‌ آن‌ هستند. قمه‌زني‌ مربوط به‌ دين‌ و يا يك‌ حركت‌ عزاداري‌ نيست‌ و قطعا خلاف‌ و يك‌ بدعت‌ است‌ و بدون‌ ترديد خداوند به‌ انجام‌ آن‌ راضي‌ نيست‌ و اينجانب‌ نيز از كسي‌ كه‌ تظاهر به‌ قمه‌زني‌ مي‌كند قلبا راضي‌ نيستم‌".( سخنراني 17 خرداد 73 به نقل از پايگاه اطلاع رساني دفتر مقام معظم رهبري)

ايشان همچنين در در جمع روحانيون استان كهگيلويه و بوير احمد در آستانه ماه محرم‏ عنوان كردند: "بنده خيلي متأسفم كه بگويم در اين سه، چهار سال اخير، برخي كارها در ارتباط با مراسم عزاداري ماه محرم ديده شده است كه دست‌هايي به غلط، آن را در جامعه ما ترويج كرده‏اند. كارهايي را باب مي‏كنند و رواج مي‏دهند كه هر كس ناظرِ آن باشد، برايش سؤال به‏وجود مي‏آيد...". "قمه‏زدن نيز همين‏طور است. قمه‏زدن هم از كارهاي خلاف است. مي‏دانم عده‏اي خواهند گفت «حق اين بود كه فلاني اسم قمه را نمي‏آورد.» خواهند گفت «شما به قمه‏زدن چه‏كار داشتيد؟ عده‏اي مي‏زنند؛ بگذاريد بزنند!» نه؛ نمي‏شود در مقابل اين كار غلط سكوت كرد. اگر به‏گونه‏اي كه طي چهار، پنج سال اخير بعد از جنگ، قمه‏زدن را ترويج كردند و هنوز هم مي‏كنند، در زمان حيات مبارك امام رضوان‏الله‏عليه ترويج مي‏كردند، قطعاً ايشان در مقابل اين قضيه مي‏ايستادند. كار غلطي است كه عده‏اي قمه به‏دست بگيرند و به سر خودشان بزنند و خون بريزند. اين كار را مي‏كنند كه چه بشود؟! كجاي اين حركت، عزاداري است؟! البته، دست بر سر زدن، به نوعي نشانه عزاداري است. شما بارها ديده‏ايد، كساني كه مصيبتي برايشان پيش مي‏آيد، برسروسينه خود مي‏كوبند. اين نشانه عزاداري معمولي است. اما شما تا به حال كجا ديده‏ايد كه فردي به خاطر رويكرد مصيبت عزيزترين عزيزانش، با شمشير برمغز خود بكوبد و از سر خود خون جاري كند؟! كجاي اين كار، عزاداري است؟! قمه‏زدن، سنتي جعلي است. از اموري است كه مربوط به دين نيست و بلاشك، خدا هم از انجام آن راضي نيست. علماي سلف دستشان بسته بود و نمي‏توانستند بگويند «اين كار، غلط و خلاف است.» امروز روز حاكميت اسلام و روز جلوه اسلام است. نبايد كاري كنيم كه آحاد جامعه اسلامي برتر، يعني جامعه محب اهل‏بيت عليهم‏السلام كه به نام مقدس ولي عصر ارواحنافداه، به نام حسين‏بن‏علي عليه‏السلام و به نام اميرالمؤمنين عليه‏الصلاه‌والسلام، مفتخرند، در نظر مسلمانان و غيرمسلمانان عالم، به‏عنوان يك گروه آدم‌هاي خرافي بي‏منطق معرفي شوند. من حقيقتا هر چه فكر كردم، ديدم نمي‏توانم اين مطلب - قمه‏زدن - را كه قطعاً يك خلاف و يك بدعت است، به اطلاع مردم عزيزمان نرسانم. اين كار را نكنند. بنده راضي نيستم. اگر كسي تظاهر به اين معنا كند كه بخواهد قمه بزند، من قلباً از او ناراضي‏ام. اين را من جداً عرض مي‏كنم. يك وقت بود در گوشه و كنار، چند نفر دور هم جمع مي‏شدند و دور از انظار عمومي مبادرت به قمه‏زني مي‏كردند و كارشان، تظاهر - به اين معنا كه امروز هست - نبود. كسي هم به خوب و بد عملشان كار نداشت؛ چرا كه در دايره محدودي انجام مي‏شد. اما يك وقت بناست كه چند هزار نفر، ناگهان در خياباني از خيابان‌هاي تهران يا قم يا شهرهاي آذربايجان و يا شهرهاي خراسان ظاهر شوند و با قمه و شمشير برسر خودشان ضربه وارد كنند. اين كار، قطعاً خلاف است. امام حسين عليه‏السلام، به اين معنا راضي نيست. من نمي‏دانم كدام سليقه‏هايي و از كجا اين بدعت‌هاي عجيب و خلاف را وارد جوامع اسلامي و جامعه انقلابي ما مي‏كنند؟!" ( بيانات مقام معظم رهبرى در جمع روحانيون استان كهگيلويه و بوير احمد در آستانه ماه محرم‏ 17 خرداد 73)

چند روز بعد در 27 خرداد 73 مقام معظم رهبري در پاسخ به نامه حجت‌الاسلام مروج امام‌ جمعه‌ اردبيل كه تبعيت مردم اردبيل از نصايح و رهنمودهاي مقام‌ معظم‌ رهبري‌ در مساله‌ عزاداري‌ امام حسين در آن عنوان شده بود، نوشتند:

"شيعه‌ي‌ محبت‌ و مخلصي‌ كه‌ در روز عاشورا با قمه‌ سر و روي‌ خود و حتي‌ كودكان‌ خردسال‌ خود را خونين‌ مي‌كند آيا راضي‌ است‌ كه‌ با اين‌ عمل‌ خود در روزگاري‌ كه‌ هزاران‌ چشم‌ عيب‌جو و هزاران‌ زبان‌ بدگو، در پي‌ بدمعرفي‌ كردن‌ اسلام‌ و تشيع‌ است‌، عمل‌ او را مستمسك‌ دشمني‌ خود قرار بدهد؟ آيا راضي‌ است‌ كه‌ با تظاهر به‌ اين‌ عمل‌، خون‌ ده‌ها هزار جوان‌ بسيجي‌ صفت‌ عاشق‌ را كه‌ براي‌ آبرو دادن‌ به‌ اسلام‌ و تشيع‌ و نظام‌ جمهوري‌ اسلامي‌ بر زمين‌ ريخته‌ شده‌ است‌، ضايع‌ سازد؟ آنچه‌ از قول‌ مراجع‌ سلف‌ رحمه‌اله‌عليهم‌ نقل‌ شده‌ است‌ بيش‌ از اين‌ نيست‌ كه‌ اگر اينكار ضرر معتني‌ به‌ ندارد جايز است‌. آيا سبك‌ كردن‌ شيعه‌ در افكار جهانيان‌ ضرر معتني‌ به‌ نيست‌؟ آيا مخدوش‌ كردن‌ محبت‌ و عشق‌ شيعيان‌ به‌ خاندان‌ مظلوم‌ پيامبر صلي‌اله‌ عليه‌ و آله‌ و بخصوص‌ شيفتگي‌ بي‌حد و حصر آنان‌ به‌ سالار شهيدان‌ عليه‌ السلام‌ را بدجلوه‌ دادن‌، ضرر نيست‌؟ كدام‌ ضرر از اين‌ بالاتر است‌؟ اگر قمه‌ زدن‌ به‌ صورت‌ عملي‌ انفرادي‌ در خانه‌هاي‌ در بسته‌ انجام‌ مي‌گرفت‌، ضرري‌ كه‌ ملاك‌ حرمت‌ است‌ فقط ضرر جسمي‌ بود، اما‌ وقتي‌ اينكار علي‌ رؤس‌الاشهاد و در مقابل‌ دوربين‌ها و چشم‌هاي‌ دشمنان‌ و بيگانگان‌ بلكه‌ در مقابل‌ چشم‌ جوانان‌ خودمان‌ انجام‌ مي‌گيرد، آنوقت‌ ديگر ضرري‌ كه‌ بايد معيار حرمت‌ باشد، فقط ضرر جسمي‌ و فردي‌ نيست‌، بلكه‌ مضرات‌ بزرگ‌ تبليغي‌ كه‌ با آبروي‌ اسلام‌ و شيعه‌ سروكار دارد نيز بايد مورد توجه‌ باشد. امروز اين‌ ضرر، بسيار بزرگ‌ و شكننده‌ است‌ و لذا قمه‌زدن‌ علني‌ و همراه‌ با تظاهر، حرام‌ و ممنوع‌ است‌، البته‌ كساني‌ كه‌ در سال‌هاي‌ گذشته‌ از روي‌ عشق‌ و اخلاص‌ قمه‌ زده‌اند مأجورند و بخاطر نيتشان‌ مستوجب‌ ثواب‌ الهي‌اند ان‌شاءالله‌."

در 1 / 1/ 76 نيز حضرت آيت‌الله خامنه‌اي در اجتماع بزرگ مردم در صحن امام خمينى (ره) مشهد مقدس رضوى بر همان مواضع پيشين خود در اين خصوص تاكيد كردند:‌ من در دو، سه سال قبل از اين، راجع به قمه‏زدن مطلبي را گفتم و مردم عزيز ما، آن مطلب را با همه وجود پذيرفتند و عمل كردند. اخيراً مطلبي را كسي به من گفت كه خيلي برايم جالب و عجيب بود. براي شما هم آن مطلب را نقل مي‏كنم. كسي كه با مسايل كشور شوروي سابق و اين بخشي كه شيعه‏نشين است - جمهوري آذربايجان - آشنا بود، مي‏گفت: آن زمان كه كمونيست‌ها بر منطقه آذربايجان شوروي سابق مسلط شدند، همه آثار اسلامي را از آن‏جا محو كردند. مثلاً مساجد را به انبار تبديل كردند، سالن‌هاي ديني و حسينيه‏ها را به چيزهاي ديگري تبديل كردند و هيچ نشانه‏اي از اسلام و دين و تشيع باقي نگذاشتند. فقط يك چيز را اجازه دادند و آن، قمه زدن بود! دستورالعمل رؤساي كمونيستي به زيردستان خودشان اين بود كه مسلمانان حق ندارند نماز بخوانند، نماز جماعت برگزار كنند، قرآن بخوانند، عزاداري كنند، هيچ كار ديني نبايد بكنند؛ اما اجازه دارند قمه بزنند! چرا؟ چون قمه‌زدن، براي آنها يك وسيله تبليغ بر ضد دين و بر ضد تشيع بود. بنابراين، گاهي دشمن از بعضي چيزها، اين گونه عليه دين استفاده مي‏كند. هرجا خرافات به ميان آيد، دين خالص بدنام خواهد شد.(بيانات مقام معظم رهبرى در اجتماع بزرگ مردم در صحن امام خمينى(ره) مشهد مقدس رضوى)

رهبر معظم انقلاب در سال 86 در ديدار جمعى از اقشار مختلف مردم قم به برخي از افراد اشاره مي‌كنند كه مخالفت با قمه‌زني را مخالفت با عزاداري تصور مي‌كنند. ايشان در اين خصوص بيان كردند:"... يك وقتى ما راجع به مساله‏ى تظاهرات قمه، مطلبى را گفتيم، يك عده‏اى گوشه كنار صداشان بلند شد كه آقا! اين عزادارى امام حسين (ع)‌ است؛ مخالفت نشود با عزادارى امام حسين! اين، مخالفت با عزادارى نيست؛ مخالفت با ضايع‌كردن عزادارى است. عزادارى امام حسين را نبايد ضايع كرد. منبر حسينى، مجلس حسينى، محل بيان حقايق دينى، يعنى حقايق حسينى است..." (19 / 10 / 86)

پس از انتشار اين بيانات و صدور حكم حرمت قمه‌زني از سوي ايشان، جمعي از علما و شخصيت‏هاي فقهي حوزه علميه، با صدور فتاواي جديد و برخي نيز با تصريح به لازم‌الاتباع بودن حكم رهبر معظم انقلاب، بر خلاف فتواي پيشين خود - كه گاه به جواز يا حتي استحباب قمه‌زني قائل بودند- به عدم جواز اين عمل فتوا دادند.

*نظرات برخي علما و مراجع در حرمت قمه زني و لزوم اطاعت از ولي امر مسلمين*

آيت‌الله العظمي مكارم شيرازي در پاسخ به اين سوال كه موضوع قمه‌زني و تيغ‌زني چيست؟ بيان كرد:‌ تعظيم شعاير حسيني(ع) از بهترين كارهاست و آثار مثبت فراواني دارد ولي قمه‌زني جزو برنامه‌هاي حسيني نيست و غالباً سبب مي‌شود كه اين مراسم عزاداري در نظر ديگران موهون گردد. با زبان خوب و مؤدبانه همه را سفارش كنيد كه اين كار را به‌طور كامل ترك كنند.

وي در جايي ديگر نيز راجع به قمه‌زني عنوان كرد:‌ تعظيم شعاير حسيني(ع) از افضل قربات است ولي بايد از اعمالي كه موجب وهن مذهب و ضرر به بدن مي شود اجتناب كرد.

آيت‌الله العظمي صانعي نيز در پاسخ به استفتايي درباره قمه‌زني بيان كرد: به نظر اينجانب جايز است و مشمول اطلاقات و عمومات ابكاء و بكاء و تعظيم شعائر مى‌باشد البته به‌شرط آنكه موجب اذيت شدن و جنايت به بدن نباشد كه معمولا در قمه زنى چنين نبوده است.

آيت‌الله العظمي فاضل لنكراني (‏قدس‏سره) بيان كرده است: با توجه به گرايشى كه نسبت به اسلام و تشيع بعد از پيروزى انقلاب اسلامى ايران در اكثر نقاط جهان پيدا شده و ايران اسلامى به عنوان ام‌القراى جهان اسلام شناخته مى‌شود و اعمال و رفتار ملت ايران به عنوان الگو و بيانگر اسلام مطرح است، لازم است در رابطه با مسايل سوگوارى و عزادارى سالار شهيدان حضرت ابى عبدالله الحسين (عليه السلام) به گونه‌اى عمل شود كه موجب گرايش بيشتر و علاقمندى شديدتر به آن حضرت و هدف مقدس وى گردد. پيداست در اين شرايط، مسأله قمه زدن نه تنها چنين نقشى ندارد، بلكه به علت عدم قابليت پذيرش و نداشتن هيچگونه توجيه قابل فهم مخالفين، نتيجه سوء بر آن مترتب خواهد شد. لذا لازم است شيعيان علاقمند به مكتب امام حسين (عليه السلام) از آن خوددارى كنند و چنانچه در اين مورد نذرى وجود داشته باشد، نذر واجد شرايط صحت و انعقاد نيست.

آيت‌الله العظمي نوري همداني نيز در اين زمينه اظهار داشت:‌ "... لازم است (شيعيان) با مراسم عزاداري كار زينبي كنند يعني با منطق اسلام توام و از هرگونه حركتي كه اين دين مقدس را بي منطق قلمداد نمايد، منزه باشد و عزاداران محترم و متعهد به جاي اينكه قمه را فرق خود بكوبند در فكر آن باشند، قمه را بر سر دشمنان اسلام كه اراضي آنان را اشغال و در فكر تضعيف آنان مي‌باشند و منابع آنان را غارت و بالاخره هر روزي با ترفند جديدي حيات اسلامي آنان را به مخاطره مي اندازند، بكوبند."

گزارش از خبرنگار ايسنا: مرضيه خلقتي

----------------------------------------------------------

منابع:‌

*پايگاه اطلاع‌رساني آيت‌الله العظمي مكارم شيرازي http://www.makaremshirazi.org/persian/modules.php?name=es&p=2&id=128

*پايگاه اطلاع‌رساني آيت‌الله العظمي صانعي:

http://www.saanei.org/page.php?pg=showistifta&id=418&lang=fa

*پايگاه اطلاع رساني دفتر مقام معظم رهبري: http://www.leader.ir/

*سايت تبيان (مصاحبه با يوسفي غروي)http://old.tebyan.net/Teb.aspx?nId=17263

*دست پنهان؛ نگاهي به تاريخچه، مباني فقهي و بازتاب‏هاي قمه‏زني در افكار عمومي و رسانه‏هاي بين‏المللي. تهيه و تنظيم: واحد پژوهش دفتر فرهنگي فخرالأئمه (عليهم‏السلام) – قم‏المقدسه، ناشر: اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان قم، ليتوگرافي: آل ياسين/ نوبت چاپ: اول – دي ماه 1386 قابل دسترس در *سايت‌http://www.agahsazi.com/News.asp?NewsID=3430 ‌

انتهاي پيام
سه شنبه 21 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 370]