جهاني پاك براي همه

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: جهاني پاك براي همه

زيست‌بوم- اسدالله افلاكي:
جهاني كه براي درختان و جانوران ناامن باشد، براي انسان هم ناامن خواهد بود.

پنجم ژوئن 2008 (16 خرداد 1387) كه فرا مي‌رسد، سي و ششمين سالي است كه جهانيان به بهانه محيط زيست گردهم مي‌آيند و با برگزاري همايش‌ها، مسابقات، كارناوال‌ها، نمايشگاه‌ها، جشنواره‌ها، كنسرت‌ها، هم‌انديشي‌هاي گروهي و تخصصي و بسياري آيين‌هاي متنوع ديگر در سطوح مردمي و دولتي مي‌كوشند تا نشان دهند كه حفظ محيط زيست، يكي از راهبردي‌ترين و اصلي‌ترين وظايفي است كه مسئوليت انجام آن را به‌صورت توأمان بايد تمامي دولت‌هاي عضو سازمان ملل متحد به همراه فرد فرد شهروندان‌شان بپذيرند و انجام دهند.

با اين وجود و به رغم انتشار ميليون‌ها صفحه گزارش علمي، ايراد ده‌ها و صدها هزار ساعت سخنراني، تهيه بيليون‌ها دقيقه فيلم مستند، علمي و داستاني با موضوع محيط زيست و وضع قوانين جزايي و حقوقي سخت‌گيرانه‌تر در برابر متجاوزين به حريم طبيعت و مخربان محيط‌زيست در طول 36 سال گذشته، آنچه مشهود است؛ مشاهده روند شتابان و پيش‌برنده افت كارايي سرزمين و ناپايداري زيست‌بوم در تمامي ابعاد و همه حوزه‌هاي متأثر از آن در زمين، آب و فضا است. آمارها همه نشان‌دهنده آلودگي بيشتر منابع آب و خاك، افزايش رخدادهاي طبيعي فاجعه‌بار، فزوني نرخ جابه‌جايي (فرسايش) خاك، كاهش تراكم و تنوع زيستي در هر دو حوزه گياهي و جانوري و سرانجام ظهور بحران‌ها‌يي جديد چون بيابان‌زايي، تغيير اقليم و جهان گرمايي است. دريافت‌هايي كه بشر امروز را با طرح جدي اين پرسش رودررو مي‌سازد كه «چرا انسان‌ها با وجود آن كه مي‌دانند، ادامه حيات‌شان روي اين يگانه كره قابل زيستن در كهكشان راه شيري، در گرو حفظ مواهب طبيعي و زيست‌مندان متنوع گياهي و جانوري آن است، باز هم آنگونه كه سزاوار است، اقدامي ملموس و مهاركننده براي كاهش ضريب ناپايداري زيست‌بوم انجام نمي‌دهند؟!»

پرسش فوق كليدي‌ترين و البته شايد آزاردهنده‌ترين سؤالي است كه هر يك از ما، به فراخور مسئوليت و جايگاه اجتماعي‌مان بايد از خود بپرسيم. يك قاضي بايد از خود بپرسد كه چرا با وجود مجازات‌هايي كه به حكم قانون و متأثر از اصل مترقي 50 قانون اساسي بر متجاوزين و متصرفين منابع طبيعي و محيط زيست اعمال داشته، همچنان شمار اين چنين پرونده‌هايي در محاكم دادگستري كشور در حال افزايش است؟! يك معلم يا مدرس دانشگاه بايد از خود بپرسد چرا با وجود گذران سهم عمده‌اي از زندگيش در پاي تخته سياه يا دستگاه نمايش اسلايد و كوشش‌هاي شبانه‌روزيش، همچنان آنگونه كه بايد دانش‌آموزان و دانشجويانش التزامي عملي به آموزه‌هاي محيط زيست نشان نمي‌دهند و تشكل‌هاي مردم‌نهاد طرفدار محيط زيست در ايران از كمترين وزن ممكن برخوردار هستند؟! يك نماينده مجلس يا وزير مملكت يا مدير ارشد دولتي بايد از خود بپرسد: چرا با وجود حضور در اغلب همايش‌هاي سبز و توصيه مردم به حفظ محيط زيست و جلوگيري از تشديد آلودگي زيست‌بوم، عملاً حاصل چهار سال خدمت‌شان در صحن بهارستان يا طبقه فوقاني ساختمان فلان وزارتخانه يا نهاد حكومتي از منظر محيط زيست قابل دفاع نيست؟! و سرانجام يك پژوهش‌گر محيط زيست و منابع طبيعي بايد آنقدر شجاعت داشته باشد كه اين ناتواني غم‌بار را تحليل كرده و راه برون‌رفت از آن را بي‌هيچ ملاحظه‌اي نشان دهد.

ما به‌عنوان متخصص و مدرس محيط زيست حتي نتوانستيم آنقدر آگاهي و شور در مردم بيافرينيم كه آنها خود در برابر احداث فلان سازه غول‌پيكر بتني (سد) بايستند و يا با ساخت جاده از قلب زيست‌بومي جنگلي (جاده ابر شاهرود)، عرصه‌اي حفاظت‌شده (جاده لواسان به بلده نور) يا تالابي بين‌المللي (تالاب انزلي، ارژن و...)، مخالفت كرده و به فن‌سالاران طبيعت‌ستيز نشان دهند كه برايشان «پايداري توسعه» مهم‌تر از رفع نيازهاي كوتاه مدت است. شوربختانه آن كه در بسياري از موارد، اين طرفداران اندك محيط زيست بوده‌اند كه عملاً در برابر مردمي كه خواهان احداث سد، پالايشگاه، جاده و فلان سازه اشتغال‌زا بوده‌اند، ايستاده‌اند و از اين زورآزمايي غم‌بار، مديراني كه تمايل به دوام مدت مديريت و ميزشان دست بالا را داشته‌اند، با ژستي مردم‌مدارانه بيشينه سود را برده و حكم به تخريب بيشتر طبيعت صادر كرده‌اند، آن هم بي‌پرواي فرداها كه دير يا زود خواهد آمد و گريبان‌مان را خواهد گرفت. همانگونه كه خشك كردن درياچه آرال در آن سوي مرز گوشه شمال غربي كشور و تالاب ارزشمند هورالعظيم در آن سوي مرز غربي و جنوب غربي و هامون در شرق كشور چنين عقوبتي را پيش روي‌مان نهاده است.

محمد درويش - پژوهشگر محيط‌زيست

جهان پاك با توليد پاك

به‌طور كلي، هر اقدام و فعاليت صنعتي كه به توليد محصول ختم مي‌شود با اثرات منفي (اندك يا زياد) بر محيط‌زيست همراه است. از اين رو، صاحبان صنايع همواره مشمول پرداخت جريمه‌هاي گزاف و سنگين از طرف متوليان محيط‌زيست كشور شده كه پيامد آن كاهش بازده توليدي و سودآوري است. اما با توجه به اينكه عمده صنايع اصلي آلاينده‌زاي كشور دولتي و يا شبه‌دولتي است اين جريمه‌ها در حقيقت جابه‌جايي پول از يك جيب به جيب ديگر است و در اين ميان، بازنده اصلي محيط‌زيست و مردم‌اند. دراين ميان راه حل مناسب چيست؟ آيا مي‌توان از توليد محصولات صنعتي چشم پوشيد ؟ آيا تنها راه حفاظت از محيط‌زيست جلوگيري از ورود زايدات در خط انتهايي است؟ نگاهي به روند تحولات، رويكردها و نگرش‌هاي جهاني به تبيين موضوع كمك خواهد كرد.

تحول راهبردهاي حفاظت محيط زيست در صنعت، نشان از تحول رو به تكامل رويكردهاي زيست‌محيطي دارد كه با بسط مفهوم توسعه ارتباط مي‌يابد. در اين مسير، تحول راهبرد‌هاي مختلف صنعتي از گذشته تا به حال عبارت بوده‌اند از:
ناديده گرفتن مشكل: قبل از دهه 1960 رويكرد صنعت مبتني بر ناديده گرفتن مسائل زيست‌محيطي بود و راهبرد خاصي وجود نداشت. بر اين اساس، ضايعات گوناگون (پساب، گازهاي آلاينده و مواد زايد جامد) مستقيماً وارد محيط مي‌شدند.

رقيق كردن: از دهه 1960، روي آوردن به مسائل زيست‌محيطي در بخش صنعت به‌عنوان يك حركت آغاز شد. البته نو پا بودن ملاحظات زيست‌محيطي در اين راهبرد مشخص است؛ در اين راهبرد نسبت مواد خام (داده) به‌طور قابل ملاحظه‌اي از محصولات (ستانده)، بيشتر بوده و تفاوت ياد شده به‌صورت آلاينده‌هاي گوناگون وارد محيط‌زيست مي‌شود. اين اقدامات هرچند هزينه كمي را مي‌طلبيد اما از نظر زيست‌محيطي كماكان مخرب بودند.

كنترل آلودگي در انتهاي خط: در دهه 1970 با افزايش اطلاعات و دانش درخصوص فرآيندهاي زيست‌محيطي و همچنين همگام با بسط مفهوم توسعه، راهبرد فناوري كنترل در انتهاي خط توليد به‌وجود آمد كه مبدل‌هاي كاتاليستي و مخازن نگهداري از جمله فنون انتهاي خط هستند و البته همواره مستلزم منابع و پول اضافي هستند.

بازيافت: در دهه 1980 تحول ديگري در رويكرد زيست محيطي صنعت صورت گرفت. اين رويكرد موسوم به بازيافت است. براساس اين رويكرد هر آنچه وارد محيط زيست نمي‌شود، به آن صدمه اي وارد نمي سازد.

توليد پاكتر چيست؟

اين روش، راهبردي جهاني به‌منظور ايجاد تغييرات مورد نياز در فناوري و صنعت موجود به‌منظور ساختن جامعه‌اي مبتني بر توسعه پايدار است. در اين روش كارايي بهينه در مصرف انرژي، مواداوليه و آب در فرآيندها، روش‌ها و توليد محصولات مورد نظر است و به عبارتي مديريت جامع كاهش ضايعات و مميزي آن از ابتداي خط توليد تا مرحله نهايي مصرف است.

توليد پاكتر نگرش پيشگيرانه‌اي را ترويج مي‌كند كه عكس‌العملي در قبال هزينه‌هاي اقتصادي گزافِ روش‌هاي كنترل آلودگي در انتهاي خط است. توليد پاكتر رابطه مستحكمي بين بهبود محيط‌زيست و صرفه جويي اقتصادي را موجب مي‌شود. به همين دليل است كه در جوامع علمي _ صنعتي، اين رويكرد به‌عنوان روشي براي تلفيق توسعه صنعتي و حفظ محيط‌زيست، توصيه و به‌كار گرفته مي‌شود. توليد پاكتر شامل مديريت بهتر و تغيير اساسي نگرش‌ها در تمام سطوح يك تشكيلات از بالاترين رده مديريتي تا پائين‌ترين رده شغلي است؛ اين رويكرد صرفاً در پي تغيير فناوري نيست. مزاياي توليدي اين نگرش از يك سو، صرفه جويي مواداوليه و انرژي، و از سوي ديگر حذف مواداوليه سمي يا كاهش كميت و كيفيت مواد سمي اوليه، پيش از خروج اين مواد از فرآيند توليد است. براي محصولات نيز مزاياي توليد پاكتر به مفهوم كاهش اثرات اقتصادي و زيست محيطي در طول چرخه زندگي ماده از زمان استخراج تا مرحله دفع نهايي است.

تفاوت اساسي بين كنترل آلودگي و رويكرد توليد پاكتر مربوط به زمان است. كنترل آلودگي يك نگرش علاج واقعه بعد از وقوع است، در حالي كه توليد پاكتر با فلسفه نگاه به آينده، پيش‌بيني و پيشگيري، مبتني بر اين بينش است كه پيشگيري بهتر از درمان است.

ما و صنايع آلاينده

نگاهي به چگونگي مهار صنايع آلاينده يا مبارزه با آلودگي‌هاي ناشي از صنايع توليدي در كشور بيانگر اين واقعيت تلخ است كه ساختار، امكانات و بينش مديريتي فعلي قادر به توقف يا مهار اين آلودگي‌ها نيست و در نتيجه تخريب محيط‌زيست روندي شتابناك دارد؛ روندي كه ادامه آن مي‌تواند سلامت محيط‌زيست كشور را در آستانه بحران قرار دهد. از اين رو، شايد اكنون وقت آن فرا رسيده با تغيير نگرش پيشگيري به جاي مبارزه، تحولي اساسي در راهبردها و سياست‌هاي كلان زيست‌محيطي كشور به‌وجود آورد تا مگر از اين طريق تا حد زيادي از بحران‌هاي مبتلا به پيش روي خلاصي يافت.

دكتر سيد محمدرضا فاطمي - استاد دانشگاه آزاد اسلامي مركز

محيط‌زيست از كجا آسيب مي‌بيند‌؟

بسياري از ما، حتي اگر به وجود مشكلات زيست محيطي معتقد و كمي هم سبزانديش باشيم، به دو دليل مي‌پنداريم كه نقشي در پديد آمدن بحران‌هاي فاجعه آميز زيست محيطي نداريم ؛ نخست اينكه آدمي به‌طور طبيعي خود را مفيد (يا دست كم، بي‌زيان) به حال ديگران و ديگر چيزها مي‌داند! و دوم اينكه با خود مي‌گوييم اين بحران‌ها آن قدر بزرگ هستند كه از من با اين توان و تاثير اندك، رد پايي در ماجرا نمي‌تواند باشد. واقعيت اما چيز ديگري است: اگر صاحبان صنايع بزرگ، به تصرف بهترين منطقه‌هاي طبيعي براي راه‌اندازي كارخانه مي‌پردازند، مصرف‌كننده كالاهاي توليدي آنان، ما آدم‌هاي ساده هستيم. اگر نفت كش‌هاي غول پيكر، اقيانوس‌ها را آلوده مي‌كنند، براي روشن كردن و گرم ساختن خانه‌ها و محل‌هاي كار ما پهنه‌هاي آبي را درمي‌نوردند. اگر مديران دولتي، كوه‌ها را مي‌شكافند و جنگل‌ها را خاك مي‌كنند تا بزرگراه بسازند، به خاطر فشاري است كه
تك تك ما با استفاده از خودروهاي شخصي مان به سامانه ترابري كشور وارد مي‌كنيم. اگر كيسه‌ها و ظرف‌هاي دور انداختني، كوه و دشت‌ها را پوشانده، علت را بايد در راحت‌طلبي خودمان جست‌وجو كنيم. و اگر تخريب‌گران بزرگ، آسوده به كار خود مشغول‌اند، به‌دليل سكوت و بي‌اعتنايي ماست.

2مثال دراين باره موضوع راروشن مي كند.پيام براي يك شركت برگزار‌كننده مراسم همايش كار مي‌كند. او به اصل استفاده كمتر از كالاهاي يك بار مصرف و استفاده نكردن از كالاهاي نالازم معتقد است. همچنين مي‌داند كه هر شركت‌كننده ي جدي در همايش‌ها، كاغذ و خودكار با خود مي‌آورد. با اين حال، به‌خود جرات نمي‌دهد كه به رئيس شركت بگويد دادن يك كيف پلاستيكي محتوي مقدار زيادي كاغذ و خودكاري كه بد مي‌نويسد و چند روز ديگر اصلا نمي‌نويسد، به شركت‌كنندگان در همايش‌ها، هيچ ضرورتي ندارد.

شايد دادن اين‌گونه كيف‌ها، و دادن ناهار مفصل و نوشابه در ليوان‌هاي دورانداختني، به يك رسم همايش‌ها بدل شده باشد اما مي‌توان با بعضي رسم‌هاي نادرست مبارزه كرد. پيام، مي‌تواند به رئيس شركت پيشنهاد دهد كه اندكي از هزينه ورود به همايش‌ها را كم كنند و در عوض، نوشت افزار را در بخش ورودي سالن، در ازاي دريافت پول به شركت‌كنندگان بدهند.خانواده بزرگ جمشيدي (شامل پدربزرگ و مادربزرگ، چهار فرزند و شش نوه، و چند نفر ديگر از نزديكان) مي‌خواهند به مشهد بروند. آنان با شش خودروي شخصي راه مي‌افتند.

جمشيدي‌ها و دوستان مي‌توانند با برنامه ريزي از پيش، بليت قطار تهيه كنند و ضمن صرفه جويي در هزينه بنزين و استهلاك خودرو، و كم كردن خطر تصادف، و رها شدن از مشكل رانندگي و پارك كردن در شهر شلوغ مشهد، از لذت هم صحبتي با يكديگر در قطار بهره‌مند شوند. در ضمن، آنان با اين شيوه، دي‌اكسيد بسيار كمتري را وارد جو خواهند كرد.
نتيجه‌گيري: محيط‌زيست را فقط آنان آلوده و تخريب نمي‌كنند، اين كار به دست همه ما و در همين نزديكي‌ها انجام مي‌شود. با رفتار مسئولانه‌تر خود، و با تذكر و آموزش به ديگران، اين روند پرشتاب را كندتر كنيم.

عباس محمدي - مدير گروه ديده‌بان كوهستان

تاريخ درج: 21 خرداد 1387 ساعت 08:15 تاريخ تاييد: 21 خرداد 1387 ساعت 09:05 تاريخ به روز رساني: 21 خرداد 1387 ساعت 09:03
سه شنبه 21 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 169]