مجسمه‌هاى حماقت

واضح آرشیو وب فارسی:رسالت: مجسمه‌هاى حماقت
بررسى دكترين روساى جمهور آمريكا در قبال ايران پس از جنگ سرد

چكيده: دراين مقاله به بررسى دكترين روساى جمهورآمريكادرقبال ايران پس ازجنگ سردپرداخته شده است.سوال اصلى مقاله اين است كه دكترين روسايِِجمهورآمريكادرايران پس ازجنگ سردچه بوده وچه تاثيرى برايران داشته است؟باتبيين تك تك دكترين هاسعى شده جايگاه واهميت ايران درامنيت ملى آمريكانشان داده شود.همچنين تاثيراتى كه اين دكترين ها برايران داشته اندبيان شده است.باتوجه به اهميت انقلاب اسلامى ايران بيان شده كه چقدرسياستهاى آمريكا كه درقالب دكترين روساى جمهورشان مطرح مى‌شوددچارتحول شده وبه شكست انجاميده است.

از نظر تاريخى روابط بين ايالات متحده آمريكا و ايران از ديدگاه هر دو كشور تا سال 1941 از اهميت كمى بر‌‌‌خوردار بوده است. در تمامى تاريخ نوين ايران، روابط خارجى آن عمدتا تحت نفوذ روسيه و بريتانيا بوده است كه در كشمكش مداومى بر سر دست يافتن به برترى سياسى اقتصادى در ايران بوده‌‌‌اند. رشد پيوسته منافع آلمان در ايران كه از دهه 1920 شكل گرفت عامل بغرنجى را در امور خارجى ايران به دنبال داشت. توسعه نفوذ آلمان و امتناع رضاشاه پهلوى از ارائه پاسخ رضايت‌بخش به تقاضاهاى مكرر انگلستان و روسيه به منظور اخراج ستون پنجم آلمانها به تجاوز مشترك نيروهاى روسى و انگليسى به ايران در اوت 1941 انجاميد.

اشغال ايران به وسيله سربازان انگليسى و روسى كه متعاقب آن نيروهاى خدماتى ارتش آمريكا نيز بدانها افزوده شدند پيامدهاى عميق اقتصادى و سياسى را به همراه داشت. حكومت اقتداگراى رضاشاه پهلوى از سوى پسر جوانش و توسط نظام ضعيف و مشروطه كه ايران بر حسب سنت و تجربه براى آن آمادگى نداشت جايگزين گرديد.(1)

شاه جوان در مواجهه با اوضاع بحرانى داخلي، به مشورت و يارى ايالات متحده روى آورد اين مقطع كه از پاييز سال 1941 آغاز گرديد نشانگر نقطه عطف روابط ايران و آمريكا و آغاز روندى به سوى تعميق منافع آمريكا در ايران گرديد.

پس از جنگ جهانى دوم آمريكا به‌عنوان ابرقدرت، جانشين اروپايى‌ها در بسيارى از مناطق جهان از جمله خاورميانه و ايران شد. موقعيت استراتژيك و منابع غنى طبيعى ايران، آمريكا‌يى‌ها را به سوى خود جذب كرد و جايگاه ويژه‌اى را در خط‌مشى‌ها و دكترينه‌اى امنيتى آمريكا يى‌ها پيدا نمود. در اين نوشته سعى دارم دكترين‌هاى روساى جمهور آمريكا (2) را پس از جنگ سرد تا به حال در قبال ايران بررسى كنم تا بهتر بتوانيم به بازتاب انقلاب اسلامى ايران در روابط آمريكا و ايران بپردازيم و با بررسى خط‌مشى‌ها و رفتار روِساى جمهور آمريكا قبل و بعد از انقلاب پى به اهميت و بى‌نظير بودن انقلاب اسلامى ايران ببريم.

ترومن

هارى ترومن، از حزب دموكرات آمريكا ، بين سالهاى 1945 تا 1953 رئيس جمهور بود. دستيابى آمريكا به بمب اتم اين تصور را در آن كشور دامن زده بود كه آمريكا قادر است با داشتن اين بمب همه مسائل خارجى خود را به سادگى حل كند اما آمريكا ييها به زودى به عدم كارايى آن در شرايط پس از جنگ سرد پى بردند.

هر چند نيروهاى روسى بالاخره در سال 1325 ش/ 1946 م. خاك ايران را ترك كردند اما خطر گسترش نفوذ كمونيسم وشوروى در كشورهاى پيرامون اين كشور و اين ديدگاه آمريكا يى‌ها كه شوروى در فكر سلطه بر جهان است و بايد مسيرهاى توسعه‌طلبى او سد گردد منجر به تدوين و اعلام دكترين ترومن در مارس 1947 در مجلس نمايندگان آمريكا شد.

دكترين ترومن اين است كه هر جا و هر زمان كه يك دولت ضد كمونيست از طرق مختلف، مانند شوراندن ياغيان بومي، دخالت خارجى و يا حتى فشار ديپلماتيك مورد تهديد قرار گيرد آمريكا با كمك‌هاى اقتصادي، سياسى و مهمتر از همه نظامى آمريكا در چارچوب دكترين ترومن كمكها و وامهايى با بهره زياد در اختيار ايران قرار مى داد از جمله يك وام 250 ميليون دلارى در سال 1325 براى تشكيل سازمان برنامه و كمكها و وامهاى نظامى از آن دولت حمايت خواهد كرد به مبلغ 175 ميليون دلار بين سالهاى 1325 تا 1330 شمسى به ايران پرداخت كرد.

ايران يكى از اولين كشورهايى بود كه «اصل چهار ترومن» در مورد آن اجرا شد. به موجب اين اصل كه ترومن در سال 1949 ارائه كرد. آمريكا به كشورهاى خاصى در جهان سوم از جمله ايران كمك‌هاى فنى و مالى مى‌كرد.

در اين راستا در ايران كميسيون مشترك ايران و آمريكا تشكيل شد. آمريكا بعضى از عناصر اين كميسيون مانند فضل الله زاهدى كه در پست معاونت و خزانه‌دارى مشغول بود را در سال 1331 تحت پوشش آموزش به آمريكا برد. او همان كسى است كه در 28 مرداد 1332 دست به كودتا زد.( 3)

كمك‌هاى آمريكا به ايران در اين زمان به منظور حفظ منافع ملى و امنيتى اين كشور بود چرا كه به تصور آمريكا يى‌ها اگر ايران از دست آمريكا خارج مى‌شد راه ورود شوروى به خليج فارس هموار گرديده و سراسر منطقه خليج فارس در خطر نفوذ شوروى قرار مى‌گرفت.

آيزنهاور

دكترين آيزنهاور در خصوص خاورميانه كه در سال 1957 در كنگره آمريكا ارائه شد تاكيد داشت كه آمريكا حفظ استقلال و تماميت ارضى كشورهاى خاورميانه و خليج فارس را براى امنيت خود امرى حياتى مى‌داند و حاضر است براى حفاظت از كشورهاى كه مورد تجاوز مسلحانه كمونيسم بين‌المللى قرار مى‌گيرند از نيروهاى مسلح خود استفاده كند.

دولت آمريكا در زمان آيزنهاور بسيار بيشتر از زمان ترومن بر روى ايران تمركز نموده و اقدامات زير را انجام داد. كودتا عليه دولت دكتر مصدق، ورود ايران به پيمان بغداد (بعدا سنتو)، امضاى قراردادهاى نظامى ميان ايران و آمريكا كه ورود مستشاران نظامى آمريكايى و نفوذ آنها در ارتش ايران را به همراه داشت و تشكيل ساواك كه با كمك و همكارى سازمان سيا صورت گرفت.

تلاش آمريكا براى سهيم شدن در نفت ايران با قرار داد پيچ - امينى در 28 شهريور 1333 كه بين دولت ايران و كنسرسيوم بين المللى نفت در تهران امضا شد به ثمر نشست. بر اساس اين قرارداد چهل درصد به شركتهاى انگليسي، چهل درصد به شركتهاى آمريكايي، چهارده درصد به شركت رويال داچ شل (هلندى - انگليس) و شش درصد به شركت نفت فرانسه داده شد.

سه هدف بزرگ آمريكا از گسترش روابط با ايران عبارت بودند از جلوگيرى از گسترش و نفوذ شوروي، دستيابى به ذخاير نفت منطقه و ايران وامنيت رژيم صهيونيستي. كودتاى عراق و نزديكى اين كشور به شوروى وابستگى شاه به آمريكا را بيشتر كرد و بر تعداد مستشاران و ماموران سازمان سيا در ايران افزود.

كندي

در خط‌مشى‌هاى كندى تاكيد بر اصلاحات از بالا و پشتيبانى از آن از راه استفاده از نيروهاى نظامى براى جلوگيرى از وقوع انقلاب در جهان سوم و مسابقه تسليحاتى گسترده با اتحاد شوروى ديده مى‌شد.

نتيجه يك بررسى سيا در پايان سال 1958ا ين بود كه اگر محمد رضا شاه دست به اصلاحات نزند ظرف يكى دو سال سقوط خواهد كرد.

محمدرضا شاه ابتدا در مقابل درخواست آمريكا براى انجام اصلاحات ايستادگى مى‌كرد. او معتقد بود كه با قدرت پليس و سازمان اطلاعاتى مى‌توان هر حركتى را از بين برد. وى در انتخابات رياست جمهورى آمريكا از نيكسون خيلى حمايت مى‌كرد و كمكهاى مالى زيادى به وى كه رقيب كندى بود داد. ولى پس از راى‌گيرى كندى پيروز شد و محمدرضا شاه از او ترسيد. سرانجام اصرار كندى باعث شد كه دكتر على امينى كه به طرفدارى ازآمريكا شهرت داشت به نخست‌وزيرى معرفى شود.

شاه مى‌ترسيد كه آمريكايى‌ها از طريق امينى به فكر تغيير او بيفتند. بدين ترتيب به دنبال درخواست آمريكايى ها شاه اجراى اصلاحات ارضي، تدوين لايحه انجمن‌هاى ايالتى و ولايتى و طرح و اجراى اصول در انقلاب سفيد را آغاز كرد.

جانسن

بعد از ترور كندى در نوامبر 1963، ليندون جانسن جانشين وى شد. جانسن نيز به موضوع اهميت ايران در كسب منافع ملى و امنيتى آمريكا توجه زيادى داشت. احياى كاپيتولاسيون كه با واكنش شديد امام خمينى (ره) مواجه شد و باعث تبعيد طولانى مدت ايشان گرديد. 1343

نيكسون

ريچارد نيكسون از حزب جمهوريخواه از سال 1969 تا 1974 رئيس جمهور آمريكا بود و در اين سال به دنبال رسوايى واترگيت استعفا داد.

نيكسون در 22 ژوييه 1969 در راه سفر به فيليپين در جزاير گوام دكترين خود را اعلام كرد. «گمان مى‌كنم وقت آن رسيده باشد كه ايالات متحده در زمينه مناسباتش با كشورهاى آسيايى به دو نكته توجه كند. اولاً ما به همه تعهدات قراردادى خود احترام خواهيم گذاشت. ثانياً تا جايى كه مربوط به مسائل امنيت داخل و مسائل دفاع نظامى مى‌باشد صرف نظر از تهديد از جانب يك دولت بزرگ كه مسلماً منجر به توسل به سلاح هسته‌اى خواهد شد - دولت آمريكا ملل آسيايى را تشويق مى‌كند كه مسائل امنيت داخلى و دفاعى را بين خودشان حل و فصل كنند و انتظار دارد خودشان مسئوليت را به عهده بگيرند.( 4)

در منطقه خاورميانه و خليج فارس، نيكسون و كيسينجر وزير خارجه‌اش براى دفاع از منافع ملى و امنيتى آمريكا روى رژيم شاه در ايران دست گذاشتند و او را به صورت ژاندارم آمريكا در منطقه درآورند.

مهمترين آزمايش محمد رضا شاه در ايفاى نقش ژاندارمى آمريكا در منطقه، سركوبى شورشيان ظفار در عمان بود. به‌علاوه شاه به نيابت از آمريكا به تعدادى ديگر از دولتها در خاورميانه، شمال آفريقا و جنوب شبه جزيره عربستان كمك كرد.

لازم به ذكر است كه آمريكا با اين سياست نمى‌خواست واقعاً امنيت مناطق را به خود كشورها واگذار كند بلكه در ظاهر اين سياست را مطرح مى‌كرد ولى در پشت پرده يكى از كشورهاى منطقه را كه به صورت كامل زير دستش بود به عنوان نماينده خودش در آن منطقه قرار مى‌داد و از آن حمايت مى‌كرد. و كشورهاى ديگر مجبور بودند اطاعت كنند.

جيمى كارتر

كارتر دموكرات براى ايجاد چهره‌‌اى مثبت از آمريكا و زدودن آثار مداخلات اين كشور در جهان و تقويت و ايجاد ثبات در كشورهاى وابسته به آمريكا با ايده «حقوق بشر» پا به ميدان گذاشت و شاه ايران كه تا حدى ترسيده بود به صورت كنترل شده و گزينشى گامهايى در ايجاد فضاى باز برداشت. در زمان كارتر قراردادهاى جديدى در زمينه خريدهاى تسليحاتى بين ايران و آمريكا امضا شد. كارتر نيز همانند روساى جمهور پيشين به اهميت ايران تاكيد مى‌كرد. وى در دى ماه 1356 در سفر به تهران، ايران را «جزيره ثبات در يكى از پرآشوب‌ترين نقاط دنيا خواند و گفت در مسائل مربوط به امنيت نظامى ديدگاههاى ما با هيچ كشورى به اندازه ايران نزديك نيست.(5)

ايران براى دولت تازه كار كارتر بسيار مهم بود. ايران متجاوز از نيمى از توليدات تسليحاتى آمريكا را خريدارى مى‌كرد.

گروه تعيين كننده سياست خارجى كارتر متشكل از «ساير روس ونس» وزير خارجه و «برژينسكي» مشاور امنيت ملى كاملاً آگاه بودند كه سياست‌هاى شاه، مستقيماً به نفع آمريكاست.

محمد رضا شاه در طول پادشاهى خود بيست بار به‌صورت رسمى به آمريكا سفر كرد.

پيروزى انقلاب اسلامى ايران همزمان با رياست جمهورى كارتر اتفاق افتاد و آنها فكر نمى‌كردند كه در ايران انقلاب صورت بگيرد. و سيا در گزارش خود در سال 1357 وقوع انقلاب در ايران را منتفى دانسته و گفته بود كه هيچ آثارى از وقوع انقلاب در ايران وجود ندارد. (6) و اين بخاطر خاص بودن انقلاب اسلامى ايران بود كه در چارچوب تحليل و نظريات نويسندگان و متفكران انقلابى قرار نمى‌گرفت. اين انقلاب به گفته «دليپ هيرو» چنان شگفتى‌هايى آفريد كه در طول 60 سال پيش از آن در هيچ يك از كشورهاى دنيا آفريده نشده بود.(7)»

وقوع انقلاب در منطقه‌اى كه همواره يكى از مناطق استراتژيك و مهم جهان به شمار مى‌آمد ايالات متحده را در وضيعت بحرانى قرار داد. زيرا اين انقلاب در كشورى صورت گرفت كه از كودتاى 28 مرداد 1332 يكى از مهمترين متحدان استراتژيك آمريكا در منطقه بود و به عنوان يكى از دو جزء استراتژى دو ستونه نيكسون به حساب مى‌آمد. در اين راستا تمام اقدامات و سياستهاى آمريكا براى سد نفوذ و مهار انقلاب اسلامى ايران پى‌ريزى شد.

در سال 1980 يك سال پس از پيروزى انقلاب ايران دكترين كارتر در خاورميانه مطرح شد. و طبق اين دكترين «هر اقدامى كه توسط نيروهاى خارجى براى در اختيار گرفتن خليج فارس انجام گيرد. به مثابه اقدامى عليه منافع آمريكا تلقى مى‌شود و با همه وسايل از جمله نيروهاى نظامى دفع خواهد شد.(8)

پيروزى انقلاب اسلامى ايران ضربه محكمى به آمريكا وارد كرد چنانچه هنرى كيسينجر وزير خارجه وقت آمريكا سقوط شاه را بزرگترين شكست آمريكا پس از جنگ جهانى دوم و يك شكست استراتژيك مهم براى سياست خارجى آمريكا توصيف كرد.(9)

وقتى كه جيمى كارتر رئيس جمهور وقت آمريكا در اكتبر 1979 با ورود شاه فرارى ايران به آمريكا براى معالجات پزشكى موافقت كرد. و اقداماتى كه پس از پيروزى انقلاب براى سرنگونى و كودتا عليه انقلاب در سفارت آمريكا در تهران صورت گرفته بود. باعث شد كه مردم از امريكا تنفر شديد داشته باشند و در اين راستا در 4 نوامبر 1979 دانشجويان پيرو خط امام به سفارت آمريكا (لانه جاسوسي) حمله كردند و تعداد 61 آمريكايى را به گروگان گرفتند و بعد زنان را آزاد كردند و تعداد52 آمريكايى را به مدت 444 روز به عنوان گروگان نگه داشتند.

دانشجويان از سفارت آمريكا اسنادى را بيرون دادند كه باعث رسوايى آمريكا شد. و بعد از آن روابط ايران و آمريكا قطع شد. آمريكا براى نجات گروگانهاى خود به اقدام نظامى متوسل شد (طبس) و در آن هم شكست خورد. و بر رسوايى‌هاى خود افزود. بخاطر اين رسوايى‌ها كارتر در انتخابات رياست جمهورى راى نياورد و ريگان رئيس جمهور آمريكا شد.اقداماتى كه آمريكا پس از اشغال سفارت خود در تهران انجام داد عبارتند از:

محاصره اقتصادى ايران، بلوكه كردن دارايى‌هاى ايران در بانك‌هاى خارجي، عمليات نظامى براى آزادسازى گروگانها و ....

ريگان

مهمترين شاخص‌هاى سد نفوذ ايران در دوران كارتر و ريگان را مى‌توان حضور مستقيم در منطقه خليج فارس، تقويت كشورهاى دوست و محافظه كار عرب، تقويت عراق در طول جنگ با ايران و در نهايت ايجاد يك سيستم امنيت جديد در منطقه دانست.

-1حضور مستقيم در منطقه خليج فارس: در پى وقوع انقلاب اسلامي، منافع آمريكا در منطقه با چالش جدى مواجه شد بنابراين آمريكا سياست خود را بر حضور مستقيم در منطقه بنا گذاشت در اين راستا دكترين كارتر در 1980 عنوان شد و برژينسكى مشاور امنيت ملى وى اعلام كرد كه حضور آمريكا در منطقه يك واقعيت است و امنيت واستقلال منطقه جزء منافع حياتى آمريكا به شمار مى‌آيد.

ادامه در صفحه 17
دوشنبه 20 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: رسالت]

[مشاهده در: www.resalat-news.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 237]