تشريع قرآني را اعجاز تشريعي مي‌داند

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: نقد علوم اسلامي/ فقه 30استاد «معرفت» تشريع قرآني را اعجاز تشريعي مي‌داند
گروه انديشه: گستره فقه‌القرآن بر مبناي نظر استاد «محمدهادي معرفت»، همه جوانب فردي، اجتماعي، سياسي، عبادي، اقتصادي، حقوقي و ... را در برمي‌گيرد و لذا استاد معرفت، تشريع قرآني را به معجزه تعبير كرده و آن را اعجاز تشريعي مي‌داند.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، حجت‌الاسلام و المسلمين، دكتر «محمد فاكرميبدي» در بخش قبلي گفت‌وگوي خود با سرويس انديشه و علم اين خبرگزاري به تقسيم‌بندي موضوع نسخ در ديدگاه آيت‌الله «معرفت» پرداخت و گفت: استاد معرفت، معتقد است آيه «نجوا» داراي رسالت جاويدي است كه نسخي در آن رخ نداده است. مسلمانان دوست داشتند با پيامبر(ص) صحبت كنند؛ اما پيامبر(ص) در مدينه رهبر ديني و سياسي است و اوقات او متوجه امور مهم است و وقت نشستن معمولي با مردم را ندارد.
بخش قبلي را اين‌جا بخوانيد

محمد فاكرميبدي در ادامه سخنان خود به بيان مباني فهم فقه‌القرآن در ديدگاه آيت‌الله معرفت پرداخت و گفت: يكي از نكات مهمي كه استاد معرفت در خلال مباحث علوم قرآني و تفسيري بدان پرداخته است، مبناسازي براي فهم آيات‌الاحكام است. اين مباني عبارت‌اند از: توجه به حجيت ظواهر قرآن كريم، توجه به تخصيص و تقييد آيات، عنايت به روايات و توجه به روح تشريع قرآني.

عضو هيئت علمي جامعةالمصطفي(ص)العالمية در توضيح مبناي نخست (توجه به حجيت ظواهر قرآن) گفت: استاد معرفت در مقدمه تفسير اثري، اين امر را بديهي مي‌داند. ضمن آن‌كه در نقد و بررسي تفاسير نيز به اين امر اشاره كرده است، از جمله اين‌كه «جصاص حنفي» كه در تفسير آيه: «ثُمَّ أَتِمُّواْ الصِّيَامَ إِلَى الَّليْلِ(بقره: 187)»، معتقد است كه اين آيه دلالت بر ضرورت اتمام روزه مستحبي دارد. دكتر «ذهبي» بر جصاص خرده گرفته است كه اين برداشت ناشي از تعصب بر رأي «ابوحنيفه» و پيروي كوركورانه از آن است. استاد معرفت در اين‌جا با رد ادعاي ذهبي و دفاع از جصاص مي‌گويد: «ظهور آيه و اطلاق آن چنين اقتضايي دارد.»

مدير مدرسه علميه تخصصي «علوم قرآني و تفسير» توجه به تخصيص و تقييد آيات را دومين مبنا عنوان كرده و مي‌افزايد: طبيعي است كه يك فقيه براي رسيدن به مراد شارع بايد به هر نوع قيودي در كلام توجه داشته باشد و گرنه به سويي خواهد رفت كه مرضي صاحب شريعت نيست. استاد معرفت در اين‌باره مي‌نويسد: «فقيه شايسته بايد در مقام استنباط به خوبي از تخصيص عمومات و تقييد مطلقات اطلاع داشته باشد.» اين سخن برگرفته از كلام اميرالمؤمنين(ع) است كه به قاضي كوفه فرمود: «أَتَعْرِفُ النَّاسِخَ مِنَ الْمَنْسُوخِ؟ آيا ناسخ را از منسوخ تشخيص مي‌دهي؟ گفت: نه. حضرت فرمود: «هَلَكْتَ وَ أَهْلَكْتَ تَأْوِيلُ كُلِّ حَرْفٍ مِنَ الْقُرْآنِ عَلَى وُجُوه؛ خودت را هلاك كردي و ديگران را هلاك مي‌كني، هر حرفي از قرآن بر چند وجه است». البته بر مبناي منكران نسخ در قرآن اين تعبير در روايات حمل بر تخصيص و تقييد مي‌شود.

نويسنده كتاب «تحليلي بر سوگندهاي قرآن» مبناي سوم (عنايت به روايات) را اين‌گونه توضيح مي‌دهد: فقها در حجيت خبر واحد نسبت به احكام فقهي، خواه مستنبط از سنت باشد يا كتاب، اتفاق نظر دارند، حتي كساني كه به انحصار تفسير قرآن به قرآن معتقدند، در آيات فقهي همين نظر را دارند. استاد معرفت در خصوص نقش سنت نسبت به تبيين آيات‌الاحكام مي‌نويسد: «شكي نيست كه سنت تفسير بخش آيات‌الاحكام قرآن است و آن‌چه پيامبر(ص)، صحابه و ائمه اطهار(ع) بيان كرده‌اند همه تفسير فقهي است. اين مسأله به خصوص در تبيين جزئيات احكام كلي كه در قرآن آمده است از جمله كيفيت و كميت نماز، كميت و كيفيت حج و زكات، بيان شرائط امر به معروف و نهي از منكر، شرائط و موانع معاملات و عقود و ... بيشتر احساس مي‌شود.» استاد معرفت در درسي كه در مركز آموزش تخصصي تفسير و علوم قرآن حوزه علميه قم داشتند تصريح كردند به اين‌كه همه كتاب «جواهرالكلام» تفسير آيات‌الاحكام است.

توجه به روح تشريع قرآني آخرين مبنايي بود كه فاكرميبدي به آن نظر داشت و گفت: استاد معرفت، درباره رقيت مي‌گويد: «رقيت، تنها در حال جنگ و آن هم درباره پسران مشروع است و غير از آن با روح اسلام موافق نيست كه امام اميرالمؤمنين(ع) فرموده است: «لاتَكُنْ عَبْدَ غَيْرِكَ وَ قَدْ جَعَلَكَ اللَّهُ حُرّاً؛ برده ديگري مباش؛ زيرا خداوند تو را آزاد آفريده است».

وي در ادامه سخنانش به مسئله قلمرو احكام در قرآن از نظر آيت‌الله معرفت اشاره‌اي داشت و افزود: سعي وافر استاد معرفت در آثار علوم قرآني و تفسيري بر اين است كه ثابت كند كه آيات‌الاحكام و فقه‌القرآن منحصر به 500 آيه و مفاد آن نيست و حتي مي‌توان گفت رويكرد ايشان در اين موضوع توسعه است، چنان‌كه خود ايشان به نوعي به اين مسئله تصريح دارد و در پاسخ اين پرسش كه چگونه آيه: « اللّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا...(رعد: 2)» جزو آيات‌الاحكام قرار مي‌گيرد؟ مي‌گويد: «ما هم موضوع احكام و هم موضوع فقه را توسعه داديم.»

فاكرميبدي افزود: رويكرد ايشان به نسخ نيز در راستاي توسعه آيات‌الاحكام است، تا آيات بيشتري به عنوان منبع اصيل فقه و حقوق قرار گيرد. به هر صورت گستره آيات‌الاحكام بر اساس مبناي كمي آيات‌الاحكام ممكن است متفاوت شود كه بر مبناي استاد معرفت همه عناوين كلي فقهي و بسياري از مسائل فرعي در حوزه فقه‌القرآن قرار مي‌گيرد.

نويسنده مقاله «الفرق بين التفسير التجزيئي و التفسير الموضوعي» تأكيد كرد: عناوين مطرح شده در كتب‌ فقهي بر مبناي تقسيم چهارتايي از «محقق ‌حلي» ‌در كتاب «شرايع‌الاسلام» عبارت است از: عبادات؛ مثل طهارت، صلوة، صوم، حج و...، عقود؛ مثل بيع، اجاره، رهن، حجر، و...، ايقاعات؛ مثل طلاق، اقرار، ايلاء، لعان، جعاله، نذر، و قسم، احكام؛ مثل إرث، قضاء، شهادات، و ... كه در ديدگاه استاد همه اين موارد با زير فصل‌هاي آن در قرآن كريم مورد توجه است.

عضو هيئت علمي جامعةالمصطفي(ص)العالمية در ادامه سخنانش اقسام احكام و حقوق را در نظر استاد معرفت عنوان و تصريح كرد: آن‌چه انسان بدان مكلف يا ملتزم است و قرآن نيز بدان اشاره دارد، از جهات مختلف عبارت است از: به اعتبار حوزه تحقق، احكام اعتقادي و احكام عملي، به اعتبار وضع و جعل، احكام وضعي و احكام تكليفي، حكم تكليفي نيز خود به اقسام پنج‌گانه: وجوب، حرمت، استحباب، كراهت و اباحه تقسيم مي‌شود، به اعتبار رابطه مكلف، احكام فردي و احكام اجتماعي، به اعتبار جوارح و جوانح، احكام دروني و بروني و به اعتبار صادر كننده، حكم الهي و حكم حكومتي.

وي گفت: حقوق نيز به نوبه خود، از يك زاويه به حقوق ملي يا داخلي و حقوق خارجي يا بين المللي تقسيم مي‌شود و هر كدام به دو بخش حقوق خصوصي و حقوق عمومي تقسيم مي‌شود. البته حقوق از ديدگاه فقهي، به حق‌الله و حق‌الناس تقسيم مي‌شود و به بسياري از اين‌ها به نحوي در قرآن كريم اشاره شده است. در يك سخن كوتاه بايد گفت، بر اساس ديدگاه مشهور نزديك به 50 موضوع اصول‌الفقه، 20 قاعده فقهي مصرحه و مستنبطه، و افزون بر 54 عنوان فقهي و بيش از 1500 مسأله فقهي در قرآن بيان شده است. كه بي‌شك بر مبناي استاد معرفت در همه زمينه‌ها از اين اعداد و ارقام فراتر خواهد بود.

فاكرميبدي در پايان سخنان خود ديدگاه‌هاي استاد معرفت را در چند نكته اساسي دسته‌بندي و خاطرنشان كرد: استاد معرفت، تشريع قرآني را به معجزه تعبير كرده و آن را اعجاز تشريعي مي‌داند. ايشان درباره آيات‌الاحكام تا حدودي ساختارشكني كرده و بر خلاف فقه‌القرآن‌نويسان، آيات‌الاحكام را فراتر از 500 آيه دانسته، بلكه با مبنايي كه در حوزه معارف قرآني ترسيم كرده و علم كلام را زيربناي فقه مي‌داند، همه قرآن را آيات‌الاحكام و حدود و مرزهاي الهي مي‌داند كه در اين حدود احكام وضعي، اخلاق، آداب، احكام تكليفي و... دارد.

وي در ادامه اظهار كرد: ايشان تفسير فقهي يا آيات‌الاحكام را از سنخ تفسير موضوعي مي‌داند كه به بعدي از جوانب قرآن پرداخته است. استاد معرفت آيات‌الاحكام‌ را از احكام‌الآيات جدا مي‌داند و سعي دارد نوع دوم از احكام را از روايات استنباط كند، چنان‌كه در بحث از جزئيت بسمله و جهر آن در نماز به دليل روايي تمسك كرده. آيات مربوط به تشريع را در دو بخش آيات‌المقاصد كه بيان‌گر اهداف كلي شريعت است و آياتي كه احكام كلي و جزيي را بيان مي‌كند تقسيم مي‌كند و نمونه آيات دسته اول را اين آيه مي‌داند كه مي‌فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَجِيبُواْ لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُم لِمَا يُحْيِيكُمْ(أنفال: 24)».

اين استاد حوزه در پايان اين گفت‌وگو خاطرنشان كرد: استاد نسخ در آيات‌الاحكام حتي نسخ آيه نجوا را نمي‌پذيرند، و تعبير نسخ در روايات را حمل بر تخصيص و تقييد مي‌كند. استاد در تفسير آيات‌الاحكام به حجيت ظهور، روح حاكم بر شريعت، توجه به تخصيص و تقييد و توسل به روايات را از مباني عمده مي‌داند و نهايتا، گستره فقه‌القرآن بر مبناي استاد معرفت همه جوانب فردي، اجتماعي، سياسي، عبادي، اقتصادي، حقوقي و ... را در بر مي‌گيرد.
شنبه 18 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 266]