خزندگان ايران

واضح آرشیو وب فارسی:سایت ریسک: View Full Version : خزندگان ايران حامد.ارومیه22nd September 2010, 06:36 PMخزندگان نيز مانند ماهي ها و دوزيستان نمي توانند گرماي مورد نياز خود را از درون بدن توليد كنند، بنابراين آن را به طور مستقيم از خورشيد و گاهي از محيط كسب مي كنند. اما تحول و تكامل، مشكل نفوذناپذيري پوست دوزيستان را كه نمي توانند به طور مستقيم در معرض آفتاب قرار گيرند، در مورد خزندگان حل كرده است. پوست خزندگان نفوذناپذير است به همين دليل در تما اقليم هاي ايران ديده مي شوند (فيروز، 1378، ص 129). خزندگاني كه تاكنون در ايران شناسايي شده اند متعلق به 5 راسته و 21 خانواده هستند كه 10 گونه لاك پشت، يك گونه تمساح، 112 گونه سوسمار، يك گونه كرم سوسمار، 72 گونه مار (مجموعاً 206 گونه ) هستند. از 10 گونه لاك پشت ايران، 5 گونه دريازي در جزاير و سواحل خليج فارس و درياي عمان اند: لاك پشت سرخ، سبز، عقابي، زيتوني ريدلي و لاك پشت چرمي. لاك پشت هاي درياي بزرگ جثه اند و در ميان آنها لاك پشت چرمي بزرگ تر از بقيه و بزرگ ترين لاك پشت جهان است. طول كاسه پشتي آن تا 2 متر و 70 سانتي متر، وزن 725 كيلوگرم گزارش ده است. پنج گونه ديگر شامل لاك پشت بوكه اي اروپايي، بركه اي خزري، مهميزدار و آسيايي و لاك پشت فراتي جثه بزرگي ندارند. دو گونه لاك پشت مهميزدار و آسيايي بيش تر خشك زي هستند و وابستگي چناني به آب ندارند. لاك پشت بركه اي اروپايي در يمن هاي كم ارتفاع مجاور درياي خزر تا آذربايجان شرقي، لاك پشت بركه اي خزري كه اكوسيستم هاي آبي استان هاي شمالي، غربي و جنوب غربي به علاوه فارس و لرستان، لاك پشت مهميزدار در مزارع و باغ هاي شرق كشور، لاك پشت آسيايي در علفزارها و جويبارهاي تپه ماهورها و كوهستان هاي مازندران، سمنان و سيستان و بلوچستان، و بالخره لاك پشت ها فراتي كه اطراف رودهاي كارون و جراحي در استان خوزستان ديده مي شوند (فيروز، 1378، ص 135-138). چنان كه پيش از اين اشاره شد، ايران داراي يك گونه كروكديل به نام تمساح تالابي است. اين جانور در جنوب شرقي بلوچستان زيست مي كند كه در واقع غربي ترين محل پراكنش، كروكديل در آسياست و زيرگونه اي از تمساح هاي سيلان به شمار مي رود. از آن جايي كه اين خانواده در پاكستان و هندوستان از جمعيت بسيار كمي برخوردار است و مجامع معتبر بين المللي آن در سطح جهاني نادر و در معرض خطر انقراض مي دانند، اهميت اين گونه بيش از پيش نمايان مي شود. اين تمساح ها در رودخانه باهوكلات و برخي شاخه هاي آن به ويژه در بركه هايي كه در امتداد اين رودخانه ها قرار دارد و آب عميق تر است به سر مي برند.اغلب شب ه به شكار مي پردازند و از ماهي، پرندگان و پستاندارن اطراف رودخانه تذيه ي كنند. اگرچه كروكديل گاهي تا 4 متر نيز رشد ي ند اما تمساح هاي سه مري نيز ب ندر ديده مي شوند. در شورع فصل بارندگي تمساح ماده هنگام شب در حاشيه شني رودخانه گودالي به عمق نيم مر حفر مي كند و در آن بيست تخم يا بيش تر مي ذارد و روي آن را با شن مي پوشاند. هر تخم حدود 5/6 سانتي تر طول و 4 سانتي متر عرض دارد پس از تخمگذاري كروكديل ماده بيش تر اوقات را براي حفاظت از تخم ها نزديك گودال سپري مي كند. پس از 50 روز نوزادان سر از تخم بيرون مي آورند (رياضي، 1371، ص 84). راسته سوسمارها در ايران با 8 خانواده در تمامي كشر پراكندگي دارند. بيش تر آنها روزگرد و خشك زي و تعدادي نيز شب گرد هستند. يكي از ويژگي هاي عجيب بيش تر وسمارها پديده خودبُري است. به اين ترتيب كه در مهره هاي دم اين جنور نقاط جدايي وجود دارد. در مواقع اضطراري جاور ب طور ارادي با انقابض عضله، قسمتي از دم خود را ناگهان جدا مي كند. قسمت جدا شد به علت ادامه فعليت دستگاه عصبي- عضلاني به جلو و عقب مي جهد در نتيجه حيوان مهاجم با دم كنده شده مشغول مي شود و سوسمار كوتاه شده فرار مي كند. رشد دم براي جبران قسمت قطع شده بلافاصله شروع مي شود ولي هيچ گاه به درازاي دم قبلي نمي رسد. دم جديد ديگر قابل جدا شدن نيست. چون اين قسمت به جاي مهره هاي از دست رفته با ميله ي غضروفي ثابت مي شود. گاهي مردم بدون هيچ دليلي مگر به واسطه بعضي خرافات سوسمارها را مي كشند و بعضي از شكارچي ها به كشتن بزمجه افتخار مي كنند. سموم دفع آفات نباتي و تخريب زيستگاههادو عامل بزرگ از بين رفتن بعضي از گونه هاي سوسمارها هستند. سوسمارها چون حضره خوارند و بيش رحشره هاي موذي و جانوارن ديگر مانند عقرب را شكار مي كنند،‌موجودات مفيدي، به ويژه در كشاورزي هستند. در ميان راسته سوسمارها دو خانواده سوسمارهاي خاردم و بزمجه ها به واسطه بزرگي جثه شان در ميان ساير سوسمارها به احي قابل تشخيص هستند. سوسمارهاي خاردم كه سه گونه از آن در ايران يافت مي شود دمي مضرس و پوشيده از خار به عنوان عاملي براي دفاع دارند كه مركز و جنوب و شرق كشور ديده مي شوند. اعراب گوشت اين سوسمار را غذايي لذيذ مي دانند و به همين دليل سوسمار خاردم را تقريباً منقرض كرده اند (فيروز، 1378، ص 174). بزمجه بزرگ ترين سوسمار است و دو گونه از اين خانواده در ايران وجود دارد. حيواناتي گوشت خوارند و به رغم نامشان هيچ ارتباطي با بز ندارند مگر با لشه آن چون گاهي لاشخور نيز هستند. دم دراز و نيرومند يكي از سلاح هاي حيوان به شمار مي رود كه قابليت خودبري ندارد. يكي از بزمجه هاي هندي فقط از هرمزگان و بلوچستان گزارش شده است و ديگري به نام بزمجه بياباني در نواحي خشك، بخش هاي ماسه اي و تپه ماهورهاي سنگلاخي زيست مي كند. راسته كرم سوسمارها شامل دو خانواده است كه هر كدام فقط يك گونه دارند. گونه كرم سوسمار جنوبي به خانواده نخست تعلق دارد. طول اين كرم سوسمار 15 تا 25 سانتي متر و رنگ آن معمولاً قهوه اي روشن يا قهوه اي مايل به خاكستري است كه د رنواحي ماسه اي خوزستان زيست مي كند و كرم سوسمار شمالي كه به خانواده دوم تعلق دارد و تاكنون در ايران كشف نشده ولي چون در شمال عراق و كردستان تركيه وجود دارد، گسترش آن در ايران نيز بعيد نيست (فيروز، 1378، ص 176). راسته مارها شامل 7 خانواده است و در مجموع 72 گونه يعني 63 گونه خشك زي و 9 گونه دريايي در آب هاي جنوب كشور را شامل مي شوند. به طور كلي مارهاي ايران به 3 گروه غيررسمي، نيمه سمي و سمي تقسيم مي شوند. مارهايي كه در بخش وسيعي از ايران يافت مي شوند از گونه هاي بيابان زي هستند. از ميان اين گونه هاي مي توان گرزه مار، مار جعفري، مار شاخدار، كفچه مار، يله مار، تير مار، طلحه مار، آلوسر، افعي پلنگي، كور مار، مار درفشي، شتر مار و كوتوله مار را نام برد. بايد اين نكته را مد نظر داشت كه در نواحي خشك و بياباني تعداد گونن ها خيلي مجدود است. در حقيقت تنها 5 گونه از مارهاي سمي و 14 گونه از مارهاي غيرسمي كه در ايران زاد و ولد مي كنند مختص نواحي گرم و خشك هستند. با وجود اين، ايران نسبت به مساحتش داراي زيستگاه مارهاي زياد و شايان توجهي است. اين تونع قابل مقايسه در گونه هاي مار به علت وضعيت خاص جغرافيايي ايران اس. شايد بتوان گفت كه مارهاي ايران در اصل به مناطق جغرافيايي ديگر تعلق داشته، در آن مناطق تكامل يافته اند و سپس قسمت هايي از ايران كه شرايط آن با زيستگاه اصلي آنها مطابقت بيش تري داشته كوچ كرده و گسترش يافته اند. بنابراين 6 گونه از مارهاي سمي و 11 گونه مارهاي غيرسمي كه در ردشت ها و جنگل هاي نسبتاً خنك ناحيه خزر و آذربايجان يافت مي شوند در واقع مناطق وسيع جنگلي و استپ هاي مرطوب اروپاي معتدل و آسيا تعلق دارند كه اين قسمت از شمال ايرن حد جنوبي منطقه پراكندگي آنها را تشكيل مي دهد. د ربين اين مارها مي توان افعي قفقازي، افعي زنجاني، افعي البرزي، كبرا يا كفچه مار، تير مار، مار آبي، مار پلنگي، لوس مار، گرگ مار، مارسوجه و مار آتشي را نام برد. چهار گونه كه در اصل وابسته به جنگل هاي نواحي البرز، آذربايجان و زاگرس هستند عبارت اند از: افعي البرزي، زنجاني، قفقازي و طلحه مار (لطيفي،‌1379، ص 36). ده گونه كه مربوط به جانوران خاص بوته زارهاي گرم منطقه مديترانه هستند به غرب ايران و جنگل هاي تنك منطقه زاگرش و دامن جنوبي كوه هاي البرز روي آورده اند كه داراي شرايط محيطي مناسبي براي آنها بوده است. اين ده گونه عبارت اند از: مار شاخ دار، طلحه مار، مار جعفري، گرزه مار، افعي پلنگي، كور مار، قمچه مار، مار قيطاني، مار گورري كوتوله مار. در جنوب ايران گونه هايي يافت مي شوند كه اصل آفريقايي يا آسيايي دارند و حد شمالي پراكنش آنها به سوي ساحل درياي عمان و خليج فارس و هم چنين دامنه هاي جنوبي زاگرس كشيده مي شود. مار كبرا، كفچه مار، مار خال دار، شتر مار، مار جعفري، ير مار و كُك مار از اين جمله اند. سواحل جنوبي ايران كه از نظر جغرافيايي حدشمالي اقيانوس هند را تشكيل مي دهند، براي مارهاي دريايي، حعفري، شاخ دار، و تير مار زيستگاه مناسبي را به وجو آورده اند. مارهايي كه منحصر به ايران هستند عبارت اند از: افعي دماوندي، افعي تكابي، افعي آذربايجاني، افعي زنجاني، مار گورخري، مار كوتوله و مار خاكي (لطيفي، 1379، ص 39). جالب آن كه بزرگترين مار خاورمیانه به نام كفچه مار در ايران نيز وجود دارد، هم چنين 6 گوه مار ر ايران يافت مي شوند كه همي از خانواده بوآ، و بوآي شني معروف هستند. صحرراها، بوته زارها و نوحي ماسه و شني زيستگاه اين مارها و حلقه بستن و انقباض ماهيچ هي شيوه شكار آنها است كه از جوندگان كوچك و سوسمارهاي تغذيه مي كنند. بوآ شب گرد و تخم زنده زاست. وضعيت زيستي و حمايتي خزندگان: بر اساس طبقه بندي اتحاديه جهاني حفاظت، جمعيت خزندگان در سه طبقه بحراني، در خطر انقراض و آسيب پذير قرار مي گيرند. به اين ترتيب لاك پشت عقابي در وضعيت بحراني است. ساير لاك پشت هاي دريايي را تا سال 1996 در خظر انقراض مي دانستند اما بر اساس فهرست سرخ سال 2000 تنها لاك پشت سبز در چنين وضعيتي قرار دارد. ساير خزندگاني كه در خطر انقراض هستند عبارت اند از: لاك پشت فراتي، افعي البرزي و افعي خال دار. در طبقه آسيب پذير نيز كروكوديل تالابي،‌لاك پشت مهميزدار و آسيايي و افعي دماوندي قرار گرفته اند (iucn,2000). از منظر قوانين ملي در بين تمام خزندگان ايران فقط لاك پشت هاي دريايي و تمساح حمايت شده تلقي مي شوند سایت ما را در گوگل محبوب کنید با کلیک روی دکمه ای که در سمت چپ این منو با عنوان +1 قرار داده شده شما به این سایت مهر تأیید میزنید و به دوستانتان در صفحه جستجوی گوگل دیدن این سایت را پیشنهاد میکنید که این امر خود باعث افزایش رتبه سایت در گوگل میشود

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت ریسک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 303]