محيط زيست از نگاه اسلام/ بخش دوم و پاياني

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: محيط زيست از نگاه اسلام/ بخش دوم و پاياني
گروه خبرنگاران افتخاري / نجيبه خروشي : محيط زيست از موضوعات بسيار مهم در اسلام بوده و هست و علاوه بر آيات قرآن، صدها روايت مبني بر حفظ محيط زيست از ائمه معصومين(ع) به ما رسيده است و اين در حالي است كه مسئله محيط زيست تنها در دهه‌هاي اخير در دنيا مورد توجه واقع شده و مراكز و يا نهادهاي بين‌المللي براي صيانت از آن شكل گرفته است.
به گزارش خبرنگار افتخاري ايكنا، در بخش نخست به مباحثي در اين زمينه پرداخته شد؛ متن زير به انواع آلودگي‌هاي محيط زيست و عنوان‌هاي متنوع ديگري در اين باره مي‌پردازد.

انواع آلودگي‌هاي محيط زيست: الف) آلودگي هوا: از جمله آياتي كه براي نهي از آلوده كردن هواي محيط زيست مي‌توان استدلال كرد آيات زير است: (و لا تفسداو في الارض بعد اصلاحها (اعراف،۵۶) زمين را بعد از اصلاح، فاسد نكنيد. (ولا تلقوا بايديكم الي التهلكه بقره، ۱۹۵) با دستان خود خويشتن را به هلاكت نيافكنيد.

در وجه استناد به آيات كريمه فوق بركسي پوشيده نيست كه - آلوده كردن هواي محيط زيست، افساد در زمين محسوب مي‌شود. - آلوده كردن هواي محل زندگي چون ماده حياتي است، اقدام به هلاكت نفس تلقي مي‌شود. از منظر روايات نيز مي‌توان به روايات نبوي زير اشاره كرد : امام صادق(ع) فرمودند: نهي رسول الله (ص) ان يلقي السم في بلاد المشركين(فروع كافي ج ۵ ص ۲۸، ج ۲) رسول خدا (ص) از ريختن سم در سرزمين مشركين نهي فرموده‌اند. وجه استدلال: وقتي ريختن سم كه اعم از سموم در خاك يا هواست در سرزمين مشركين نهي شده است كه به طريق اولي در سرزمين مسلمانان حبس منعي است كه عدم عمل به آن حرام خواهد بود كه البته احكام وضعي نيز به آن استوار خواهد بود مثل ابطال معاملاتي كه نتيجه آن آلوده كردن هواي زندگي انسان‌ها باشد. ب

آلودگي آب: - آيات قران كريم: و جعلنا من الماء كل شيء حي افلا يومنون (انبياء-۳۰) و همه چيز را از آب آفريديم، آيا ايمان نمي‌آورند؟ و هو الذي انزل من السماء ماء فاخرجنا به نبات كل شي(انعام-۹۹) او كسي است كه از آسمان آب را فرستاد و همه نباتات را ما به وسيله آب رويانديم. دراين مورد آيات فراوان ديگري هم وجود دارد. - روايات: امام صادق(ع) مي‌فرمايند: سيد شراب الجنه الماء (وسائل الشيعه، ج۱۷، ص۱۸۷، ح۴، ب۱) همچنين: نهي رسول الله(ص) ان يتفوط علي شفير نهرماء يستعذب منها او نهر يستعذب او تحت شجره فيها ثمرتها (لتهذيب، ج۱، ص۳۵۳، ح۱۱، ب۱۵) رسول خدا(ص) نهي فرمودند از مدفوع نمودن در كنار نهر آب، چرا كه مردم از آن رنج مي‌برند يا در نهر آب كه موجب رنجش مردم مي‌شود يا زير درختي كه ميوه دارد و نيز فرموده‌اند: لاتفسد عليا لقوم ماءهم (فروع كافي، ج۳، ص۶۵، ح۹) از آلوده كردن آب دشمنان بپرهيزيد.

قابل ذكراست كه امروزه بر اثر آلوده كردن آب درياها ساليانه ميليونها ماهي از بين مي‌روند و محيط زيست انسان‌ها دچار آسيب ديدگي مي‌شود. بعضي از دولت‌ها با دفع غير اصولي زباله‌هاي سمي و اتمي، موجب آسيب مردم ساير كشورها مي‌شوند كه نتايجي مثل جنون، ناباروري، فلج، كوري و كري و خفگي انسان‌ها را به دنبال دارد. ج) آلودگي خاك: - آيات قران كريم: الذي جعل لكم الارض فراشاً و السماء بناء(بقره-۲۲) او كسي است كه زمين را با فرش زير پا و آسمان را سقف براي شما قرار داد. يومئذ تحدث اخبارها بان ربك اوحي لها» يعني، روز قيامت زمين از اخبار خود سخن مي‌گويد به آنچه كه خداوند به آن وحي نموده است. همانطور كه مشاهده مي‌شود زمين عنصري باشعور تلقي شده است كه گنجينه اسرار الهي است.

روايات: امام علي(ع): فانكم مسئولون حتي عن البقاع و البهائم(اصول كافي،ج۲،ص۳۳۱،ح۶) انسانها مورد سئوال واقع مي‌شوند حتي در مورد زمين‌ها و چهارپايان. د) آلودگي صوتي : گاهي صوت باعث هلاكت بعضي از انسان‌ها معرفي شده است: و اخذ الذين ظلموا الصيحه فاصبحوا في ديارهم جاثمين (هود،۶۷) و ظالمان را صوت شديد فرا گرفت و صبح دم به هلاك افتادند. گاهي صداي بلند، به صداي حمار تشبيه و از آن نهي شده است. و اقصد في مشيك و اغضض من صوتك ان انكر الاصوات لصوت الحمير(لقمان، ۱۹) هنگام راه رفتن متعادل باش و صداي خود را پايين بياور كه بلندترين صدا، صداي حمار است. رسول خدا (ص): يا اباذر اخفض صوتك عندالجنائز و عند القمال و عند القران (البيئه، شيرازي، الوعي السلامي، بيروت،۱۴۲۰ ه ق، ص۱۱۲) اي ابوذر در سه موضع صداي خود را پايين بياور موقع تشييع جنازه، موقع جنگ و موقع قرائت قرآن.

● قسمتي از نظرات فقها درباره محيط زيست: شيح مفيد در مسائل حكومتي و سياسي، مصلحت را معيار تصميم‌گيري والي مي‌داند كه در مصرف درآمد زمين و زكات و واگذاري زمين‌هاي مفتوحه بر مردم طبق مصلحت عمل كند (المقنعه، شيخ مفيد، نقل از مجله نورعلم،ش۴۰) امام خيمني: رعايت مصالح عمومي وظيفه حاكم اسلامي است (صحيفه نور،ج۱۷) قطعاً يكي از وظايف حاكم اسلامي رسيدگي به امور حسبه است كه از مصاديق آن حفظ محيط زيست انسان‌ها است كه مي‌توان اين امور را به شكل زير دسته‌بندي كرد : نظارت بر بازارها و صاحبان حرف - نظارت برقيمت‌ها و ترازوها - نظارت بر اخلاق عمومي جامعه - نظارت بر عبادات - نظارت بر راه‌ها و ساختمان‌ها - وظايف قضايي و غيره ظرفيت‌هاي نهفته در فقه محيط زيست.

عمده‌ترين ظرفيت‌هاي نهفته در فقه محيط زيست را مي‌توان به شرح ذيل بيان كرد: الف) همگاني بودن مسئوليت حفاظت : به طور كلي آنچه در نزد عقل و شرع نيكو و پسنديده شناخته مي‌شود همه آنها در اصطلاح قرآن«عرف» ناميده مي‌شوند كه انسان بايد پيوسته در جامعه اين روش نيكو و پسنديده را در پيش گيرد و ديگران را نيز به آن دعوت و سفارش كند. دستور قرآني وامر بالمعروف (اعراف ۱۹۹) و ساير آيات و احاديثي كه در اين زمينه داريم همه و همه تاكيدي است براين كه تنها انجام عمل نيك و صالح كافي نبوده، بلكه بايد ديگران را نيز به اين روش دعوت كرد تا در جامعه عمل صالح گسترش پيدا كند، همگاني شود و در همه جا حاكم باشد. ب) مسئوليت حاكم اسلامي در زمينه حفاظت: پروردگار متعال، طبيعت را رام و مورد تسخير و بهره‌برداري انسان قرار داده است. و لقد كرمنا بني آدم و حملنا هم في البر و البحر و رزقناهم من الطيبات و فضلناهم علي كثير ممن خلقنا تفضيلاً (اسرارء/۷۰) و در آيه ديگر نيز مي‌فرمايد: هو الذي جعل لكم ذلولا(ملك /۱۵) از اين آيه و آيات مشابه آن استفاده مي‌شود كه انسان در راستاي بهينه‌سازي زمينه عبوديت خود و اجراي دستورات الهي نيازمند شناخت ابعاد مختلف طبيعت و محيط زيست خود و تاثير آن در جسم و جان خود است و بنا به روايتي كه الدنيا مزرعه الاخره در حقيقت محيط زيست انسان يعني دنياي ناسوتي او مزرعه‌اي خوانده شده است كه نيازمند پرورش و سلامتي است . از اين رو پيشوايان دين و رهبران اسلامي همواره پيشگام بودند كه دنياي زيستي امت‌ها را از آسيب و فرسايش ايمن نگه دارند.

پيامبر اكرم صلي ا... عليه وآله فرمودند: "من سقي طلقه او سدره مكانما سقي مومنا من الماء" (وسائل الشيعه /ج/۱۲/ص ۲۵/ح۴) كسي كه درخت بياباني و درخت مورد استفاده انسان را آب دهد، بسان كسي است كه انسان مومني را سيراب كرده است. و باز فرمودند : "لاتقطعو الثمار فيصب الله عليكم العذاب صبا" (وسايل الشيعه/ج۱۳/ص۱۹۸) در روايات اولي ترغيب و تشويق به نگهداري منابع طبيعي و جنگل‌ها است و در روايات دومي نهي از قطع اشجار. البته به نظر مي‌رسد اين نهي، نهي حكومتي باشد و دستور پيامبر اسلام است كه درختان را نبايد قطع كنند و نتيجه آن را كه نزول غذاب الهي است بيان داشته‌اند. در اينجا به اهم وظايف حكومت اسلامي در قبال محيط زيست اشاره مي‌شود : ۱) پي‌ريزي قوانين زيست محيطي بر پايه اصول و مقررات الهي ۲) اجراي قانون مبارزه با مفسدان زمين و مخربان طبيعت در جهت تامين مصالح عمومي ۳) توجه به مسائل محيط زيست و اخلاق زيست محيطي در تعليم و تربيت اسلامي و فرهنگ‌سازي زيست محيطي بر اساس تعاليم آسماني ۴) بهره گيري از افراد شايسته در هرم اداري محيط زيست كه با قدرت تمام توانائي مقابله با مفسدان را داشته باشند. ۵) بهره‌گيري از شيوه‌هاي نوين زيست محيطي سازگار با نظام اسلامي ۶) بهره‌گيري از سياست‌هاي كلان اقتصادي و فرهنگي براي توسعه پايدار توام با حفاظت از منابع طبيعي و محيط زيست.

ج) به كار بستن احكام شرعي: كتاب و عقل و اجماع چهار منبع اصلي فقه هستند و از ظرفيت‌هاي بسيار بالايي در جهت وضع مقررات حفاظت از محيط زيست برخوردارند. به طور كلي از اين باب در دو بخش مي‌توان از فقه استعانت جست: ۱) مقررات عام ۲) مقررات خاص؛ در بخش مقررات عام آيات و روايات بسياري دلالت براين دارند كه به طور عام ايجاباً و سلباً احكام محيط يست را بيان مي‌دارند و به گونه وجوب و حرمت و مستحب و مكروه كه بعضاً صورت تكليفي دارند و بعضاً صورت وضعي.
يکشنبه 12 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 359]