توسعه پايدار، و لزوم حفظ تالاب‌ها همچون نگين فيروزه‌اي كوير

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: توسعه پايدار، و لزوم حفظ تالاب‌ها همچون نگين فيروزه‌اي كوير
براي درك صحيح تر از اين اصل حياتي بخش ، به اهميت و جايگاه بخشي از محيط زيست يعني تالاب‌ها كه شايد به ظاهر نقشي در زندگي و حيات بشر ندارند ، مي‌پردازيم و به نمونه‌اي از اين منابع با ارزش اشاره مي‌كنيم تا اهميت حفظ آنها بيش از پيش روشن شود.

تالاب‌ها ، به عنوان پهنه‌هاي جغرافيايي كه تمام يا قسمتي از آن در طول فصولي از سال اشباع از آب مي‌شوند ، داراي تنوع و كاركردهاي بسيار گوناگوني هستند.

تالاب در فرهنگ‌ها و زبانهاي مختلف تعاريف و ارزشهاي ويژه‌اي دارد به طوري كه تاكنون بيش از ‪ ۵۰‬تعريف در سطح جهان از تالاب ارايه شده است .

شايد بتوان نقطه عطف توجه جدي بشر به سرنوشت تالابها را انعقاد كنوانسيون حفاظت از تالابها ( رامسر - سال ‪ ۱۹۷۱‬ميلادي ) دانست . هم اكنون بعد از گذشت ‪ ۳۴‬سال از تدوين اين كنوانسيون بيش از يك هزار و ‪ ۵۰۰‬تالاب با مجموع مساحت حدود ‪ ۱۴۰‬ميليون هكتار در ‪ ۱۵۲‬كشور جهان در آن به ثبت رسيده و تحت نظارت ، مطالعه و توصيه‌هاي حفاظت و بهره برداري معقول قرار گرفته است .

كنوانسيون رامسر از ميان تعاريف ارايه شده ، تالاب را شامل مناطقي پوشيده از مرداب ، باتلاق لجن زار يا آبگيرهاي طبيعي و مصنوعي اعم از دائمي يا موقت كه در آن آبهاي شور يا شيرين به صورت راكد يا جاري يافت مي شود ، از جمله آبگيرهاي دريايي كه عمق آنها در پايين‌ترين حد جزر از شش متر تجاوز نكند ، مي‌داند.

با اين تعريف ‪ ۳۲‬نوع از اكوسيستم‌هاي آبي خاكي طبيعي نظير آبسنگ‌هاي مرجاني ، مردابهاي شور ، تالابهاي جنگلي بين جزر و مدي ، رودخانه‌ها و درياچه‌هاي فصلي ، دائمي و شيرين و ... ، ‪ ۱۰‬نوع از پهنه‌هاي مصنوعي نظير درياچه‌هاي سدها ، اراضي كشاورزي تحت تاثير سيلاب ، سايتهاي بهره برداري نمك ، آبراهه‌ها و كانالها و ... تحت نام عمومي تالاب در كنار هم قرار مي گيرند.

در چنين تنوعي ، چشم انداز تعيين كاركرد و ارزشهاي تالاب ، بسيار مشكل و پيچيده مي‌شود ، كما اينكه در كشورهاي مختلف جهان مدل‌هاي ارايه شده اغلب براي نوع خاصي از تالاب ، كاركردهاي ويژه‌اي در نظر گرفته است كه نمي توان آن را به تمام انواع تالاب‌ها نسبت داد.

در كشور ما نيز تعداد و تنوع چشمگيري از تالابها وجود دارد به طوري كه تاكنون ‪ ۲۲‬منطقه تالابي با مجموع مساحت بيش از ‪ ۱/۴‬ميليون هكتار در كنوانسيون رامسر به ثبت رسيده كه تنها بخشي از تالابهاي كشور را تشكيل مي دهند.

براساس تقسيم بندي كلي كنوانسيون رامسر ، تالابها به سه دسته تالاب هاي ساحلي ، داخل خشكي و مصنوعي تقسيم مي‌شوند كه در ايران ، هر سه نوع تالاب وجود دارد و مي‌توان مدلهاي ارزشگذاري را براساس اين تقسيمات كلي بيان كرد.

بررسي روشهاي مختلف ارزش‌گذاري تالابها نشان مي‌دهد كه براي تعيين ارزشهاي يك اكوسيستم تالابي با يك ماتريس بلند بالايي از مجهولات سروكار داريم ، چرا كه از طرفي تنوع اكوسيستم‌هاي تالابي بسيار زياد است و از طرفي ديگر ارزشگذاري‌ها با توجه به ديدگاههاي مختلفي صورت مي‌گيرد و اهداف همه آنها يكسان نيست ضمن آنكه محدوديت‌هاي ديگري نيز در اجراي پروژه‌هاي مربوط به بررسي و ارزشگذاري‌ها وجود دارد.

كاركردها و ارزشهاي مورد بررسي در اكثر تالاب‌ها ، عبارتند از : حفظ تنوع زيستي ، شكار و صيد ، اكوتوريسم ، تفرج ، زيبايي شناسي و ميراث فرهنگي ، تامين چوب و علوفه ، كنترل سيلاب ، تنظيم ميكرواقليم و تلطيف هوا و بادشكن ، منبع تامين آب ، جذب مواد زائد و كاهش آلودگي آب و هوا ، حمل و نقل ، منبع تامين گياهان دارويي ، صنعتي ، غذايي و ... ، صنايع دستي ، تثبيت ازت و حفظ سواحل .

با وجود كاركردها و ارزشهاي بسيار چشمگير تالاب‌ها كه اكثر آنها جنبه اقتصادي هم دارد ، متاسفانه طي سالهاي اخير چه از سر بي‌توجهي و چه به لحاظ مسايل جوي و جغرافيايي ، شاهد تخريب تالاب‌ها بوديم كه در بسياري از آنها ، خسارات جبران ناپذير بوده است .

تغييرات سيستم آب يكي از مهمترين عوامل تهديد و تخريب زيست محيطي تالاب هاست كه شامل اجراي طرح‌هاي توسعه منابع آبي در سدها و انحرافات شده و باعث به وجود آمدن تغيير در مقدار و زمان رسيدن آب به پايين دست تالاب مي شود.

افزايش تقاضا براي آب به خصوص براي آبياري عامل ديگري است كه باعث كاهش آب مورد نياز براي تالاب‌ها مي‌شود كه منجر به راندمان پايين آب و اتلاف آب زياد نيز خواهد شد.

بهره برداري ناپايدار از سطح آبخيز و منابع تالابي عامل مهمي براي تخريب اكوسيستم تالاب هاست كه شامل صيد بيش از حد و كاهش جمعيت ماهيان و اندازه آنها مي‌شود و چراي بيش از حد دام كه باعث بوجود آمدن تغيير در نباتات موجود در تالاب‌ها شده و شكار بيش از حد نيز كه باعث كم شدن تعداد پرندگان آبزي مي‌شود.

تخريب سرزمين در حوزه آبريز عامل مهم ديگري است كه شامل جنگل زدايي و افزايش سيلاب و فرسايش ناشي از آن و چراي بيش از حد كه جاري شدن سيلاب ها و فرسايش خاك را باعث مي‌شود ، خواهد بود.

كارشناسان معتقدند كه در اين زمينه افزايش آگاهي تصميم گيران و مردم ، ظرفيت‌سازي براي ذينفعان ، دخيل كردن مصرف‌كنندگان در مديريت ، تهيه و اجراي طرحهاي مديريت و بهبود اجراي قوانين به عنوان راهكارهاي پيشنهادي كاهش عوامل تخريب تالابها مطرح هستند.

از ميان ‪ ۲۲‬تالاب ثبت شده ايران در كنوانسيون رامسر ، در پي نمونه اي ارزشمند بوديم كه شايد توجه هرچند ناچيز اين نوشتار بتواند در حفظ و حراست از آن كمك كند و به نام آشنا و قديمي تالاب گاوخوني بر خورديم كه در حاشيه فلات مركزي ايران و در فاصله ‪ ۱۴۵‬كيلومتري جنوب شرقي شهر اصفهان و در ‪ ۳۰‬كيلومتري شهر ورزنه قرار گرفته است.

تالاب گاوخوني ، يك تالاب طبيعي ، داخلي، آزاد و با آب شور است كه نام آن از نظر حفاظتي در تاريخ ‪ ۱۳۵۴‬شمسي با كد ‪ ZIR.18‬به دليل پنج معيار، با مساحت بيش از ‪ ۴۷‬هزار هكتار در ليست تالاب‌هاي بين‌المللي كنوانسيون رامسر به ثبت رسيده است .

اين تالاب به علت سهمي كه از زاينده رود نصيب آن مي‌شود ، به نگين فيروزه‌اي كوير لقب گرفته كه با بيش از ‪ ۴۰‬هزار هكتار پوشش گياهي ، از اصفهان در مقابل كوير محافظت مي‌كرده است . اما امروز به خاطر سياست‌هاي نادرست آبي وامساك اصفهان ، به چاله‌اي مملو از فاضلاب و لجن تبديل شده است .

دكتر اسماعيل كهرم استاد دانشگاه در خصوص تالاب گاوخوني مي‌گويد :
تالاب گاوخوني از لحاظ موقعيت در ايران ، در مركز ايران قرار گرفته و به منزله استراحتگاه ميان راهي پرندگان مهاجر است كه خشكسالي و كم آبي شش سال پيش باعث خشك شدن اين تالاب شده است هم اكنون هم خشكسالي زاينده رود و آلودگي آب اين رودخانه سبب شده كه گاوخوني هم كم آب و هم آلوده شود.

وي همچنين افزود : نيزارهاي اطراف اين تالاب محل زاد و ولد انواع پرندگان مهاجر مثل اردك‌ها و غازها است ، بنابراين خشك شدن و آلوده شدن اين تالاب لطمه جبران ناپذيري به طبيعت و پرندگان مهاجر وارد مي‌آورد و زماني كه پرندگان مهاجر به تالاب مي‌رسند با يك بيابان برهوت مواجهه خواهند شد و چون پرندگان نمي‌توانند تجديد قوا و تغذيه كنند ، تعداد زيادي از آنها از بين مي‌رود.

كارشناسان محيط زيست نيز معتقدند ، از آنجايي كه تالاب گاوخوني داراي توليدات و ذخاير بسيار بالاي بيولوژيكي است و زيستگاه بسيار مناسبي براي آبزيان، حيات وحش و پرندگان مهاجر بومي مي‌باشد و همچنين از زمينه هاي پژوهشي و تحقيقاتي نيز برخوردار است، مي‌تواند به عنوان اكوسيستم آبي طبيعي واقع در يك منطقه خشك ، درتوسعه پايدار منطقه نقش مهمي داشته باشد .

اما در حال حاضر اين تالاب بين‌المللي به علت سرازيري آب‌هاي آلوده و شورابه‌هاي اطراف در بدترين و بحراني‌ترين شرايط ممكن قرارگرفته است .

با ايجاد چنين شرايطي ضمن برهم ريختن اكوسيستم منطقه و همچنين حركت شنهاي روان به سمت مركز، مي‌بايست منتظر خشك شدن و نابودي اين تالاب نيز بود.

معاون محيط زيست طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست دراين مورد معتقد است كه بهره برداري از پوشش سنگي سياه كوه كه در نزديكي تالاب گاوخوني قراردارد باعث پيشروي شن‌هاي روان به داخل اين تالاب مي‌شود و مرگ تدريجي تالاب را دربردارد.

اين كوه به عنوان يك پوشش سنگي در منطقه كويري عمل كرده و چون درمجاورت تالاب گاوخوني قرار دارد مانع از ورود شن‌هاي روان به داخل تالاب مي شود در صورت تخريب اين كوه ، اين پوشش سنگي برداشته و كوير به سمت تالاب مي‌آيد كه در آن صورت مرگ تالاب گاوخوني را رقم خواهد زد.

از سويي ديگر يكي از اعضاي شوراي شهر ورزنه با اشاره به سمي بودن آب تالاب گاوخوني اظهار داشته است كه با توجه به كانال كشي و ورود شورابه ها ، پساب كارخانه‌ها در مسير ورودي آب اين تالاب بسيار سمي است و زندگي زيست محيطي جانوران و آبزيان منطقه با خطر نابودي روبرو شده است .

تالاب گاوخوني در حال حاضر به دليل صيد و شكار بي‌رويه از يك طرف و آلودگي و كاهش شديد آب در نتيجه ورود فاضلاب‌ها و احداث سد زاينده رود از
يکشنبه 12 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 321]