هند قدرت در حال ظهور

واضح آرشیو وب فارسی:آفتاب: هند قدرت در حال ظهور
سخنراني مدير كل دفتر مطالعات سياسي و بين المللي وزارت امور خارجه كه در همايش " روابط ايران و هند " به مناسبت تدوين برنامه‌هاي رشته مطالعات هند با حضور استادان مطالعات هند و هندشناسان در تالار حنانه دانشكده مطالعات جهان برگزار شد.
آفتاب-دكتر سيد رسول موسوي*: اصطلاحي در مباحث مربوط به روابط بين‌الملل و سيستم بين‌الملل مطرح مي‌شود كه هند يك قدرت در حال ظهور است. سئوالي كه مطرح مي‌شود اين است كه چرا اين اصطلاح به هند نسبت داده مي‌شود و اين قدرت در حال ظهور چيست؟

ادبيات سياسي كه در كشورمان وجود دارد در قالب نظريه‌هاي سياسي جريان دارد كه سعي مي‌كند جهان را از درون نظريه‌هاي روابط بين‌الملل نگاه كند. در حالي كه ادبيات سياسي كه در دنيا در حال شكل گرفتن است تا حدودي اين نظريه‌ها را كنار مي‌گذارد و نگاه خود را در روابط بين‌الملل و سيستم بين‌الملل معطوف به معيارهاي كمي و سلسله مراتب قدرت مي‌كند در واقع اين رويكردي است كه در حال مطرح شدن است. بحثي كه در اينجا مطرح مي‌شود درباره سيستم بين‌المللي پس از جنگ سرد است كه از چه شرايطي برخوردار مي‌شود. بحث‌هاي مختلفي درباره نظام تك قطبي، چندقطبي و غيره مطرح است. به هر حال سيستم موجود در درون خودش به چالش كشيده است.

شايد مباحث مختلفي درباره جايگاه چين و هند در سال 2050 را شنيده باشيد. در سال 2050 چه اتفاقي خواهد افتاد؟ چه ذهنيتي درباره اين سال وجود دارد؟ چرا كارشناسان مي‌گويند كه چين در سال 2050 قدرت اقتصادي اول جهان مي‌شود؟ چرا هند نيز سال 2050 را معيار پيشرفت خود قرار داده است؟

دانستن دليل انتخاب اين سال به عنوان يك معيار، بحث جدي است كه در اينجا به آن اشاره خواهم كرد.

اگر 4 مولفه جمعيت، انرژي، سرمايه و امنيت را به عنوان مولفه‌هاي اصلي تعيين كننده نظام بين‌الملل در حال تغيير در نظر بگيريم. معادله بين جمعيت، سرمايه، انرژي و امنيت در سال 2005 تعيين كننده جايگاه كشورها در نظام بين‌المللي خواهد بود. گفته مي‌شود كه جمعيت جهان در سال 2050 ويژگي مشخصي پيدا خواهد كرد. مهمترين ويژگي اين است كه جمعيت جهان به لحاظ كمي ثابت خواهد شد ولي به لحاظ كيفي در درون آن تحول اتفاق مي‌افتد. يعني اينكه جمعيت كشورها با درجه رشد نسبي كه دارند تا سال 2050 اين مقدار رشد در جهان متوقف مي‌شود و جمعيت جهان به 9 ميليارد نفر خواهد رسيد. اين جمعيت به نسبت شرايط فعلي از لحاظ مشاركت كننده، توليد و مصرف كننده متفاوت خواهد بود. جمعيت كشورهاي پيشرفته پير مي‌شود و در مقابل كشورهايي كه به لحاظ ثروت در وضعيت در حال توسعه قرار دارند جمعيت جواني خواهند داشت. در چنين شرايطي كشورهاي پيشرفته در سال 2050 نيازمند جمعيت كشورهاي در حال توسعه خواهند بود.

هند در سال 2050 داراي جمعيتي خواهد بود كه به طور جدي در اقتصاد جهان مشاركت كننده خواهد بود. در آن دوران جمعيت جوان و متخصص هند نيازمند كار است و جهان در آن سال نيازمند جمعيت هند خواهد بود.

اين عامل جمعيت باعث مي‌شود كه جهان، هند را به عنوان يك قدرت در حال ظهور تلقي كند.

در بحث سرمايه گفته مي‌شود كه جهان در يك گردش معكوس سرمايه قرار خواهد گرفت براي اينكه كشورهاي پيشرفته توليد جديدي داشته باشند سرمايه به سمت كشورهاي در حال توسعه حركت خواهد كرد. در واقع براي اينكه سرمايه بخواهد ارزش افزوده داشته باشد بايد در جايي هزينه شود كه امكان كار براي آنان موجود باشد. اين در حالي است كه هند در سال 2050 از جمله كشورهايي خواهد بود كه با حجم بالايي سرمايه‌پذير است و نيز قادر خواهد بود كه در ساير كشورهاي جهان سرمايه‌گذاري كند. اكنون هند سالانه حدود 20 ميليارد دلار سرمايه مستقيم خارجي را جذب مي‌كند و به همان مقدار در بخش‌هاي ويژه در خارج از هند سرمايه‌گذاري كند.

از جمله اين بخش‌هاي ويژه مي‌توان به صنايع توليد فولاد جهان اشاره كرد. در واقع هند به سمت خريد

” معادله بين جمعيت، سرمايه، انرژي و امنيت در سال 2005 تعيين كننده جايگاه كشورها در نظام بين‌المللي خواهد بود.... “

صنايع فولاد جهان حركت مي‌ كند. اگر هند با همين رويه سالانه فقط 20 ميليارد دلار در فولاد جهان سرمايه‌گذاري در سال 2050 اين كشور داراي چه سرمايه‌اي خواهد بود؟

سئوال ديگري كه مطرح مي‌شود اين است كه آيا آينده در اختيار كشورهاي صاحب انرژي و يا كشورهاي مصرف كننده قرار خواهد گرفت؟

نظريه‌اي كه اكنون وجود دارد اين است كه كشورهايي كه انرژي بيشتري مصرف مي كنند ولي انرژي به سرمايه اجتماعي تبديل مي‌شود اين كشورها در مسير رو به رشد قرار دارند. در حقيقت مصرف انرژي يكي از الگوهاي پيشرفت و توسعه تلقي مي‌شود به شرط اينكه مصرف انرژي براي رفاه و سرمايه اجتماعي مصرف شود.

در ذهنيت ما مصرف انرژي به معني اين است كه گرما به دست آوريم ولي در هند شرايط برعكس است. اگر در جهان مصرف يك كيلو كالري براي رفاه اجتماعي به معني يك درجه رفاه در مسير توليد گرما باشد ولي در هند براي رفاه نيازمند سرما است. نكته جالب اين است كه براي توليد 1درجه كالري سرما، به سه برابر انرژي گرمايي احتياج است. به همين دليل اگر هند بخواهد در مسير توسعه و رفاه اجتماعي سرمايه‌گذاري كند به مراتب بيشتر از ساير كشورها به انرژي احتياج خواهد داشت. با چنين شرايطي هند به سمت يك مصرف كننده بزرگ انرژي حركت مي‌كند و به همين دليل مسير انرژي از سمت غرب به سمت شرق حركت خواهد كرد. اين فرايند باعث خواهد شد تا توسعه و رشد در غرب كاهش پيدا كند و روند توسعه و رشد به سوي شرق منتقل شود. البته در مور چين نيز همين شرايط را مي‌توان به شكل ديگري مورد بررسي قرار داد.

از 4 مولفه سرمايه، جمعيت، انرژي يك مولفه امنيت باقي مي‌ماند. اگر سرمايه رفاه اجتماعي و انرژي بخواهد مسير خودش را طي كند با چالش به نام امنيت مواجه مي‌شود. در واقع در اين سيستم، امنيت بايد توسط چه كسي تامين شود؟ براي اينكه حركت سرمايه به سوي هند جريان داشته باشد چه كسي بايد امنيت انرژي را تامين كند؟

اكنون

” هند در سال 2050 داراي جمعيتي خواهد بود كه به طور جدي در اقتصاد جهان مشاركت كننده خواهد بود. در آن دوران جمعيت جوان و متخصص هند نيازمند كار است و جهان در آن سال نيازمند جمعيت هند خواهد بود.... “

اتفاقي در جهان در حال تحقق است كه ادبيات آن در دانشگاه‌ها و رسانه‌ها بحث نمي‌شود. در واقع پرهزينه‌ترين بخش اين روند مقوله امنيت است. آيا در چنين شرايطي هر كشور به صورت مستقل امنيت را تعريف مي‌كند؟ تا چه اندازه هر كشور قادر است تا همه هزينه‌هاي تامين امنيت را پرداخت كند؟ آيا نظام بين‌الملل و سيستم بين‌الملل توان حفظ امنيت را دارد؟ آيا امنيت منطقه‌اي، امنيت لازم را براي كشورهاي جهان تامين مي‌كند؟

اين بحث جديدي است كه در سيستم جهاني در حال اتفاق افتادن است و خيلي از كشورها به نوعي اين موضوع را پذيرفته‌اند. در واقع آنها مي‌‌گويند كه اگر با آمريكا براي تامين امنيت كلي آنها به توافق دست پيدا كنند با چالش جدي ديگري مواجه نخواهند بود.

هندي‌ها از جمله كشورهايي هستند كه تامين امنيت انرژي و سيستم بين‌المللي توسط آمريكا مخالفتي ندارند و حتي ظاهراً به اين جمع‌بندي رسيده‌اند كه در اين زمينه با آمريكا مشاركت داشته باشند.

در واقع هند سياست نهروئيسم را كنار گذاشته است و از سال 1991 آن را به سياست مشاركت در سيستم بين‌المللي تبديل كرده‌اند.

براي هند جنبش عدم تعهد مربوط به جهان دوقطبي مي‌شد كه مي‌خواست از فضايي خارج از سلطه دو ابرقدرت فضايي را براي رشد و توسعه فراهم كند ولي اكنون مساله اصلي آنها اين است كه براي اينكه به اهداف خودشان در سال 2050 دست پيدا كنند امنيت را نمي‌توانند از طريق هزينه كردن منابع ملي به دست آورند. در واقع آنها معتقدند كه از طريق امنيت منطقه‌اي و دسته جمعي نيز امنيت مورد نظر آنها تامين نخواهد شد و تنها اين امنيت از طريق مشاركت در يك ائتلاف جهاني محقق مي‌شود.

اگر تحولاتي كه از سال 1991در سيستم هند و عرصه جهاني اتفاق افتاد را بررسي كنيم متوجه مي‌شويم كه هندي‌ها براي يك فرايند پس از جهان دو قطبي برنامه‌ريزي كرده‌اند و آينده كشورشان را در همين مسير نگاه مي‌كنند.

البته هندي‌ها در مباحث مربوط به آمريكا، يكي از منتقدان اصلي سياست‌هاي اين كشور محسوب مي‌شوند به عنوان نمونه وقتي كه آقاي احمدي‌نژاد مي‌خواست به هند سفري داشته باشد سخنگوي وزارت امور خارجه اعلام كرد كه اميدواريم كه مقامات هندي،‌ ايران را به تعليق فعاليت هسته‌اي دعوت كنند. ولي وزارت امور خارجه هند به صراحت اعلام كرد كه لازم نيست آمريكا ما

” اگر هند با همين رويه سالانه فقط 20 ميليارد دلار در فولاد جهان سرمايه‌گذاري در سال 2050 اين كشور داراي چه سرمايه‌اي خواهد بود؟ ... “

را راهنمايي كند. ما منافع خودمان را بهتر تشخيص مي‌دهيم و مسائل مربوط به فعاليت هسته‌اي ايران در صلاحيت سازمان انرژي هسته‌اي است. البته اين موضع وزارت امور خارجه هند با برخوردهايي كه در آژانس داشته‌اند بسيار متفاوت است و حتي سياست‌هاي متعارضي از آنها مشاهده مي‌شود ولي سياست‌هاي هند را مي‌توان در يك ظرف كلان مورد تحليل قرار داد.

هندي‌ها در خيلي از موارد از جمله درباره همسايه‌هاي اين كشور با مواضع آمريكا مخالف هستند و سياست آمريكا را در زمينه قدرت سياسي برتر در نظم جهاني به نقد مي‌كشند و معتقد هستند كه بايد در تصميم‌هاي سياسي جهاني مشاركت داشته باشند ولي هندي‌ها در يك بحث كلان در مورد امنيت جهاني به اين جمع‌بندي رسيده‌اند كه امنيت جهاني صرفا از يك نوع مشاركت در فرايند قدرت برتر امكان‌پذير است بنابراين با چنين شرايطي هندي‌ها وارد چالش با قدرت برتر جهاني نمي‌‌شوند و از طريق مشاركت با قدرت برتر جهاني به دنبال تجزيه و تحليل جايگاه خودشان هستند ولي نقدهايي به سياست آمريكا دارند. به عنوان نمونه در موضوعات منطقه‌اي بحث‌هاي جدي با آمريكا دارند هر چند كه سياست آنها يك سياست فرصت‌طلبانه نيست بلكه يك سياست طراحي شده با توجه به برنامه سي ساله‌اي است كه دنبال مي‌كنند تا همانند چيني‌ها كشورشان به يك رشد دو رقمي دست پيدا كند.

هندي‌ها مي‌گويند از سال 1850 تا 1995 يعني در طول يكصد سال، رشد اقتصادي يك درصدي داشته‌اند و از سال 1950تا سال 1980 با وجود حاكميت نهروئيسم داراي رشد اقتصادي سه درصد بودند. از سال 1980 تا 1990 به رشد اقتصادي 5 درصد رسيدند و پس از آن دوران، هند توانست به يك جهش رشد اقتصادي 9 درصدي دست پيدا كند و اكنون مقامات هندي اعلام مي‌كنند كه قادر به رسيدن رشد اقتصادي 2 رقمي هستند. به اين ترتيب هند در آسيا، همپاي چين به يك رشد اقتصادي ويژه‌ايي دست پيدا مي‌كند. نكته جالب اين است كه هر دو كشور با پرهيز از تنازع با قدرت جهاني،فضاي مورد نظر

” هندي‌ها وارد چالش با قدرت برتر جهاني نمي‌‌شوند و از طريق مشاركت با قدرت برتر جهاني به دنبال تجزيه و تحليل جايگاه خودشان هستند.... “

خودشان را طراحي مي‌كنند و آمريكا نيز اين سياست را حمايت مي‌كند.

آمريكايي‌ها مي‌گويند كه اگر فضاي اقتصادي مناسب را در اختيار هند و چين قرار ندهيم آنها براي اينكه رشد خودشان را تضمين كنند به سمت فعاليت نظامي روي خواهند آورد و آمريكا نيز نمي‌خواهد اجازه دهد كه اين كشورها تبديل به قدرت نظامي شوند. بخصوص اينكه آسيا قدرت برتر جهان در قرن 21 خواهد بود و حركت قدرت از سوي اروپا به سمت آسيا اتفاق افتاده است. آسيا جهان جديدي است كه در مسير رشد اقتصادي و جمعيت قرار دارد و به دنبال بازيابي هويت خويش است. بنابراين در اين چارچوب قدرت اصلي آسيا كشورهاي چين و هند خواهند بود كه شركاي جديد هژموني جهان محسوب مي‌شوند.

اكنون هر سال حدود 5 هزار مهندس هندي در خليج‌فارس كار مي‌‌كنند و حدود 34 ميليارد دلار درآمد ارزي اين كشور از مسير صادرات نيروهاي خدمات در خارج از كشور است. تصويري كه هندي‌ها مطرح مي‌كنند اين است كه تفاوت آن ها با چيني‌ها در كارگر و نيروهاي خدماتي حرفه‌مند است ولي رشد اقتصادي چين از طريق كارگران كشاورزي است كه وارد بخش صنعت مي‌شوند و پس از ورود دچار يك نوع خلاء هستند. بنابراين چيني‌ها مجبور مي‌شوند تا اقتصاد شهري صنعتي را جدا از اقتصاد روستايي در نظر بگيرند. بنابراين رشد اقتصادي صنعت چين در جايي متوقف خواهد شد. هندي‌ها برعكس در بخش كشاورزي به يك وضعيت خودكفايي رسيده‌اند و لشكر حرفه‌مندي را وارد دنيا مي‌كنند. در يك نظم جديد جهاني براي دنيا هم مهم نيست كه مهندس هندي در اروپا كار كند. براي جهان فقط اين مهم است كه معيارهايي موجود ناديده گرفته نشود. به نحوي كه اكنون سيستم اپراتور شهري لندن در هند پاسخ داده مي‌شود يعني وقتي در لندن كسي 118 را مي‌گيرد در هند شماره تلفن‌ها اعلام مي‌شود.

هند با نوعي سرمايه‌گذاري برروي منابع انساني براي نظام جهاني آينده لشكري از كارمندان و مهندسان را آماده مي‌كند كه مي‌توانند نقش‌هايي را در آينده جهان برعهده گيرند وقتي گفته مي‌شود هند روز به روز قدرتمند‌تر مي‌شود اين موضوع مربوط به دوري و يا نزديكي با آمريكا نيست بلكه مربوط به سرمايه‌گذاري‌هايي است كه در حال انجام دادن است. اين تفسيري است كه نشان مي‌دهد كه چرا از هند به عنوان قدرت در حال ظهور ياد مي‌شود.

* مدير كل دفتر مطالعات سياسي و بين المللي وزارت امور خارجه
يکشنبه 12 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: آفتاب]

[مشاهده در: www.aftabnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 290]