نائيني، حاوي تفسيري دقيق از توحيد عملي در اسلام است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آشنايي با انديشمندان جهان اسلام / ميرزاي نائيني«تنبيه‌الامة» نائيني، حاوي تفسيري دقيق از توحيد عملي در اسلام است
گروه انديشه: تفسير دقيق از توحيد عملي، اجتماعي و سياسي اسلام را هيچ‌كس به خوبي مرحوم ميرزا محمدحسين نائيني، توأم با استدلال‌ها و استشهادهاي متقن از قرآن و نهج‌البلاغه، در كتاب ذي‌قيمت «تنبيه‌الامة و تنزيه‌الملة» بيان نكرده است.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، فردا يكشنبه، 26 جمادي‌الاول، برابر با 12 خردادماه، مطابق است با سالروز درگذشت آيت‌الله ميرزا «محمدحسين غروي نائيني»، در سال 1355 هجري قمري.

محمدحسين نائيني در سال 1277 هـ.ق در شهر نائين و در خانداني فاضل و محيطي روحاني و خانه‌اي پرمهر و عطوفت قدم به عرصه گيتي نهاد. ميرزا محمدحسين تحصيلات ابتدايي حوزوي خود را در زادگاه خويش ‍ گذراند و پس از آن بار سفر بست و در هفده سالگي به شهر اصفهان هجرت كرد و در آن حوزه علمي بزرگ تحصيل علوم ديني را ادامه داد و دروس عالي فقه، اصول، فلسفه و حكمت را از اساتيد فرهيخته‌اي مانند: ابوالمعالي فرزند حاج محمد ابراهيم كلباسي، شيخ محمد باقر ايوانكي فرزند شيخ محمدتقي اصفهاني و جهانگيرخان قشقايي آموخت.

نائيني بعد از چندين سال كسب علم از محضر عالمان اصفهان در سال 1303 هـ.ق آن حوزه را ترك كرد و راهي نجف اشرف شد. او پس از زيارت بارگاه ملكوتي اميرمؤمنان علي(ع) به شهر سامرا رفت؛ زيرا آن ديار مقدس با حضور ميرزا محمدحسن شيرازي و ديگر اساتيد، رونق علمي يافته و دانش‌پژوهان بسياري را به سوي خود جلب كرده بود.

نائيني در آغاز ورود به حوزه سامرا در دروس سيدمحمد طباطبايي فشاركي و سيداسماعيل صدر حاضر شد و سپس در محفل پربار درس ميرزا محمدحسن شيرازي حضور يافت و مدت نه سال از دانش سرشار استاد عالي‌مقام خويش ‍بهره برد و علاوه بر آن، محرم خاص ميرزا شد. ميرزاي نائيني هم‌چنين با سفر به نجف اشرف از درس اخلاق سالك درگاه الهي آخوند ملاحسينقلي همداني استفاده كرد.

او پس از رحلت ميرزاي شيرازي به همراه استاد ديگر خويش سيداسماعيل صدر راهي كربلا شد و در جوار مرقد امام حسين(ع) از اين استاد عزيز سود جست و اقامتش در آن شهر دو سال به طول انجاميد و سپس با اندوخته‌اي ارزشمند و كوله‌باري گرانسنگ در سال 1316 هـ.ق راهي نجف شد و در آن‌جا اقامت گزيد.

او در كنار تدريس، در جلسه علمي آخوند خراساني حاضر مي‌شد و در كمترين زمان از ياران و محرمان اسرار او شد. ميرزاي نائيني با مقام والاي علمي، سياسي و معنوي خويش شاگردان فاضل و آگاهي را به عالم اسلام عرضه كرد كه هر يك محور فكري و علمي در جامعه شدند. در مورد شاگردان برجسته او مي‌توان به شخصيت‌هاي ذيل اشاره كرد:

شيخ محمدعلي كاظمي خراساني، سيدمحسن طباطبايي حكيم، سيدجمال‌الدين گلپايگاني، سيدمحمود حسيني شاهرودي، سيدمحمد حجت كوه‌كمره‌اي، سيدمحمدهادي ميلاني، شيخ محمدتقي آملي، سيدابوالقاسم خويي، سيدمحمدحسين طباطبايي، ميرزا هاشم آملي، شيخ محمدرضا طبسي نجفي، سيدمحمد حسيني همداني و ... .

در عصر ميرزا انقلابي مردمي به منظور مهار استبداد و تحصيل استقلال و امنيت به رهبري عالمان دين در ايران انجام شد كه به نهضت مشروطه معروف شده است. در اين نهضت آيت‌الله نائيني را مي‌توان از پيش‌گاماني به شمار آورد كه در كنار عالماني ديگر چون آخوند خراساني نقش مؤثري را در پيروزي آن ايفا كرد.

اهداف علما و رهبران روحاني نهضت مشروطه ايران از اين قرار بود: برپايي حكومت خدا، اجراي قوانين الهي، حفظ و پاسداري سنت‌هاي الهي و حفظ جان و مال و ناموس مردم. در سال 1327 هـ.ق سلطنت استبدادي محمدعلي شاه با به توپ بستن مجلس به پايان عمر خود رسيد و مشروطه‌خواهان پس از فتح تهران حكومت را به دست گرفتند. اما با دخالت اجانب به جاي بر سر كار آمدن دانشمندان اسلامي و اجراي احكام دين، فئودال‌ها و غربزدگان و ايادي استكبار رهبري نهضت را به دست گرفتند و انقلابي را كه علما با اهداف بلندي دنبال مي كردند، از مسير اصلي‌اش منحرف ساختند و به جاي آن‌كه دشمنان واقعي مشروطه را كيفر كنند، شيخ فضل‌الله نوري را بردار كردند.

اكثر علماي بزرگ نجف اشرف به اين اميد كه خواهند توانست به آن نهضت محتوايي اسلامي ببخشند از آن پشتيباني كردند كه در اين ميان نام آخوند خراساني و ميرزا محمدحسين ناييني نيز به چشم مي‌خورد. مخالفان مشروطه براي مقابله با نهضت تلاش كرده، حتي ميرزا را نيز هدف قرار دادند.

آيت‌الله ناييني در كنار آخوند خراساني، در رهبري نهضت از اعتمادي كامل برخوردار بود و از نزديك‌ترين افراد به وي به شمار مي‌رفت. پس از آن‌كه آخوند خراساني حكم به وجوب مبارزه با ديكتاتوري و خلع محمدعلي شاه داد، مردم مهياي جهاد همراه با علما شدند. آخوند نيز همگام با مردم و ديگر علما عازم حركت به ايران شد، ولي در بامداد همان روزي كه عازم ايران بود، به مرگ ناگهاني و مرموزي درگذشت و با درگذشت ايشان نهضت مشروطه رو به ضعف گذارد.

البته رحلت آخوند خراساني حركت علما را به ايران تعطيل نكرد، بلكه آنان بعد از توقف، چند هفته‌اي بعد در محرم 1330 هـ.ق به سوي كاظمين حركت كردند كه يكي از آن‌ها آيت‌الله ناييني بود. رهبران روحاني در شهر كاظمين هيأتي تشكيل دادند تا در اجراي هدف جنبش علما فعاليت كنند. سرانجام فعاليت‌هاي آنان باعث شد كه آرامش به كشور ايران بازگردد.

در زمان نائينى در حوزه‌هاى علمى همان آيات مشهور محور بحث قرار مى‌گرفته و به ديگر آيات توجهى نمى‌شده است. ميرزاى نائينى با گشودن شيوه‌اى نو و ابتكارى قرآن را به صحنه آورد و اصول بنيادى و اساسى آن را در مباحث فقهى به ويژه فقه حكومتى به كار بست و روزنه جديدى در پژوهش‌هاى قرآنى و فقهى گشود.

آيت‌الله نائيني كتاب «تنبيه‌الامة و تنزيه‌الملة» را در بحران انقلاب مشروطه در سال 1327 هـ.ق به زبان فارسي نوشت و از سوي آيت‌الله آخوند خراساني و آيت‌الله شيخ عبدالله مازندراني مورد تأييد و تقريظ قرار گرفت. ميرزا در اين كتاب حاكميت اسلام ناب محمدي(ص) را با دليل و برهان قاطع اثبات كرده و پرده از چهره حكومت‌هاي استبداد برداشته است. او زندگي در زير سلطه استبداد را مساوي با برده بودن مي‌داند.

ايشان از قائلين به ولايت فقيه است كه در اين كتاب تمام مناصب و شئون اعتباري امام معصوم(ع) را براي فقيه جامع‌الشرايط ثابت مي‌داند. بنابر نظريه او، بدون شك علما شرعا مسئول دستگاه حكومتي هستند و جلوگيري از بي‌نظمي و بي‌عدالتي در جامعه از مسائل پراهميتي است كه از وظايف و مسئوليت‌هاي آن‌هاست و در غيبت امام عصر(عج ) رهبري جامعه به عهده آنان است.

آيت‌الله طالقاني كه به همت او اين كتاب با ارزش همراه با توضيح و شرح عبارات مشكل به چاپ رسيد، در مقدمه كتاب فوق چنين مي‌نويسد: دقت و توجه به اين كتاب براي هر كس مفيد است. آن‌هايي كه خواهان دانستن نظر اسلام و شيعه درباره حكومتند، در اين كتاب نظر نهايي و عالي اسلامي، عموما و شيعه را خصوصا، با مدرك و ريشه خواهند يافت. براي علما و مجتهدين كتاب استدلالي و اجتهادي و براي عوام رساله تقليدي راجع به وظايف اجتماعي است.

شهيد بزرگوار آيت‌الله مرتضي مطهري پيرامون اين كتاب با ارزش مي‌گويد: انصاف اين است كه تفسير دقيق از توحيد عملي، اجتماعي و سياسي اسلام را هيچ‌كس به خوبي علامه بزرگ و مجتهد سترگ مرحوم ميرزا محمدحسين نائيني توأم با استدلال‌ها و استشهادهاي متقن از قرآن و نهج‌البلاغه، در كتاب ذي‌قيمت «تنبيه‌الامه» بيان نكرده است ... ولي افسوس كه جو عوام‌زده محيط ما، كاري كرد كه آن مرحوم پس ‍از نشر آن كتاب، يكباره مهر سكوت بر لب زده، دم فرو بست.

از تأليفات مرحوم نائيني مي‌توان به آثار ذيل اشاره كرد: تعليقه بر عروة‌الوثقي (در فقه)، لباس مشكوك (در فقه)، التعبدي و التوصلي (در اصول)، وسليةالنجاة، سؤال و جوا‌ب‌هاي استدلالي فقهي، تقريرات اصول ـ كه برخي از شاگردان او درس‌هاي علم اصول وي را به رشته تحرير درآوردند و در حال حاضر دو كتاب «فوائدالاصول»، اثر شيخ محمدعلي كاظمي و «اجودالتقريرات»، اثر سيدابوالقاسم خويي در دسترس فضلا و دانش‌پژوهان حوزه‌هاي علمي است ـ لاضرر (در اصول)، احكام خلل (در فقه)، معاني حرفيه، تزاحم و ترتب (در اصول)، تبنيه‌الامة و تنزيه‌الملة و ... .

سرانجام استاد فقها و مجتهدان عصر آيت‌الله ميرزا محمدحسين ناييني پس از عمري تلاش و خدمت در پرورش شاگردان گرانمايه و تعالي اسلامي و مسلمين در 26 جمادي الاولي سال 1355 هـ.ق نداي حق را لبيك گفت و به جوار رحمت ايزدي پيوست. پيكر مطهر او در نجف اشرف با شكوه خاصي تشيع شد و پس از اقامه نماز به وسيله آيت‌الله سيدابوالحسن اصفهاني، در كنار حرم مطهر حضرت علي(ع) به خاك سپرده شد.*

*منابع: حوزه؛ آشنايي با انديشمندان جهان اسلام، كريم جوانشير؛ مجله حوزه (شماره 76 - 77)؛ نهضت‌هاى صد ساله اخير، شهيد مطهرى.
شنبه 11 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 237]