روزهاي امتحان، شب هاي دلشوره‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: روزهاي امتحان، شب هاي دلشوره‌

با شروع فصل امتحانات، استرس و اضطراب دانش‌آموزان از جمله مسائلي است كه بيش از هر زمان ديگري اهميت و توجه ويژه‌اي را مي‌طلبد.

هرسال با شروع امتحانات باز هم علائمي مثل سردرد، حالت تهوع، دل‌درد و... ناشي از استرس فراگير امتحاني در ميان دانش‌آموزان رواج مي‌يابد. هرچند كارشناسان مسائل آموزشي و تربيتي راهكارهاي زيادي را براي پيشگيري از اين اضطرابها ارائه مي‌كنند ولي باز اضطراب امتحان به قوت خود باقي است.

‌

اضطراب امتحان‌

دكتر مهدي رزاقي، روانشناس در مورد اضطراب به خبرنگار اطلاعات مي‌گويد:

- اضطراب يكي از شايع‌ترين اختلالات نوروتيك است كه همه انسانها در شرايط مختلف آن را تجربه مي‌كنند. اضطراب داراي انواع و درجات مختلفي است كه يكي از انواع آن، اضطراب در زمان امتحان است.

دانش‌آموزان در زمان ارزيابي درس‌ها در پايان سال تحصيلي دچار آن مي‌شوند.

مريم كاردان كارشناس علوم تربيتي نيز به خبرنگار اطلاعات مي‌گويد:

- اضطراب امتحان نوعي خود اشتغالي ذهني است كه با فقدان مهارت‌هاي شخصي درباره توانايي‌هاي خودش بروز پيدا مي‌كند و اكثرا به ارزيابي شناختي منفي، نداشتن تمركز حواس و واكنش‌هاي افت عملكرد تحصيلي منجر مي‌شود.

رضا حسيني، كارشناس ارشد علوم تربيتي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي وزارت آموزش و پرورش نيز به خبرنگار اطلاعات مي‌گويد:

- امتحان در هر دوره و زماني مي‌تواند موجب پيدايش اضطراب و ترس در افراد شود. هنگامي كه فرد نسبت به كارامدي، توانايي و استعداد خود در شرايط امتحان دچار نگراني و ترديد مي‌شود، مي‌توان گفت به اضطراب امتحان مبتلا است.

او اضافه مي‌كند:‌

- در هنگام امتحان، به ويژه امتحانات سرنوشت‌ساز مانند كنكور و امتحانات نهايي بيشتر دانش‌آموزان اضطراب امتحان را تجربه مي‌كنند، در حالي كه يكي از دلايل اساسي افت تحصيلي اضطراب امتحان است كه درصدي از موارد تجديد و مردودي را به آن نسبت مي‌دهند.‌

او يادآور مي‌شود: دانش‌آموزي كه اضطراب امتحان دارد، احساس مي‌كند كه ذهنش خالي شده و هرچه‌‌‌را‌‌‌كه آموخته، فراموش كرده است. چنين دانش‌آموزي به طور معمول به پرسش‌ها پاسخ‌هاي بي‌ربط،‌‌‌‌نادرست يا ناقص مي‌دهد و با‌‌‌افكاري نامربوط و ناخواسته در مورد پيامدهاي امتحان درگير است.

‌

عوامل ايجاد كننده اضطراب امتحان‌

دكتر رزاقي علل اضطراب امتحان در دانش‌آموزان را به سه دسته كلي تقسيم مي‌كند:

عوامل فردي و شخصيتي دانش‌آموزان: مانند اضطراب عمومي، پايين بودن اعتماد به نفس، هوش، تمركز و به ويژه روش‌هاي نادرست مطالعه و انتظارات نادرست از خود.

عوامل آموزشگاهي و اجتماعي: مانند انتظارات معلمان، رقابت، سيستم آموزشي حاكم بر مدارس، نوع درس و مدرك‌گرايي.‌

عوامل خانوادگي: چون شيوه تربيتي، انتظارات سطح بالاي والدين، جو عاطفي حاكم بر خانواده، ويژگي‌هاي شخصيتي والدين و طبقه اقتصادي و اجتماعي آنها.

دانش‌آموزان مضطرب معمولا شكست در عملكرد را براي خود پيش‌بيني مي‌كنند. دخالت‌هاي غيرتخصصي والدين در جريان آموزش، ناكافي بودن آموزش‌هاي مدارس، نابساماني‌هاي آموزشي، رفتارهاي معلمان، عوامل دروني، ژنتيكي و شخصيتي در ايجاد اضطراب دانش‌آموزان بسيار تاثيرگذار است.‌

حسيني نيز مي‌گويد:

- در كشور ما در طول 80 سال شيوه ثابتي در نحوه ارزشيابي دانش‌آموزان يعني برگزاري امتحان، بصورت تشريحي يا چند گزينه‌اي اعمال شده است و در پايان نتيجه آزمون با نمره به دانش‌آموزان اعلام مي‌شود. اين شيوه آزمون فقط بيانگر اين است كه دانش‌آموز تا چه ميزان مطالب را حفظ كرده است و چنانچه عامل و يا عواملي موجب شود كه مطالب در زمان آزمون براي دانش‌آموزان يادآوري نشود، هيچ ملاك ديگري وجود ندارد كه حاكي از ميزان فراگيري او باشد. بنابر اين ممكن است دانش‌آموزي مطالب خود را خوب فرا گرفته باشد ولي در لحظه يادآوري و هنگام آزمون، موفق به استفاده از آموخته‌هاي خود نباشد و نمره نياورد.‌

امتحان و آزمون، به خودي خود، حالت اضطراب را در دانش‌آموزان به وجود مي‌آورد و اين اضطراب خود موجب مي‌شود كه دانش‌آموز در يادآوري مطالب فرا گرفته با مشكل مواجه شود. بنابر اين بهترين شيوه ارزشيابي عملكرد دانش‌آموز در طول سال تحصيلي توسط آموزگار است كه شيوه ارزشيابي مستمر به حساب مي‌آيد.‌

‌ جامعه‌شناس و استاد دانشگاه نيز معتقد است:‌

- دانش‌آموزاني كه در معرض استرس و اضطراب امتحان قرار دارند، مطالب درسي‌شان را فقط تا پايان امتحان به خاطر مي‌سپارند. به همين خاطر مهارت‌هاي زندگي را نمي‌آموزند.‌

به گفته عليزاده، نوع برخورد بعضي خانواده‌ها با امتحان فرزندشان، آنها را بيشتر دچار استرس مي‌كند و اينگونه خانواده‌ها همه نگراني‌هاي ناشي از موفق نشدن احتمالي دانش‌آموز را به آنها انتقال مي‌دهند.

اين در حالي است كه در اين گونه خانواده‌ها هدف اصلي از تحصيل فقط كسب نمره بالا است و براي اينكه فرزندشان به سطح توقع آنها دست پيدا كند، به آنان بيشترين فشار را وارد مي‌كنند كه خود عاملي براي افت تحصيلي در ميان فرزندان مي‌شود.

او يادآور شده است:

- معلمان و متوليان علوم آموزشي با ايجاد جو شبه‌پليسي در امتحانات و مستقر كردن مراقبان و ناظران امتحان‌ها كه به چهره‌هاي درهم رفته نظاره‌گر آزمون هستند، خود به سنگيني فضاي امتحان و استرس‌هاي ناشي از آن اضافه مي‌كنند. به ويژه تعداد سوالات محدود با نمرات بالا اين اضطراب را افزايش مي‌دهد.‌

عليزاده اضافه مي‌كند:‌

- خانواده‌ها نبايد دل‌نگراني‌هاي خود را به فرزندانشان منتقل كنند، ضمن اينكه متوليان آموزشي نيز بايد محيطي آرام و بدور از تنش را براي برگزاري امتحان دانش‌آموزان فراهم كنند، زيرا نگراني و استرس در درازمدت، باعث افزايش فشارهاي عصبي در فرد مي‌شود. اين اضطراب‌هاي دوران تحصيل نيز باعث كاهش تمايل فرد به ادامه تحصيل در مقاطع بالاي علمي خواهد شد.

‌

عوارض اضطراب امتحان‌

دكتر رزاقي در مورد عوارض اضطراب مي‌گويد: عوارض اضطراب امتحان، حالتي غيرطبيعي است كه به صورت يك بيماري همراه با سرگيجه، خشك شدن آب دهان، بالا رفتن تعداد ضربان قلب، تهوع، سردرد، بي‌خوابي، كم شدن اشتها و... بروز پيدا مي‌كند.‌

تحقيقات انجام شده در زمينه علائم و نشانه‌هاي اضطراب امتحان نشان داده است كه اين علائم همانند علائم و نشانه‌هاي اضطراب است. در اين تحقيقات آمده است: آشفتگي معده به هم خوردن ساعت‌هاي خواب و آرامش، تغييراتي در ميل به غذا ضعف، سرگيجه، تغيير در فشار خون، ميزان نبض و ترشح هورمون‌هاي آدرنالين و نورآدرنالين در افراد داراي اضطراب امتحان و يا در ايام امتحانات بيشتر بروز پيدا مي‌كند.‌

همچنين در افراد داراي اضطراب امتحان، حين امتحانات شفاهي تپش قلب، پريدگي رنگ صورت، لكنت زبان، حركت‌هاي غيرارادي دست و پا، تغيير صدا، لرزش بدن و صدا، تغيير دماي بدن، خشك شدن دهان و عرق‌كردن بارز ديده مي‌شود.‌

او يادآوري مي‌كند: اضطراب امتحان همچنين باعث ضعف ايمني بدن مي‌شود و در نتيجه در ايام امتحانات، عفونت دستگاه تنفس در دانش‌آموزان و دانشجويان افزايش مي‌يابد.

اين روانشناسي با اشاره به اين مطلب كه با زياد شدن سن و بالا رفتن پايه تحصيلي، اضطراب امتحان هم افزايش مي‌يابد، مي‌گويد:

- به نظر مي‌رسد اضطراب امتحان بين سنين 10 تا 11 سالگي شكل گرفته و ثبات پيدا مي‌كند و تا بزرگسالي ادامه مي‌يابد. تحقيقات نشان مي‌دهد دختران بيش از پسران، اضطراب امتحان را تجربه مي‌كنند. تفاوت‌هاي جنسيتي در اضطراب به خوبي با نقش‌پذيري جنسيتي تبيين مي‌شود، زيرا در دختران، تشويق به پذيرش اضطراب و قبول آن به عنوان يك ويژگي زنانه ديده مي‌شود، يعني آن را ويژگي زنانه مي‌دانند. به عبارت ديگر، دختران ياد مي‌گيرند كه به هنگام اضطراب به شكلي منفعلانه تسليم شوند. در حالي كه پسران در مورد پذيرش اضطراب دفاعي برخورد كرده و آن را تهديدي براي احساس مردانگي خود به حساب مي‌آورند. پسران مي‌آموزند كه با اضطراب كنار آمده و يا آن را انكار كنند.‌

كاردان نيز مي‌گويد:

- اضطراب امتحان باعث مي‌شود كه دانش‌آموز احساس دلشوره و تشويش مداوم داشته باشد، افكار و نگرشش نسبت به معلمان منفي مي‌شود و معمولا اضطرابش با نشان‌هاي روان تني مانند درد در ناحيه معده، شكم و حالت تهوع نشان مي‌دهد.‌

او مي‌افزايد: بسياري از دانش‌آموزان دچار اختلال در خوردن مانند پرخوري و يا كم خوري و اختلال در خواب هم مي‌شوند. اين دانش‌آموزان معمولا گريه‌هاي بي‌علت و طولاني مي‌كنند.

‌

پيشگيري از اضطراب امتحان‌

دانش‌آموز بايد در طول سال درس بخواند تا در ايام نزديك به امتحان، مجبور نشود با بي‌خوابي و نگراني و در شرايط روحي نامطلوب، بيش از حد توان خود فعاليت كند. اگر والدين توجه داشته باشند كه استعداد همه افراد يكسان نيست، دانش‌آموز را به علت اينكه نمره امتحاني‌اش از نمره دانش‌آموز ديگر كمتر شده، ملامت نخواهند كرد، بلكه برعكس، به خاطر وظيفه‌شناسي او براي درس خواندن و انجام تكاليفش احساس رضايت خواهند كرد.‌

حسيني مي‌گويد:

- معلمان مي‌توانند با پرسش و پاسخ‌هايي كه در طول سال تحصيلي انجام مي‌دهند، ضعف‌هاي دانش‌آموزان را به خوبي شناسايي كنند.

والدين نيز بايد به جاي مداخله‌هاي بي‌اثر در روزهاي امتحان، در طول سال تحصيلي روند فعاليت فرزندان خود را مورد نظارت دقيق قرار دهند.

با برگزاري آزمون‌هاي كلا‌سي و نظارت مستمر والدين، مي‌توان قبل از امتحانات پاياني براي دانش‌آموزان كلاس‌هاي تقويتي تشكيل داد. به اين ترتيب، ترس از امتحان به كمترين حد خواهد رسيد.

اين كارشناس مسائل آموزشي ادامه مي‌دهد:‌

- معلمان بايد براي پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان، در طرح سوالات امتحاني از تكيه بر حافظه‌گرايي بپرهيزند و آزمونها را طوري برگزار كنند كه دانسته‌هاي عمقي و كلاسي نيز در آنان سنجيده شود.

دكتر رزاقي نيز مي‌گويد: براي مقابله با استرس و اضطراب در ايام امتحان و آزمون بايد نكاتي را مورد توجه قرار داد كه شامل اقدامات زير است:

- برنامه‌ريزي تحصيلي: اين مورد از مهم‌ترين عوامل تخفيف فشار عصبي است. چنانچه برنامه‌ريزي بلندمدت با دقت و به نحو سنجيده‌اي انجام شود، بدون ترديد برنامه‌هاي ميان مدت و كوتاه‌مدت در مسير مطلوب حركت خواهد كرد. برعكس اگر برنامه‌ريزي بلندمدت به طور صحيح انجام نشود، برنامه‌هاي ميان مدت و كوتاه‌مدت هم دچار اغتشاش مي‌شود و نتيجه مسلم آن بروز استرس شديد در دانش‌آموز است.‌

- مديريت زمان: انسان به طور كلي داراي يك محدوديت زماني 24‌ساعته است كه هر شخصي آن را به نحوي مي‌گذراند. بدون ترديد اگر برنامه‌ريزي زماني درستي وجود داشته باشد و هرچيزي در جاي خود انجام شود، اختلاط و تداخل مسائل در اداره يا امور زندگي و تحصيلي به وجود نخواهد آمد و از بروز هرج و مرج در كارها جلوگيري خواهد شد.

با اجراي مديريت صحيح، برنامه‌هاي پرشتاب از بين خواهند رفت و هرگونه كار و برنامه‌اي در آرامش كامل اجرا خواهد شد.‌

تغذيه صحيح و ورزش:‌آنچه كه در فصل امتحانات براي دانش‌آموزان بسيار مورد تاكيد است، تغذيه صحيح و ورزش كردن است. افرادي كه ورزش مي‌كنند، در بالا بردن آستانه تحمل فشار عصبي خود موفق هستند. اين كار بايد طبق برنامه و به طور مرتب انجام شود تا فرد با دفع مسموم بدن، به تعادل و آرامش برسد.

تمدد اعصاب و مراقبه: آموزش تمدد اعصاب يا آرميدگي و يا آرام بخشي عضلاني و مراقبه و تمركز، تكنيك‌هاي بسيار مفيدي براي جايگزين كردن هيجانات عصبي و تنشي و حسي، با وضعيت آرام و ملايم هستند كه بايد بوسيله متخصصان و با شيوه‌هاي اصولي و صحيح به كار گرفته شوند تا آثار خود را ظاهر سازند.

تغيير تدريجي عكس‌العمل‌هاي رفتاري شناختي به فشار عصبي: اين روش بر اين نكته تاكيد دارد كه وقتي فرد نمي‌تواند دنياي اطراف خود را عوض كند، لااقل مي‌تواند عكس‌العمل‌هاي خود را تغيير دهد، آنها را اصلاح كند و توانايي خود را در برخورد با فشار عصبي افزايش دهد.

در فصل امتحانات، ايجاد جو ساكت و آرام اهميت دارد و در عوض از شركت در مهماني‌ها و ديدن و شنيدن برنامه‌هاي تلويزيوني و راديويي - كه از عوامل تخريب آرامش دانش‌آموز هستند، بايد تا حد امكان پرهيز كرد. حالات رفتاري مناسب والدين موجب مي‌شود كه فرزندان در حال تحصيل آنان در فصل امتحانات از آسودگي فكري بيشتري برخوردار شوند.

شنبه 11 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 349]