چشم انداز صادرات بخش كشاورزي در سال 1387 كاهش توليد محصولات استراتژيك صادراتي

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: چشم انداز صادرات بخش كشاورزي در سال 1387 كاهش توليد محصولات استراتژيك صادراتي
محمود بازاري[email protected]بخش كشاورزي سال 1387 را در حالي آغاز مي كند كه با كاهش بالغ بر 40 درصدي بارش طي زمستان گذشته و بهار سال جاري نسبت به مدت مشابه سال قبل، سال پرزحمتي را براي توليدكنندگان به ويژه و براي مديريت بخش از سوي ديگر رقم زده است. آنچه منظور نظر در اين مطلب است چشم انداز صادرات بخش كشاورزي يا به عبارتي افق صادرات يك چهارم ارزش كل صادرات غيرنفتي كشور است كه به لحاظ ظرفيت ها و توانمندي هايش و علي الخصوص بيش از 95 درصد سهم غيردولتي آن، نگاه به آن را راهبردي تر مي كند. طي سال 1386 بنا به آمار اعلام شده از سوي گمرك ايران مجموع صادرات محصولات بخش كشاورزي كشور نزديك به 3/3 ميليارد دلار با سهم 6/21 درصد از ارزش كل صادرات كالاهاي غيرنفتي (بدون احتساب ميعانات گازي) بوده است كه نسبت به ارزش صادرات اين بخش در سال 1385 به طور متوسط 18 درصد رشد ارزشي داشته است. افزايش مناسب ياد شده در شرايطي حاصل شد كه متوسط بارندگي هاي زمستان 85 و بهار 86 نسبتاً مطلوب و سال پرآبي را براي بخش كشاورزي در پي داشت. توليد و بالطبع صادرات بخش كشاورزي بسيار متاثر از شرايط آب و هوايي و تغييرات اقليمي است. به علاوه در كنار صادرات، دولت وظيفه تنظيم بازار و حمايت از مصرف كننده داخلي را نيز به عهده دارد. پديده ضايعات نيز به عنوان يكي از مسائل مهم بخش كشاورزي، قسمتي از مديريت توليد، عرضه، تقاضا و تجارت را تحت الشعاع قرار مي دهد. وضعيت مكانيزاسيون و سيستم هاي آبياري، سطح پايين راندمان مصرف كود و استفاده بي رويه از سموم شيميايي در مزارع، باغات و گلخانه ها از ديگر چالش هاي فرآيند توليد و صادرات بخش كشاورزي است كه چشم انداز صادرات بخش در سال جاري را همانند سال هاي گذشته متاثر مي كند. آنچه در اين مقاله مورد بررسي است، ميزان تاثيرگذاري چالش ها و تنش هاي محيطي و اقليمي بر روند صادرات بخش كشاورزي و تعيين راهكارهايي براي توجه و برنامه ريزي كلان دولت در تعديل و سازگاري فرآيند توليد صادراتي با محدوديت هاي فوق است. ايران به لحاظ موقعيت جغرافيايي اصولاً در منطقه خشك و نيمه خشك واقع است كه با بررسي آمار دهه هاي گذشته، دوره هاي كم باران كه منجر به پديده كم آبي يا خشكسالي در برخي مناطق شده به وفور ثبت شده است. تاريخ قنات، آب انبار، سرداب و سيستم هاي شناسايي منابع، ذخيره و حفظ آب و آبرساني در گذشته هاي دور ايران زمين گوياي اين واقعيت است كه كشورمان نيازمند مديريت منابع و مصرف آب و بازيافت آن است. اين مطلب به رغم صرف هزينه هاي هنگفت در سه دهه گذشته هنوز تا پايداري يك فرهنگ عمومي فاصله بسيار داشته و با رشد فعاليت در بخش كشاورزي و حفر بي رويه چاه هاي عميق و نيمه عميق در برخي مناطق با افت معني دار سطح آب هاي زيرزميني مواجه هستيم. به طور واضح كاهش حدود 45 درصدي بارندگي براي تامين مصارف آبي مورد نياز بخش كشاورزي در سال جاري، توليد محصولات خام كشاورزي و فرآورده هاي صنعت غذاي كشور را دچار افت معني داري خواهد كرد. نمود موثر و معني دار كاهش بارندگي ها، كاهش سطح زيركشت و عملكرد محصول بهاره و پاييزه در سال جاري و كاهش راندمان توليد محصولات كشت پاييزه سال قبل است، ضمن اينكه بخش باغباني علاوه بر افت كيفيت و ميزان توليد در واحد سطح باغات، در پروسه فرآوري و تبديل به محصولات صنايع غذايي مطلوبيت لازم را نخواهد داشت. دو راهبرد اساسي براي گذر از وضعيت سال جاري متصور است؛ 1- كشت ارقام و واريته هاي مقاوم به خشكي 2- بهينه كردن سيستم هاي آبياري و مكانيزاسيون. توليدكنندگان به تجربه دريافته اند در شرايط استرس محيطي به ويژه كم آبي كه به دنبال خود افزايش شوري را در برخي اراضي به دنبال دارد نوع و نحوه مصرف آب را بايد مديريت كنند. اما واقعيت اين است كه بخش عمده يي از اراضي و باغات كم سطح كشور دچار محدوديت براي اجراي سيستم هاي مكانيزه هستند. بالا بودن هزينه هاي تمام شده محصول و كاهش راندمان توليد در واحد سطح در اراضي و باغات كوچك، اين سطوح را به مراتب نسبت به اراضي و باغات بزرگ با موانع و محدوديت هاي بيشتري درگير كرده است. در مقطع زماني فعلي يكي از عمده ترين محورهاي عملياتي در سال جاري، هماهنگي تمامي ستادهاي استاني وزارت جهاد كشاورزي براي ترويج و توسعه الگوي كشت ارقام و واريته هاي مقاوم به خشكي در مناطق مختلف كشور است. تزريق منابع مالي به بخش كشاورزي براي تامين تجهيزات و امكانات مورد نياز در اجراي سيستم هاي آبياري تحت فشار براي كشت هاي بهاره و پاييزه سال جاري دومين اولويت است. حفظ رطوبت موجود، عدم خاك ورزي سنگين به ويژه با ماشين آلات و ادوات در سطح اراضي زيركشت و باغات موجود سومين رويكرد عملياتي است كه بايد به طور دقيق بر آن نظارت شود و توصيه هاي آموزشي و ترويجي صورت پذيرد. ايجاد تيم هاي علمي و اجرايي در استان ها و شهرستان ها متشكل از متخصصان دانشگاهي، توليدكنندگان و كارشناسان دستگاه هاي اجرايي براي عارضه يابي و بررسي و تعيين راهكارهاي كاهش اتلاف منابع آبي در بخش كشاورزي هر منطقه و استفاده از امكانات و منابع مالي موجود به ويژه در مناطق مركزي، جنوبي و شرقي كشور يكي ديگر از اولويت هاي فعلي است. قطعاً راهكارهاي موثر ديگري براي مهار تاثيرات مخرب كم آبي و خشكسالي در مناطق كشور وجود دارد كه براساس الزامات و ضروريات هر منطقه بايد با استفاده از كارشناسان مجرب و كاركشته بخش اجرايي شوند. مجموعه راهكارهاي فوق نهايتاً چشم اندازي را براي بازار داخلي و به ويژه صادرات بخش كشاورزي ايران در سال 1387 رقم خواهد زد. آنچه پيش بيني آن دور از دسترس و واقعيت نيست اين است كه توليدكننده به جهت اينكه «آب» نهاده اصلي و اساسي كشت و كار محصول او است بسيار در مضيقه خواهد بود و هرگونه راهكار و راه حلي براي كاهش تاثيرات محدودكننده در مسير توليد محصولات كشاورزي في الواقع از سوي هر دستگاه، فرد يا مجموعه يي قابل ارزشگذاري است. صادرات بخش كشاورزي با توجه به سهم 22 درصدي آن از كل صادرات كالاهاي غيرنفتي داراي دو وجه تاثيرپذيري و تاثيرگذاري در مقطع زماني سال جاري است. پارامترهايي كه در حوزه صادرات محصولات كشاورزي از پديده كم آبي و تبعات آن متاثر خواهد شد در گام نخست كمبود مواد اوليه واحدهاي صادراتي است چه آنها كه محصولات خام كشاورزي را صادر مي كنند و چه آنها كه تمام يا بخشي از ظرفيت بالفعل توليدات شان مقصد صادراتي داشته و از مواد خام زراعي، باغي و دامي استفاده مي كنند. كاهش دسترسي به مواد اوليه منتج به كاهش توليد و صادرات شده و به دنبال خود افت كمٌي اشتغال زايي به ويژه در حوزه هاي فصلي و معيشتي كوتاه مدت را به دنبال خواهد داشت. مرحله دوم تاثيرپذيري صادرات محصولات كشاورزي، كاهش عرضه محصولات ايراني در بازارهاي هدف، عدم تامين به موقع سفارشات خارجي و فعال شدن رقباي ايران در بازارها خواهد بود. تنظيم بازارهاي صادراتي به گونه يي كه سبب ايجاد نوسان شديد در قيمت هاي داخلي نشده و از سوي ديگر محصولات صادراتي با آهنگي متوازن وارد بازارهاي هدف شود از راهكارهايي است كه بايد دستگاه متولي براي آن برنامه ريزي كند. اخبار منتشرشده اخير حكايت از كاهش محصولات استراتژيك صادراتي از جمله پسته، زعفران و خرما دارد. به نظر مي رسد كميته مديريت و راهبري برنامه هاي صادراتي بخش كشاورزي در سال جاري توسط سازمان توسعه تجارت ايران با حضور تشكل هاي توليدي صادراتي و دستگاه هاي ذيربط بايد در اولين فرصت تشكيل شود. به رغم عوارض و تبعات ناشي از تاثيرات كم آبي در سال جاري، وضعيت فعلي زمينه يي است براي بازشناسي و بازنگري ضعف ها در عرصه مديريت، راهبردهاي سياستي و برنامه ريزي هاي عملياتي بخش صادرات و به ويژه سهم توليد صادراتي محصولات كشاورزي كه في الواقع نيازمند مهندسي و جراحي مجدد ساختار و رويه هاي سياستگذاري و برنامه ريزي است. دولت (به معني عام كلمه) و بخش غيردولتي به رغم هزينه هاي هنگفت در سال هاي گذشته براي بهبود كمٌي و كيفي فرآيند توليد صادراتي، متاسفانه به شاخص هاي سازگاري و مديريت ريسك و مواجهه با استرس هاي محيطي و غيرقابل پيش بيني و كنترل تسلط نيافته و نمي تواند بر مبناي يك مدل اجرايي مشخص به تنظيم زنجيره توليد صادراتي در شرايط بحران مبادرت كند. يافته هاي تحقيقاتي در سطح كشور نشان مي دهد شاخص سازگاري در بسياري از ارقام محصولات كشاورزي در مناطق كم باران به تنش هاي كم آبي و خشكي و استرس هاي متعاقب آن نظير شوري، به عنوان مهم ترين پارامتر در راستاي تعيين مدل مديريت ريسك در توليد محصول اين مناطق كارايي داشته است. اين شاخص و مدلسازي هاي انجام شده ناشي از آن مي تواند به نوعي ديگر و با بررسي پارامترهاي مرتبط با آن در حوزه صادرات در جهت ارائه يك مدل مديريت ريسك و سازگاري براي تحليل تغييرات عرضه و تقاضاي محصولات در بازار كاربرد داشته باشد. متغيرهاي اين مدل در حوزه صادرات محصولات كشاورزي، سطح و ميزان توليد، قدرت نگهداري و انبارداري محصول، كشش بازار هدف، توزيع متوازن و پايدار، استاندارد سازي محصول صادراتي، قوانين و مقررات، تصميم سازي و تصميم گيري به موقع، تقاضاي بازار داخلي، تنظيم سطح قيمت ها، بررسي وضع رقبا در بازارهاي هدف، حمايت هاي نقدي و غيرنقدي از صادرات هستند كه بايد با يك نرم افزار كنترل شده ، سياست ها و برنامه ها بر مبناي آن طراحي شود.
شنبه 11 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 362]