رصدگران مهتاب

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:

رصدگران مهتاب نويسنده: محمد حسين الماسي «دشتهاي ديواره اي» نام عوارضي روي ماه هستند که شکوه زيبايي آن ها رصدگران را هميشه مجذوب خويش کرده اند. دشت هايي پهن و گسترده با بستري صاف و يکنواختي که پيرامون آن را ديوارهايي مرتفع با شيب بسيار زياد در برگرفته اند. در مقاله داريم به سراغ يکي ازدشت هاي ديواره اي در ناحيه ي شمالي ماه، يعني دشت افلاطون برويم. اگر در شب هاي نزديک به ماه بدر نگاهي به عوارض روي ماه انداخته باشيد، يکي از نقاطي که در نگاه اول توجه شما را به خودش جلب خواهد کرد، دهانه اي نسبتاً بزرگ و بسيار تيره در ناحيه ي شمالي ماه خواهد بود: دهانه ي افلاطون يا Plato با 101 کيلومتر قطر در حاشيه ي شمال شرقي درياي رگبارها (باران ها) و در غرب منطقه ي کوهستاني آلپ با سطح بستري بسيار صاف و يکنواخت، که از معروف ترين دشت هاي ديواره اي در بين رصدگران ماه است. دهانه اي از نوع دهانه ي برخوردي که امروزه فقط بخشي از نشانه هاي برخورد در آن باقي مانده و بخش زيادي از حفره ي آن را ماده ي مذاب پوشانده است و به همين دليل بر خلاف ساير دهانه هاي برخوردي مشابه که در آن ها قله هاي مرکزي را در مرکز دهانه ها مي بينيم، هيچ آثاري از قله ي مرکزي در افلاطون ديده نمي شود و فقط در تصاويري که از نماي نزديک وبا جزئيات بالا از بستر دهانه گرفته شده است، 5 دهانه ي کوچک ديده مي شود که قطر هر کدام از آن ها کمتر از 3 کيلومتر است. سطح بستر اين دهانه نسبت به مناطق کوهستاني اطرافش حدود 2000 مترپايين تر است که در نتيجه، دورتادور بستر دهانه را ديواري عظيم و بلند در برگرفته است. عمر اين دهانه چيزي در حدود 3/2 الي 3/8 ميليارد سال تخمين زده مي شود که کمي جوان تر از سنّ درياي رگبارهاست.

براي مشاهده کردن افلاطون مي توانيد به راحتي با استفاده از دوربين هاي دوچشمي متوسط و يا تلسکوپ هاي کوچک، در بين روزهاي هفتم تا بيست و دوم ماه (از تربيع اول تا تربيع دوم) در نيمه ي شمالي ماه و به مختصات 51/6 درجه ي شمالي و 9/3 درجه ي غربي به ديدارش برويد. ساختار اين دهانه مانند ساير دهانه هاي برخوردي کاملاً دايره اي شکل است اما از آنجا که اين عارضه از ديد ناظر زميني از پهلو و در نزديکي لبه ي قرص کروي ماه ديده مي شود، خطاي ديد به وجود آمده ناشي از آن باعث مي شود تا براي ناظر زميني اين طور تصور شود که شکل دهانه بيضوي است. اگرچه ديدن اين عارضه در همه ي حالت هاي آن تماشايي است، اما بي شک به ياد ماندني ترين و هيجان انگيزترين شکل اين عارضه را فقط در زمان طلوع و يا غروب آن خواهيد ديد. در همان لحظه هاي اوليه ي طلوع خورشيد در اين ناحيه از سطح ماه، در حالي که بستر دهانه در تاريکي کامل فرو رفته است، درخشندگي مناطق مرتفع و کوهستاني اطراف و همچنين ديواره ي دروني سمت غرب دهانه صحنه هاي زيبايي را خلق خواهند کرد. ساعاتي پس از آن با گذر پرتوهاي خورشيد از ميان شکاف ها و پستي و بلندي هاي ناشي از قله هاي لبه ي شرقي، بستر دهانه در مدت زمان کوتاهي روشن مي شود و در اين هنگام سايه هاي عظيم و با شکوهي به شکل دندانه دار، مانند چنگال هاي تيز و بلند جادوگران، در سرتاسر بستر دهانه گسترده مي شود. براي ديدن اين سايه ها فرصت زيادي نخواهيد داشت و همان طور که سايه ها در مدت زمان کوتاهي تشکيل مي شوند، با افزايش ارتفاع خورشيد، به سرعت از طول سايه ها کاسته مي شود و سايه ها از بين مي روند. مانند همين وضعيت در زمان غروب هم رخ مي دهد. اين بار با نزديک شدن خط سايه مرز (مرز بين تاريکي و روشنايي) به جبهه ي شرقي دهانه و کم شدن ارتفاع خورشيد، ديواره ي دروني سمت شرق دهانه مانند هلالي باريک و درخشان در بستر نسبتاً تاريک دهانه خودنمايي مي کند و پس از آن، ستون هاي سايه به سرعت در بستر دهانه گسترده مي شوند و در مدت کوتاهي سرتاسر دهانه را در تاريکي کامل فرو مي برند.

به دليل تغييرات مربوط به پديده ي رخ گرد (ليبراسيون) در هر ماه قمري و تغيير جهت پرتوهاي خورشيد، هيچ کدام از شکل ها و حالت هاي سايه در هر ماه مانند يکديگر نيستند. اگر به تجهيزات تصويربرداري با تلسکوپ دسترسي داريد، با کمي حوصله و دقت مي توانيد در مدت زماني بين 5 تا 8 ساعت، تصاوير متحرکي از نحوه ي تشکيل و جابه جايي سايه ها بر بستر دهانه بگيريد. بي شک تهيه و مشاهده ي چنين تصوير متحرکي هيجاني وصف ناشدني به همراه خواهد داشت. اين نکته را نيز از ياد نبريد که براي ديدن جزئيات سايه ها با تلسکوپ، حتماً از بزرگ نمايي بالا مي توانيد با توجه کردن به درون دهانه و ديواره ي دروني آن، توده هاي بزرگي از خاک و سنگي را که از ديواره ي دروني دهانه جدا شده ريزش کرده اند را دورتادور ديواره ي دروني دهانه ببينيد. يکي از بزرگ ترين اين توده ها، توده اي بزرگ و مثلثي شکل است که با وسعتي در حدود 50 کيلومتر مربع در غرب دهانه قرار دارد و به آساني ديده مي شود. با نگاه کردن به مناطق پيرامون دهانه، درياي برودت را در شمال و درياي باران ها را در جنوب آن خواهيم ديد. در بين اين دو دريا، منطقه ي بسيار مرتفع و کوهستاني آلپ قرار گرفته است که دهانه ي افلاطون در غرب و در دل کوه ها و قله هاي اين ناحيه ي کوهستاني قرار گرفته است. با نگاهي دقيق تر به محدوده ي اين ناحيه ي کوهستاني و اطراف دهانه ي افلاطون، دره ي بزرگ آلپ را در همسايگي شرق دهانه خواهيد ديد. کمي آن طرف تر، بين دهانه هاي افلاطون و دره ي آلپ، تعدادي جويبار (جوي کوچک) ديده مي شوند که همه ي آن ها را به نام مجموعه جويبار افلاطون مي شناسند. در جنوب دهانه، تک قله ي با 2400 متر ارتفاع به همراه مجموعه ي کوهستاني تنريف که حدود 6 قله ي نسبتاً بلند دارد، در سواحل شمالي درياي رگبارها ديده مي شوند. در فاصله ي کوتاهي از غرب دهانه ي افلاطون، دهانه ي ژرف و زيباي افلاطون (A Plato)A با 23 کيلومتر پهنا در ميان ناهمواري هاي منطقه ديده مي شود. ويژگي مهم اين عارضه جدا از شکل ظاهري اش، درخشندگي بسيار زياد ديواره ي دروني آن در هنگام طلوع و يا غروب است که مشاهده ي درخشندگي زياد ديواره ي آن در کنار بستر تيره و تاريک دهانه ي افلاطون جذابيت هاي آن ها را بيشتر مي کند. از ويژگي هاي جالب توجه براي رصدگران حرفه اي ماه، مشاهده ي چندين پديده ي زودگذر ماه در دهانه ي افلاطون است که مهمترين آن ها، مشاهده ي توده ي مه آلود در سال 1871 ميلادي (1250 شمسي) و يا مشاهده ي درخشش هاي ناگهاني و ... است. منبع: نجوم، شماره 191

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 267]