، بيان اشارات قرآني مبتني بر اصول صوفيه است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آشنايي با تفاسير/ تفسير لطائف‌الاشاراتتفسير «لطائف‌الاشارات»، بيان اشارات قرآني مبتني بر اصول صوفيه است
گروه انديشه: مقصود «ابوالقاسم قشيري» از تفسير «لطائف‌الاشارات»، بيان اشارات قرآني به زبان اهل معرفت؛ يعني صوفيه بود. اين اشارات، مبتني بر مفاد اقوال يا نتايجي است كه از اصول صوفيه به نحو اختصار به دست مي‌آيد.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، دكتر «محسن قاسم‌پور»، عضو هيئت علمي دانشگاه كاشان، در باب معرفي تفسير «لطائف‌الاشارات»، در مورد آثار «ابوالقاسم قشيري» گفت: قشيري به لحاظ احاطه بر علوم و معارف عصر، از تفسير و حديث و كلام گرفته تا تصوف و مقامات سلوك، در مقايسه با ديگر صوفيان قرن پنجم برجسته‌تر از همه مي‌نمايد.

وي افزود: براساس گزارش «سبكي»، تأليفات قشيري به قرار ذيل است: «تفسير كبير» معروف به التيسير في التفسير؛ التحبير في التذكير»، «آداب‌الصوفيه»، «لطائف‌الاشارات»، «الجواهر»، «عيون‌الاجوبة في اصول‌الاسئلة‌»، كتاب «المناجاة» ، «نكت اولي النهي»، «نحو‌القلوب»، «احكم‌السماع»، «الاربعين»، «الرسالة (رساله قشيريه)» دو اثر از ميان تأليفات قشيري معروفيت خاصي را به خود اختصاص داده است. نخستين لطافت‌الاشارات در تفسير قرآن و دوم كتاب رساله قشيريه است.

قاسم‌پور خاطرنشان كرد: رساله قشيريه يكي از آثار عمده اين انديشمند صوفي است. اين كتاب در اصل نامه يا پيامي است كه وي آن‌را براي صوفيان بلاد اسلامي نوشته است. انگيزه قشيري براي نگارش چنين اثري، مشاهده رواج تباهي در طريقت صوفيان وجود و ظهور انحراف در ميان آنان بوده است. چنان‌كه از مقدمه اين رساله برمي‌آيد، اين وضعتي كه براي تصوف به وجود آمد، قشيري را بر آن داشت كه چاره‌اي بيانديشد و با ارائه مجموعه منظمي از تعاليم صوفيانه، سره را از ناسره بازشناساند.

عضو هيئت علمي دانشگاه كاشان اظهار كرد: رساله قشيريه دو فصل و پنجاه باب دارد. فصل اول و دوم كه در ترجمه فارسي بر روي هم يك باب است. باب اول در خصوص عقايد اصولي صوفيان است كه از آن ميان توحيد و صفات بيشتر مورد تأكيد قرار گرفته است. باب بعدي به شرح احوال و سخنان بزرگان صوفيه اختصاص يافته و باب‌هاي بعدي نيز در شرح و توصيف اصطلاحات تصوف است. در خصوص تفاوت اساسي اين رساله كه يكي از مأخذ و اسناد مهم و معتبر تصوف است، با كتاب «اللمع» «ابونصر سراج»، بايد گفت كه در سلسله مباحث اين رساله، ترتيب رعايت نشده است؛ اما در مباحث اللمع احوال از مقامات و اين دو از معاملات جداست.

وي تأكيد كرد: در رساله قشريه هر بابي با ذكر آيه‌اي از قرآن و يا حديثي نبوي شروع مي‌شود و بعد از آن ذكر اقوال صحابيان و بزرگان تصوف، مطلب مورد بحث ادامه مي‌يابد. اين كتاب، اولين بار توسط شاگرد او «ابوعلي حسن بن‌احمد عثماني»، به زبان فارسي ترجمه شده است. از اين دو ترجمه دو نسخه، يكي در حوزه بريتانيا و ديگري در كتابخانه اياصوفيه استانبول موجود است.

دكتر قاسم‌پور گفت: آن‌چنان كه از اين رساله برمي‌آيد، به نظر قشيري مبادي تصوف حقيقي با عقايد و مباني عامه اهل اسلام هيچ‌گونه مباينتي ندارد و لذا با استشهاد آيه يا حديثي در بسط اين معنا مي‌كوشد، نكته‌اي كه شكل تفصيل يافته آن در تفسير وي لطائف‌الاشارات به چشم مي‌خورد.

وي درباره ويژگي‌هاي تفسير لطائف‌الاشارات گفت: در ميان آثار قشيري، تفسير او جايگاه ويژه‌اي دارد. اين كتاب از ابعاد گوناگون مورد توجه عرفان‌پژوهان و محققان علوم قرآني واقع شده است. قشيري در تفسير قرآن دو كتاب دارد: الف: التيسير في‌التفسير كه تاريخ تأليف آن به قبل از سال 410 هجري مي‌رسد. اين اثر نتيجه پژوهش‌هاي عقلاني و لغوي او در زمينه قرآن به شمار مي‌رود و البته به منقولات نيز تكيه اساسي دارد و قبل از ملاقات او با ابوعلي دقاق نوشته شده است. ب: لطائف‌الاشارات كه در سال 343 هجري سامان يافته است. اين اثر عرفاني حاصل بهره‌مندي از فيض استاد و ورود او به جرگه اهل تحقيق (سالكان عارف) است.

نويسنده كتاب پژوهشي در جريان‌شناسي تفاسير عرفاني تصريح كرد: قشيري در مقدمه لطائف، انگيزه خويش را در تدوين چنين اثري بيان كرده و از جمله گفته است كه مقصود من در اين كتاب، بيان اشارات قرآني به زبان اهل معرفت يعني صوفيه است. اين اشارات، مبتني بر مفاد اقوال يا نتايجي است كه از اصول قوم؛ يعني صوفيه به نحو اختصار به دست مي‌آيد.

وي افزود: غلبه اهل ظاهر در دوران قشيري و نيز ضرورت تأكيد اصول تصوف با قرآن و حديث براي رهايي صوفيان از حربه تكفير و تفسيق فقهاي آن عصر، انگيزه او در نگارش چنين تفسيري را مضاعف كرد تا در اين تأليف، هم تصوف را تقويت و تأييد كند و هم روش دقيق و ظرفيت صوفيان را در استنباط از كلام وحي روشن كند.

قاسم‌پور در ادامه در مورد جنبه‌هاي مهم تفسير لطائف‌الاشارات تأكيد كرد: اين تفسير از جنبه‌هاي گوناگون اهيمت دارد. در درجه نخست، در موضوع مهمي مانند تفسير قرآن و آن هم بر طريقه ارباب بصيرت و شيوه صوفيان به نگارش درآمده كه اين روش، در تفاسير عربي نادر و كمياب است؛ يعني تعداد تفاسير عرفاني در قياس با تفاسيري كه با شيوه‌هاي نحوي، لغوي و بلاغي و با در نظر گرفتن اسباب نزول، قصص و لغت نوشته مي‌شود، كمتر است.

وي افزود: جنبه دوم اهميت اين تفسير به شخصيت خود نويسنده برمي‌گردد. قشيري شخصيت نسبتا جامع‌ا‌لاطرافي است كه ضمن اشراف به علوم متنوع اسلامي، تلاش كرد كه تطبيقي بين تصوف و شريعت به وجود آورد. اين نكته، وجه تمايز اساسي او با ديگر صوفياني مانند سهل تستري و يا ابوعبدالرحمن سلمي را نشان مي‌دهد.

اين مدرس دانشگاه اظهار كرد: پيش از قشيري تفسير سهل تستري (متوفي 283 هـ.ق) كه بسيار كم‌حجم و كوتاه است به رشته تحرير درآمد و سلمي نيز (متوفي 412 هـ.ق) «حقائق‌التفسير» را نوشت كه به شدت مورد طعن و تفكير قرار گرفت، ولي نه تفسير سهل تستري و نه حقائق‌التفسير سلمي، از نظر باريك‌انديشي و لطف تعبير و شورانگيزي به پاي تفسير قشيري نمي‌رسند؛ چرا كه نحوه بيان متصوفه به ويژه در بعد تفسير، پيچيده و دشوار است.

دكتر قاسم‌پور در پايان خاطرنشان كرد: جنبه سوم اهميت اين تفسير عرفاني در اين نكته است كه تفسير همه قرآن از سوره «الفاتحه» تا «الناس» را در بردارد و از اين جهت محدود به يك يا چند آيه نمي‌شود و مانند برخي تفاسير، هم‌چون تفسير تستري ضمن موجز بودن، از كنار تفسير بسياري آيات نيز گذشته است، نيست. تفسير منسوب به ابن‌عربي هم به لحاظ ايجازي كه دارد، از تفسيري مانند لطائف، متمايز مي‌شود. به اين ترتيب مي‌توان گفت قشيري براساس اصول تصوف به تفسير تمام آيات قرآن همت گماشت.
چهارشنبه 8 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2796]