سازمانهاي غيردولتي در نگاه تطبيقي(1)

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون: سازمانهاي غيردولتي در نگاه تطبيقي(1) نویسنده : مريم صادقي چكيده سازمان‌هاي غيردولتي، سازمان‌ها و نهادهايي هستند كه در راستاي اهداف صحيح به فعاليتهاي علمي، اخلاقي، اقتصادي، اجتماعي در جوامع مي‌پردازند. بر اين اساس، گسترش سازمان‌هاي غير‌دولتي در كنار اقتصاد، بازار آزاد، خصوصي‌سازي، دموكراسي و اطلاع رساني از جمله ابزارهاي غيردولتي هستند كه جايگاهي مهم نزد مردم دارند و از سوي ديگر مي‌توانند به برخي نيازها و دغدغه‌هاي جوامع كه دولت‌ها توانايي يا انگيزه پرداختن به آنها را ندارند، پاسخ گويند، و علاوه بر اين واسطه ميان خواست و اراده عمومي جامعه و حاكميت باشند. در كشور ما، مانند بسياري از كشورهاي ديگر وجود تشكل‌ها، انجمن‌ها و گروه‌هايي كه با ماهيتي غير انتفاعي فعاليت مي‌كنند، سابقه‌اي دراز دارد. وجود صندوقهاي قرض‌الحسنه، بنيادهاي خيريه، هيأت‌هاي مذهبي، موقوفات خاص و عام از مصاديق بارز اين تشكل‌ها هستند. نويسنده در اين مقاله سعي بر آن دارد كه سازمان‌هاي غيردولتي را مورد ارزيابي قرار داده، انديشه اسلامي را در اين زمينه ارزيابي نمايد و راهكارهايي را هر چند مختصر در اين زمينه پيشنهاد نمايد كه با به كارگيري آنها امنيت سياسي و اقتصادي كشور به طريق اولي حفظ مي‌گردد. واژگان كليدي سازمانهاي غيردولتي، حيات‌ اقتصادي، مشاركت زنان، انديشه اسلامي تعریف سازمان‌های غیردولتی[1] سازمان غیر‌دولتی به گروهي مستقل، غیردولتی، غیر انتفاعی و داوطلبانه از مردم گفته می‌شود که با اهداف مشخص و آشکار پیرامون یک نیاز اجتماعی مشترک گرد آمده‌اند. ویژگی‌های سازمانهاي غيردولتي 1ـ سازمان‌های غیردولتی غیر سیاسی هستند. و از آن جا که بطور مستقیم به فعالیت‌های سیاسی نمی‌پردازند، می‌توانند آزادانه‌تر به فعالیت خود ادامه دهند. 2ـ به علت عدم وابستگی به دولت، جزر و مدهای ناشی از تغییر دولت‌ها و مسؤولیت‌ها، برنامه‌های آنها را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد و می‌توانند برای خود، سیاست‌ها و برنامه‌های دراز مدت تدوین کنند. 3ـ به علت محدودیت بودجه و امکانات می‌توانند افراد کم‌تر و کارآمدتر را جذب کنند. 4ـ غیر انتفاعی و داوطلبانه عضو می‌پذیرند. 5ـ کم‌تر ملاحظه کاری‌ دارند (مثلا در عملکرد داخلی در برابر قوه قضائیه، رهبران نظام، مراجع مذهبی و نخبگان، در عملکرد بین‌المللی مثلاً در برابر سازمان‌ملل و اتحادیه اروپایی). 6ـ به علت کوچک بودن، امکان تکثیرپذیری بیشتری دارند، مثلاً با پنج نفر می‌توان يك سازمان غيردولتي تأسیس کرد و پس از جذب تعداد بیشتری از افراد، از دل این تشکیلات چند سازمان غيردولتي دیگر تأسیس نمود. 7ـ این سازمان‌ها به علت خود جوش بودن می‌توانند افراد هم سلیقه را گردهم جمع کنند. بنابراین انسجام تشکیلاتی در این مجموعه‌ها بیش‌تر و توان عملکرد آنها بالاتر از مجموعه‌های دولتی است. 8 ـ در صورتی که شبکه ارتباطی میان این سازمان‌ها تشکیل شود، به مثابه یک گروه عظیم و گاه قدرتمند‌تر از احزاب سیاسی در معادلات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی وارد می‌شوند. اهداف سازمانهاي غيردولتی 1ـ در تبیین و تبلیغ مفاهیم دینی و ایجاد جریان‌های علمی و فرهنگی می‌توانند فعال باشند. 2ـ با انتخاب موضوعات جزئی و با محدود کردن موضوع فعالیت خود، می‌توانند سطح کارشناسی خود را در همان موضوع، سرعت بخشند و به نهادهای حکومتی و سیاست‌گذاران، طراحان و مجريان سطوح مختلف، مشاوره کارشناسی دهند. 3ـ با ایجاد جریان‌های فرهنگی و اجتماعی و تکثیر آن، می‌توانند زمینه‌های لازم را برای تحقق اهداف و برنامه‌های نظام اسلامی فراهم و مطالبات عمومی را هدایت کنند و آن گاه که نهادهای دولتی در اجرای وظیفه خود، سهل‌انگاری يا بر خلاف اهداف نظام اسلامی رفتار می‌کنند، با آگاه‌سازی مخاطبان و ارائه تحلیل روزآمد، فشار مطالبات اقشار گوناگون را متوجه نهادهای دولتی سازند. 4ـ می‌توانند بازوی نظارتی نظام اسلامی باشند و به ویژه بـر عملکرد نهادهای دولتی نظارت کنند. 5ـ این نهادها از بهترین حلقه‌های اتصال میان مردم و مسؤولان هستند و به نظر می‌رسد که تکیه به گروه‌هایی که بدون انگیزه‌های قدرت‌طلبانه، نقش حلقه اتصال را ایفا کنند، از اتکا بر احزاب سیاسی که در کنار نظام اسلامی، کانون‌های قدرت سیاسی تأسیس می‌کنند، کارآمدتر باشد. 6ـ سازمانهاي غيردولتي می‌توانند در حفظ هویت بومی و ملی و ایجاد جریان‌های منطقه‌ای و بین المللی با محوریت دین فعالیت کنند. 7ـ گزارش‌هاي لازم را به نهادهای بین‌المللی ارائه مي‌دهند. نهادهای وابسته به سازمان‌ ملل، افزون بر آنکه هر چند سال یک بار گزارشی از آخرین اصلاحات در حوزه‌های مختلف، از جمله درباره زنان، از دولت‌ها دریافت می‌کنند، از سازمان‌های غیردولتی هم می‌خواهند که گزارشی مستقل از روند پیشرفت وضعیت زنان ارائه کنند. با مقایسه این گزارش‌ها با یکدیگر، صحت و سقم اظهارات دولت‌ها روشن می‌شود. همچنین گزارش‌ سازمان‌های غیر‌دولتی می‌تواند حاوی اطلاعاتی باشد که زمینه اقدام سازمان ملل، علیه آن دولت را فراهم آورد. اعمال فشار بازرسان سازمان ملل درباره حقوق بشر، حقوق زنان و حقوق اقلیت‌ها بیشتر مبتنی بر گزارش غیر‌دولتی‌ها است (رضایی قلعه تکی، 1383، ش 5، ص 15). 8 ـ در اجرای پروژه‌های دولتی مؤثر واقع مي‌شوند، در کشورهایی چون ایران که نهادهای دولتی در پی‌گیری منویات خود ملاحظاتی مانند رهبران نظام، روحانیت، مرجعیت و شورای نگهبان دارند می‌توان برخی برنامه‌های مورد نظر را به کمک گروه‌های غیردولتی اجرا کرد. مثلاً نهادهای دولتی در پی‌گیری علنی موضوع الحاق ایران به «کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعيض عليه زنان» با توجه به مخالفت صریح مراجع تقلید ملاحظاتی داشتند و از برخی سازمان‌های غیردولتی به منظور فعالیت در این زمینه حمایت می‌کردند (مركز مطالعات و تحقيقات زنان، 1383، ش 6، ص 4). موضوع فعالیتهای سازمانهاي غيردولتي فعالیت سازمان‌های غیردولتی رابطه مستقیم با نیازهای عمومی جامعه دارد. این سازمان‌ها مخصوص زنان نیست، بلکه یکی از دغدغه‌های آنها حل مشکلات زنان و حمایت از آنها می‌باشد. موضوع فعالیت‌های سازمان‌های غیردولتی به چهار دسته تقسیم می‌شود: 1ـ فعالیت‌های فرهنگی؛ 2ـ فعالیت‌های اجتماعی؛ 3ـ فعالیت‌های خیریه‌ای؛ 4ـ فعالیت‌های تخصصی صنفی. آمارها نشان می‌دهد که از سال 1376 ـ 1379 سازمان‌های غیردولتی زنان با موضوع فعاليت فرهنگی، اجتماعی 8/3 برابر، با موضوع فعالیت خیریه‌ای 4/3 برابر، و با موضوع تخصصی و صنفی 3 برابر رشد را نشان می‌دهد (کمالی، 1383، ص 4 ـ 5). این در حالی است که رشد سازمان‌های غیردولتی در زمینه فرهنگی و اجتماعی در سال 1380 دو برابر رشد این سازمان‌ها در زمینه خیریه‌ای بوده است و 140 سازمان غیردولتی ایجاد شده و در سال 1381 نیز 90 سازمان در زمینه فرهنگی اجتماعی و 23 سازمان در فعالیت‌های خیریه‌ای مشارکت داشته‌اند. در حالی که در کشورهای توسعه یافته عمده سازمان‌‌های غیردولتی در زمینه‌های خیریه‌ای و مددکاری اجتماعی فعالیت دارند. در جامعه ما با وجود مشکلات فراوان اقتصادی، سازمان‌های غیردولتی با زمینه فعالیت فرهنگی و اجتماعی در حال گسترش هستند و عمده‌ترین موضوعات حقوق بشر، حقوق کودکان، حقوق زنان و جوانان و محیط زیست است که سیاست‌ها و اهداف و برنامه‌های سازمانهای غیردولتی در این زمینه‌ها از مجموع سیاست، اهداف و برنامه‌های سازمان ملل و یونسکو فراتر نمی‌رود. چه عواملی (یا نهادی) سازمان‌هاي غیردولتی را حمایت می‌کند؟ از ویژگیهای بارز یک سازمان غیردولتی مستقل، غیر انتفاعی و خودجوش بودن است. در کشور ما نیز دغدغه جدی از سوی برخی دستگاه‌های عمدتاً وابسته به دولت در تأسیس و گسترش سازمان‌های غیردولتی وجود دارد؛ البته می‌توان نوعی جهت‌گیری خاص را در موضوعات و همچنین گروه‌هایی که از این حمایت‌ها برخوردار می‌شوند، ملاحظه کرد. دو عامل باعث تقویت و ایجاد سازمان‌هاي غیردولتی شده است: 1ـ وضع اقتصاد در ایران؛ 2ـ ملاحظات سیاسی 1ـ وضع اقتصاد در ایران؛ به دلیل تصدی‌گری دولت در بخش اقتصاد و اتکاي حیات اقتصادی کشور به نفت، زمینه‌های برخورداری افراد و گروه‌هایی خاص از امتیازات ویژه اقتصادی و رانت‌های دولتی وجود دارد. اگر چه دغدغه‌ای عمومی در بدنه حاکمیت به وجود آمده است که به تدریج از تصدی‌گری دولت در اقتصاد کاسته شود و بخش خصوصی رونق بگیرد، اما اين سیاست عملاً باعث تشدید رانت‌خواری و سوء استفاده‌های مالی شده است، در کنار برخی دستگاه‌های دولتی، بعضي شرکت‌های خصوصی و نیمه خصوصی با امتیازات انحصاری ایجاد شده‌اند که ضررهای اقتصادی را به بودجه عمومی تحمیل و سود آن را به حساب‌های خصوصی واریز می‌کنند. یکی از قالب‌هایی که برای این امر مورد استفاده قرار می‌گیرد قالب سازمان‌های غيردولتی است. الزام برخی نهادهای دولتی به عقد قرارداد با سازمان‌های غیردولتی در کنار استقبال جوانان جوياي اشتغال از تأسیس سازمان‌های غیردولتی با اهداف انتفاعی و اقتصادی این گمانه را تقویت می‌کند که برخی سازمان‌های غیردولتی نه تنها دولتی هستند، بلکه انتفاعی و سودآور نیز هستند. 2ـ ملاحظات سیاسی؛ در برخی کشورها به دلیل برخی ملاحظات سیاسی و وجود دستگاه‌های نظارتی و افکار عمومی امکان اظهار‌نظرهای تند و افراطی و همچنین فعالیت‌های رادیکال و برانداز مستلزم هزینه‌های بالایی است که پرداختن به آنها را برای صاحبان چنین اندیشه‌هایی عملاً غیرممکن می‌سازد. سازمان‌های غیردولتی با برچسب مردمی بودن بالاترین پتانسیل را برای این گونه اظهار نظرها و انجام این قبیل فعالیت‌ها دارا هستند. این سازمان‌ها از یک سو از نظارت و تعهد کمتری برخوردار هستند و از سوی دیگر علی‌القاعده باید بیانگر دغدغه‌های عموم جامعه در خصوص مسائل عام اجتماعی باشند؛ به این ترتیب سازمان‌های غیردولتی در عمل نقش احزاب سیاسی تندرو و گاه برانداز را بازی می‌کنند (مطيع، 1360، ص 10). موضوع حمایت دولت از سازمان‌های غیردولتی، در ماده 158 برنامه سوم توسعه جای داده شد و از سالیان گذشته، بودجه‌هایی برای حمایت از این سازمان‌ها اختصاص داده می‌شود. این کمک‌ها در قالب کمک هزینه تأسیس سازمان‌های غیردولتی، هزینه برگزاری سمینار، توزيع سخت افزار و کمک به طرح‌های تحقیقی انجام می‌شود. همچنین دوره‌های آموزشي را با موضوع توانمند‌سازی سازمان‌های غیردولتی، برگزار می‌کنند. هم اکنون بیش از سي و هفت هزار سازمان غیردولتی در ايران ثبت شده است. دو هزار مورد از سازمان ملی جوانان، هزار و هفتصد مورد از مرکز آموزش عالی و صدها مورد نیز از مرکز امور مشارکت زنان مجوز گرفته‌اند. و بسیاری از سازمان‌های غیر‌دولتی نیز مجوز ندارند. تعداد سازمان‌های غیر‌دولتی به اندازه‌ای است که برخی دهه گذشته را دوران تأسیس سازمان‌های غیردولتی و آينده را مرحله تحکیم و نهادینه‌سازی این سازمان‌ها دانسته‌اند (رزاقی، 1383، ص 10). رئیس مرکز امور مشارکت زنان، رشد سازمان‌های غیردولتی زنان را در سالهای گذشته 318% اعلام کرده است (معماریان، 1382، ش 14 ـ 15، ص 20). پی نوشتها: [1]در شماره قبل، مقاله‌اي با عنوان «سازمانهاي غيردولتي و كمكهاي مالي» ارائه گرديد كه محور آن نوع ارتباط اين سازمانها با مراكز بين‌المللي و نيز شيوه دريافت كمكهاي مالي از سوي اينان بود. از طرفي جايگاه اين ارتباط از منظر انديشه ديني با توجه به اصل استقلال ديني و ملي و از سويي كاربرد قواعدي چون «نفي سبيل» روشن گرديد. در اين مقاله محقق ديگري، ابتدا به اهداف و فعاليتهاي اين سازمانها و سپس به بررسي جايگاه ماهوي آن از منظر ديني و غير‌ديني پرداخته است و به صورت اخص مصاديقي از اين گونه نهادها را در فقه و حقوق اسلامي مورد ارزيابي قرار داده است و به مواردي چون وقف، قرض الحسنه، خيريه‌هاي مردمي پرداخته و به تفاوتهاي ماهوي ميان جايگاه اين سازمانها در انديشه ديني و برون ديني پرداخته است. منبع:www.lawnet.ir /ج ادامه دارد...

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 423]