واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: به مناسبت افتتاح مجلس هشتم نگاهي به مجالس پيش از انقلاب ((۱
سياسي. قوه مقننه. مجلس
تشكيل مجلس شورانخستين دستاورد انقلاب مشروطه است.از پيروزي انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ه.ش تا پيروزي انقلاب اسلامي در بهمن ۱۳۵۷بيست و چهار دوره مجلس شوراي ملي تشكيل شد كه فراز و نشيبهاي فراواني را پشت سر گذاشت وبه جز چند دوره معدود هرگز نتوانست رسالت واقعي خود رابه انجام رساند.
از اين بيست و چهار دوره، ۵دوره در زمان سلطنت قاجاريه ( ۱۳۰۴ - ۱۲۸۵ه.ش )، ۷دوره در زمان سلطنت رضا شاه پهلوي ( ۱۳۲۰ - ۱۳۰۴ه.ش) و ۱۲دوره در زمان سلطنت محمد رضا شاه ( ۱۳۵۷ - ۱۳۲۰ه.ش) تشكيل شد كه برگزاري انتخابات در هر يك از اين دورهها ويژگي خاص خود را داشت. بررسي دورههاي گذشته مجلس شوراي ملي به خاطر نخستين تجربه تشكيل مجلس درايران حائز اهميت است.
*نخستين مجلس شوراي ملي
نخستين مجلس شوراي ملي در ۱۸شعبان ۱۳۲۴هجري قمري در تهران گشايش يافت ونمايندگان به تدوين قانون اساسي پرداختند و در آخرين روزهاي زندگي مظفرالدين شاه اين قانون به امضاي او رسيد.
اولين رييس مجلس ، مرتضي قلي خان صنيع الدوله روشنفكرتكنوكرات و پسر مخبرالدوله داماد مظفرالدين شاه و عضو لژ فراماسونري و صاحب اولين كارخانه ريسندگي در ايران بود.
در انتخابات دوره اول گروهي از مشروطه خواهان و تحصيل كردگان خارج از كشور با استفاده از منابع اروپايي به تنظيم پيش نويس قانون انتخابات كمك كردند از جمله اين افراد به صنيع الدوله (داماد شاه) و برادرش مخبرالسلطنه دو پسر مشيرالدوله صدر اعظم يعني مشيرالملك (حسن پيرنيا) و موتمن الملك (حسين پيرنيا) و محتشم السلطنه، ديپلماتي كه سالها در آلمان و هند خدمت كرده بود، ميتوان اشاره كرد.
مطابق نظامنامه انتخابات، انتخابات صنفي - طبقاتي بود و طبقات شش گانه شاهزادگان و قاجاريه، علما و طلاب، اعيان و اشراف، ملاكين، فلاحين و اصناف نمايندگان خود را برگزيدند. مجلس اين دوره در مهرماه ۱۲۸۵با حضور مظفرالدين شاه گشايش يافت. پر سر و صداترين نمايندگان مجلس اعضاي اصناف بودند. سي و دو نماينده اصناف تهران به مجلس راه يافتند. اين نمايندگان از حمايت انجمن مركزي اصناف برخوردار بودند كه هفتاد صنف را در بر مي گرفت.
در مذاكرات نمايندگان مجلس اول شور وطن پرستي بيش از هر چيزي هويدا است اما كم تجربگي و ناآگاهي به مسائل حقوقي ، سياسي و نيز تخصصي مانع اساسي از تصويب قوانين ضروري بود.
*به هزار مدرسه نياز دارد . در همان زمان موضوع تاسيس مدرسه دخترانه نيز مطرح شد. در سال ۱۳۲۴لايحهاي از طرف زنان در خصوص اقدام در تسهيل رفع مشكل بيسوادي دختران به مجلس تقديم شد.
مجلس اول پس از يك سال و هشت ماه فعاليت، به دستور محمد علي شاه و توسط كلنل لياخوف روسي به توپ بسته شد و نمايندگان انقلابي و سرشناس مجلس اغلب دستگير، زنداني، مقتول و يا تبعيد شدند .آزادي مطبوعات و احزاب سياسي كه از دستاوردهاي انقلاب مشروطه بود محدود شد. پس از بمباران مجلس اول تا انتخابات دوم، مجلس به مدت ۱۸ماه بسته بود .
در طول مدت ۱۷سال يعني از ۱۳۲۴تا ۱۳۴۲ه.ق مجلس شوراي ملي فقط ۷سال برقرار بود.
* مجلس دوم
انتخابات دوره دوم نيز به موجب نظامنامه انتخابات مصوب ۱۰تير ماه ۱۲۸۸ غير مستقيم و دو درجهاي بود. اين دوره بعد از يك فترت ۱۸ماهه، يعني پس از فتح تهران به دست مجاهدين، در آبان ماه ۱۲۸۸گشايش يافت . از نظر تحصيلات دانشگاهي و مدارك آموزشي مجلس دوم جالب توجه بود. بيست و پنج درصد تحصيلات دانشگاهي و چند نفر دكترا داشتند، پنجاه درصد تحصيلات قديمي داشتند و ده درصد دبيرستان را تمام كرده بودند. مجلس دوم پس از اولتيماتوم روسها در مخالفت با اقدامات شوستر آمريكايي، در دي ماه ۱۲۹۰ به دستور ناصرالملك قراگوزلو نايب السلطنه، تعطيل شد.
مجلس دوره سوم:
به خاطر رشد ناسيوناليسم ضد استعماري و ماهيت مجلس مستقل در دوره سوم دولتهاي استعماري روس وانگليس كه منافع خودرا در خطر ميديدند به ايران حمله كردند و مجلس سوم به سرنوشت مجلس اول و دوم دچار شد و انحلال يافت . تعدادي از ملي خواهان و نيروهاي مستقل از بين رفتند . در اين دوران صحنه سياسي كشور آشفته بود ولي مردم از آزادي بيشتر ي برخوردار بودند. با مطرح شدن قرارداد ۱۹۱۹ملي گراها و رجال و ايلات همگي عليه دولت وثوق الدوله و قرارداد وي متحد شدند . مرحوم مدرس سهم بزرگي در بسج و مقابله با قرارداد داشت .
*مجلس دوره چهارم
در دوره چهارم مجلس ، كودتاي آيرون سايد -رضاخان - سيد ضيا صورت گرفت و دوره ديكتاتوري رضا شاه آغاز شد.
معروفترين و فعالترين نماينده مجلس از دوره دوم تا ششم سيد حسن مدرس بود.
ويژگيهاي مجالس اوليه
در آ ن مقطع دورههاي مجلس ۲ساله و از هيجان خاصي برخورداربود. در دوره اول مجلس مردم به طور وسيعي شركت نداشتند فقط نمايندگان نخبگان به مجلس راه يافتند . از هر صنفي ( اعيان وشاهزادگان و تجاروعلما و كسبه ) نمايندگاني به مجلس رفتند.
در دوره دوم مجلس، فشار و جنبش از پايين مقداري شتاب گرفت و مردم به شكل محدودي وارد پروسه سياسي شدند و حق انتخاب كردن و انتخاب شدن را به دست آوردند. در دورههاي اول،دوم و سوم مجلس اعمال نفوذ هيات حاكمه در كار نبود و مجلس قوانين مترقي را به تصويب رساند. مسائلي چون قانون زمين و مالكيت خصوصي ، در اين دورهها بحث و تصويب شد.
البته در اين دورهها مجلس خالي از تنشها و كشمكشهاي دروني نبود.
اجتماعيون - اعتداليون از يك طرف و اقليت راديكال دموكراتها هركدام به اندازه خود قدرت نمايي ميكردند. بارها روساي مجلس همچون صنيع الدوله و محمودخان احتشام السلطنه با تهديد گروههاي مسلح مجبور به استعفا شدند.
در همين مجالس است كه انقلاب آموزشي مطرح ميشود. مساله شهرنشيني و توجه به آمار نيز اهميت مييابد.براي نخستين بار در مجلس محاسبه كردند كه هر چهار كرور جمعيت سيصد هزار طفل دارند . هر مدرسه با ۶معلم و... بنابر اين كشور نياز به هزار مدرسه دارد.
ادامه دارد...
دوشنبه 6 خرداد 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ايرنا]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 275]