واضح آرشیو وب فارسی:سایت ریسک: View Full Version : سونامی Elham14827th July 2007, 06:41 PMاز منظر واژه شناسی ، سونامی Tsunami واژه ای است ژاپنی که در زبان انگليسی آن را harborwave می نامند. در زبان فارسی معمولا از آن به عنوان موج های سهمگين دريایی و اقيانوسی ياد می کنند. اين واژه از دو قسمت تشکيل شده است ؛ قسمت اول Tsu به معنی harbor يا لگنرگاه و قسمت دوم nami به معنی wave يا موج است. اما از منظر فيزيک ، که هدف اين يادداشت است ، سونامی به قطار يا گروهی از موج ها گفته می شود که بر اثر حرکت ناگهانی حجم زيادی از آب در امتداد قائم به وجود می آيد. اين پديده می تواند بر اثر زمين لرزه ، زمين لغزه ، فوران های شديد آتش فشانی ، انفجارهای سهمگين ، و يا حتی برخورد يک جرم آسمانی به زمين - همانند يک شهاب سنگ - بزرگ رخ دهد. در ادامه پديده ی سونامی ،که به دليل زلزله در لايه های زيرين بستر اقيانوس ها و يا درياها رخ می دهد ، بررسی می شود. موج های سونامی در اقيانوس ها و درياها هيچ شباهتی با موج های دريا که منشا آنها باد و يا موج های جزر و مدی که منشا آنها ماه است ، ندارند. همان طور که پيش از اين اشاره شد اين موج ها بر اثر به هم خوردن بسيار ناگهانی تعادل آب و حرکت آن در امتداد قائم به وجود می آيند. موج های دريايی و موج های جزر و مدی نسبتا آرام ودر سطح کم عمق آب به وجود می آيند و با دوره ی نه چندان طولانی و طول موج نسبتا بلند به وجود آمده و حرکت می کنند. برای مثال دوره ی آنها در حدود ۱۰ ثانيه و طول موج آنها در حدود ۱۵۰ متر است. در حالی که موج های سونامی می توانند طول موجی برابر ۱۰۰ کیلومتر و دوره ای از مرتبه ی يک ساعت داشته باشند. می دانيم که سرعت حرکت موج در درياها با جذر حاصل ضرب شتاب گرانش در عمق آب (که موج در ان منتشر می شود ) متناسب است. برای مثال در اقيانوس هند که عمقی در حدود ۴ کیلومتر دارد سرعت موج های سونامی به ۲۰۰ متر بر ثانيه و يا حدود ۷۰۰ کیلومتر بر ساعت می رسند! سونامی از ترکیب دو واژه ژاپنی (بندر= tsu) و (موج =nami) تشکیل شده است بنابراین به گویش ژاپنی موج بندر معنی می دهد. این پدیده به طور غالب در دریاهای آزاد شکل می گیرد.علت تشکیل آن بالا و پائین رفتن کف اقیانوسها و تشکیل ستونی از آب بسمت بالا می باشد ، که ممکن است در نتیجه هر منشائی از جمله زمینلرزههای با سازوکار کانونی شیب لغز باشد. از عوامل دیگر ایجاد سونامی در بعد کوچکتر می توان به آتشفشانهای درون اقیانوسی، دریا لغزش ،.... اشاره نمود. پدیده سونامی تنها در دریاهای آزاد و وسیع شکل می گیرد ونخست در عمق زیاد بطور مثال 5500 متری اقیانوس در نتیجه یک زمینلرزه شیب لغز موجهائی با سرعت 835 کیلومتر بر ساعت و با ارتفاع کم نسبت به سطح آب شکل می گیرد و در این مثال در موقعیت عمق 900 متر سرعتش به 340 کیلومتردر ساعت تنزل میکند و در عمق 20 متری به 50 کیلومتردرساعت میرسد. بنابراین ابتدا موجهای با ارتفاع کم وطول موج زیاد شکل می گیرد و سپس بسوی ساحل، ارتفاع موج افزایش یافته (لازم به ذکر است که افزایش ارتفاع به شکل هندسی سواحل بستگی دارد) و از طول موج آن کاسته می شود موجهای برخاسته با حجم و انرژی بسیار عظیمی از آب با سرعتی در حدود 50 کیلومتر در ساعت به بندرها و سواحل برخورد می کند. در گزارشهای زمینلرزههای ایران همانند زمینلرزه 1008 میلادی سایراف ، 1890 میلادی تاش-شاهرود و 1945 میلادی مکران که مربوط به سواحل خلیج فارس،دریای خزر و دریای عمان می باشد گزارشهایی از این پدیده وجود دارد. نحوه ايجاد و چگونگی عملکرد سونامی به زبان ساده به امواج سهمگين که بر اثر حادث شدن زلزله،در زير اقيانوس و دريا بوجود ميايند به زبان ژاپنی سونامی يا تسونومی ميگويند. اين امواج عظيم ابتدا آب سواحل دريا را بسوی خود باز ميکشد سپس با ارتفاع بسيار بلندی به سوی ساحل حمله ور ميگردد اما اينبار با ارتفاعی که تا پنجاه متر و سرعتی که گاه تا هشتصد کیلومتر هم می رسد . دليل ايجاد چنين حالتی در حقيقت رفتار بستر کف دریا در برابر امواج زلزله است در حالت اول وقوع حالتی شبيه به بهمن میباشد که در زير دريا بوقوع می پيوندد و بر اثر جابجايی عظيم رسوبات که بر اثر زلزله همچون بهمن بروی دامنه رشته کوههای زير دريا حرکت می نمايد ، در محل وقوع خود ايجاد يک خلاء عظيم نموده و آب اقيانوس را بسوی خود ميکشد وسپس به سرعت آبی که در محل انباشته ميشود را باز بسوی ساحل باز ميگرداند، در حالت دوم حرکت عمودی قطعه ای از پوسته زیر دریا میباشد در این حالت موجهای ناشی از زلزله میتوانند قطعات سنگی کف دریا را حرکت دهند . در این حالت وقتی حرکات سنگها بطرف بالا و پائین باشد؛ آن را جابجایی عمودی می نامند که این امر باعث میشود آب روی سنگها همراه با کف دریا بالا و پائین برود! اسم ژاپنی چنین امواجی سونامی میباشد یکی از عظیم ترین سونامی های جهان در تاریخ یکم نوامبر 1755 در شهر لیسبون پرتقال روی داد که بسیاری از خانه ها را ویران نمود ! آنچه بيش از هرچيز درسونامی ميتواند باعث خسارت گردد . نادانی است ! در حقيقت بهت و حيرت مردم و عدم آشنايی و آگاهی از عملکرد ، خصوصيات و نحوه وقوع اين حادثه است که بيشترين خسارات را بوجود مياورد خصوصا در کشورهايی که با محل وقوع زلزله فاصله ای مناسب و ارتباط از طريق ساحل دارند .مردم با عقب رفتن سريع آب که موجب خشک شدن ساحل به مدت چند ثانيه تا چند دقيقه می گردد آنچنان مبهوت ميگردند که به جای فرار به سوی ارتفاعات به سمت ساحل ميروند تا علت عقب رفتن بی دليل آب را ببينند و درست همين لحظه است که با ديدن صحنه ای وحشناک مبهوت ديواره ای از آب به ارتفاع تا پنجاه متر ميشوند که به علت رسوبات کف دريا سياه به نظر ميرسد و با سرعت تا هشتصد کيلومتر در ساعت ميتواند در اقيانوس سرعت داشته باشد و اينگونه زمان را برای فرار از دست ميدهند ! با توجه به آنکه امواج ثبت شده توسط زلزله نگارها و حتی خود لرزش زلزله خيلی زودتر از اين امواج غول پيکر به ساحل ميرسند و آثار خود را بر جا ميگذارد ، با کمی درايت ميتوان با اطلاع به موقع به مردم برای نجات جان آنان اقدام نمود . توجه به اين نکته داشته باشيد که روی دادن اين پديده با توجه به جنس بستر دريای خزر و خليج فارس کشورمان تقريبا بسيار کم ميباشد اما يادتان باشد که بيشتر ساکنين و توريستهايی که در ساحل دريای تايلند مردند هم مطمئنا از سونامی چيزی نشنيده بودند و آنرا قبلا در کشورشان تجربه نکرده بودند بنا براين يادتان باشد ۱- تنها در صورتی که در کنار دريا ، تجربه زلزله داشتيد به سرعت از ساحل دور شويد و در ارتفاعات پناه بگيريد . کودکان را با روسری و يا طناب از زير کتف و بدور سينه به خودتان ببنديد . و تا زمانی که مطمئن نشديد به ساحل باز نگرديد . ۲- پائين رفتن يکباره آب دريا در عرض چند ثانيه جز بر اثر سونامی بوقوع نمی پيوندد فريب نخوريد و حيرت نکنيد . ۳- هر ثانيه برای نجات جان شما مهم است . آنرا با برداشتن طلا و جواهر و سند و پول هدر ندهيد ۴- هر چيزی که بتواند شما را بروی آب نگه دارد از بشکه پلاستيکی تا يک ميز چوبی در جريان وقوع سيل و چنين پديده هايی ميتواند مفيد باشد. باز هم ميگويم : کودکانتان را به اميد دستانتان نگذاريد حتما آنها را به خود ببنديد تا همچون اين مادر خدای نکرده دستانتان خالی نماند ! اين روزها به واسطه ی زلزله ی ويرانگر و تاسف انگيز برخی از کشورهای جنوب شرق آسيا که تا لحظه ی تنظيم اين يادداشت بيش از ۱۲۰ هزار نفر تلفات انسانی به همراه داشته است ، با واژه ی سونامی زياد برخورد می کنيم و يا آن را می شنويم. در اين يادداشت کوتاه سعی خواهم کرد با مروری اجمالی بر مفهوم فيزيکی اين پديده ، بيشتر با آن آشنا شويم. سایت ما را در گوگل محبوب کنید با کلیک روی دکمه ای که در سمت چپ این منو با عنوان +1 قرار داده شده شما به این سایت مهر تأیید میزنید و به دوستانتان در صفحه جستجوی گوگل دیدن این سایت را پیشنهاد میکنید که این امر خود باعث افزایش رتبه سایت در گوگل میشود
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: سایت ریسک]
[مشاهده در: www.ri3k.eu]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 760]