واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: نگاهي به شيوه بستهبندي مايعات فوت و فنهايي براي بستهبندي
جام جم آنلاين: جابهجا كردن و نگهداري طولانيمدت مواد غذايي براي بشر هميشه مشكلاتي به همراه داشته است، بخصوص در مورد مايعات كه نهتنها بسيار فسادپذير هستند، بلكه نگهداري آنها در يك بستهبندي مناسب، تنها راهي است كه امكان جابهجايي را فراهم ميكند. همه ما شيرهاي سهگوش را كه در دوره كودكي مصرف ميكرديم، به ياد داريم و اين روزها هم براي كودكانمان از اين نوع بستهبندي شير تهيه ميكنيم.
اين بستهبندي، هرچند در نگاه اول نظارت بر شكل خاص هرم و اعتقاد به نگهدارندگي آن مهم بود ، اما در نهايت بدون داشتن لايههاي محافظ در لابهلاي بستهبندي آن، نميتوانست وظيفه اصلي خود را ايفا كند.
پس از بستهبنديهاي سهگوش، بستهبنديهاي چهارگوش هم به بازار آمد و به نظر ميرسد كه همچنان در حال رشد و پيشرفت است. بد نيست با هم نگاهي به اين نوع بستهبندي خاص داشته باشيم؛ هرچند نبايد اين نكته را از نظر دور داشت كه بسياري از فوت و فنهاي اين نوع بستهبنديها نزد صاحبان اين شركتها محفوظ است.
هر روزه در جهان بيش از 5 ميليارد ليتر آب آشاميدني، شير، آبميوه و ديگر مواد غذايي به صورت مايع مصرف ميشود. حفظ كيفيت اين محصولات غذايي در گروي روش نگهداري آنهاست.
بازار بستهبندي مواد غذايي تابعي است متشكل از نوع محصولي كه ارائه ميشود، ميزان هزينهاي كه براي آن صرف ميشود و سليقه مشتري كه محصول براي آنها توليد ميشود.
با توجه به اين كه هر روزه محصولات جديدي وارد حوزه كاري صنعت غذايي ميشود و نيازهاي مصرفكنندگان روز به روز افزايش مييابد، به روز بودن در اين صنعت جايگاه ويژهاي دارد. گاهي مواردي كه در گذشته بياهميت يا كماهميت شمرده ميشد هماكنون نقش پراهميتي يافته است.
بستهبندي چهارگوش چطور و چگونه؟
به دليل آببندي كامل اين نوع بستهبندي، استفاده از مواد نگهدارنده در تركيب ماده خوراكي الزامي نيست كه اين مساله امتياز بزرگي براي اين نوع پوشش بستهبندي از نظر صنايع غذايي محسوب ميشود. بدنه نگهدارنده، در بستهبندي چهارگوش از جنس مقواي چندلايه بوده كه ضمن ممانعت از ورود نور، نقش شاسي را نيز ايفا ميكند.
روي لايههاي مقوايي در داخل بستهبندي، يك لايه نازك از آلومينيوم، پرس شده كه مانع انتقال مواد آلاينده به داخل بستهبندي و نيز تبادل رطوبت ميان مواد داخل بسته و فضاي خارجي ميشود تا اينجا حداقل شرايط براي نگهداري مواد غذايي تامين شده، ولي براي بالا بردن مقاومت لايه آلومينيومي در برابر مواد غذايي اسيدي و نيز به منظور جلوگيري از تغيير طعم مواد خوراكي داخل ظرف، يك لايه نازك از پلاستيك پلياتيلن (PE) كه به اصطلاح فيلم پلياتيلنه ناميده ميشود، در داخليترين جدار ظرف و روي لايه آلومينيومي در نظر گرفته ميشود.
آنچه در ايران متداول است، استفاده از تكنيك چاپ افست براي انتقال طرح گرافيكي بر شيت بستهبندي و سپس اتصال لبهها با سيستمي است كه دوخت جرقهاي ناميده ميشود.
درپوشي با وظايف دوگانه
نكته جالب توجه در برخي نمونههاي بستهبندي چهارگوش، مكانيسم درپوش پيچي موجود بر آن است. اين درپوش پيچي كه از 4 قطعه مجزا تشكيل شده است، 2 عملكرد متفاوت را با هم انجام ميدهد: پيچيدن و سوراخ كردن. 3 قطعه از اين مكانيسم، مشابه ديگر نمونههاي درپوشهاي پيچي هستند.
بدين صورت كه يك قطعه لولهايشكل روي بدنه ظرف متصل شده و درپوش، ضمن حركت چرخشي بر رزوهها (كنگرههاي مارپيچي) و حركت به سمت پايين، در نهايت با مماس شدن مسيري حلقوي از بالاترين سطح داخلي آن بر ضخامت دهانه بالايي قسمت لولهايشكل متصل به بدنه، عمل آببندي را انجام ميدهد. يك باريكه حلقهايشكل نيز با اتصال به درپوش و ممانعت از چرخش آن، بجز در زمان گسستگي نقاط اتصال، باز نشدن در بستهبندي را تضمين ميكند.
جنس اين قطعات از پليپروپيلن (PP) است و براي ايجاد براق شدن بيشتر و تردي مناسب براي تمركز تنش پيچشي در نقاط اتصال درپوش به باريكه حلقهايشكل كه منجر به تسليم و رسيدن به آستانه شكست و پارگي ميشود، به ميزان كمي ميتوان از پلياستايرن (PS) نيز در ماده مورد استفاده براي تزريق قطعات در استفاده كرد.
قطعه چهارم كه به صورت لولهايشكل بوده و در يك سو، دندانههاي برندهاي دارد داراي رزوههايي با فواصلي بيش از فواصل رزوههاي داخلي درپوش است. در نتيجه وقتي براي نخستين بار كاربر با چرخاندن درپوش پيچي به صورت پادساعتگرد نسبت به باز كردن در بستهبندي مبادرت ميكند قطعه چهارم نيز به وسيله زائدههاي بلندي كه داخل درپوش پيچي است، به سمت پايين حركت كرده و با سوراخ كردن لايه آلومينيومي موجود بر بستهبندي (كه پوشش مقوايي ندارد) در بستهبندي را باز ميكند.
بستهبندي باصرفه
دكتر روبن راوزينگ بستهبندي چهارگوش را بر اين اصل بنيان گذاشت كه هر بستهبندي بايد بيش از هزينهاي كه براي آن صرف شده صرفهجويي كند. او با ابداع كوچكترين شكل حجمي كه قابليت نگهداري بيشترين مقدار شير را داشته باشد و در نتيجه با صرفهجويي در مصرف كاغذ به اين اصل تحقق بخشيد.
به دنبال همين فكر بود كه پژوهشهايي را در زمينه يافتن شيوه نويني در بستهبندي استريل و عاري از باكتري شير مورد بررسي قرار داد با ابداع فرآيند استريليزاسيون در دماهاي بالا (U.H.T) و طراحي شيوه بستهبندي غيرقابل نفوذ و استريليزه چهارگوش امكان نگهداري طولاني و توزيع فرآوردههاي لبني بدون نياز به سردخانه ميسر شد.
براي نخستين بار در سال 1968 شير تهيه شده با روش«U.H.T» به بازار عرضه شد. اين روش، تحولي شگرف در روش توليد، توزيع و نگهداري مواد غذايي در جهان به وجود آورد.
سيستم بستهبندي چهارگوش منابع مختلفي را به طور بهينه به كار ميگيرد تا مصرف مواد اوليه و انرژي هنگام توليد و توزيع بستهها به حداقل خود برسد. اين روش بستهبندي، كليه مشخصات يك بستهبندي مناسب را عرضه ميكند. ازجمله آنها مشخصاتي چون حفظ كيفيت محصول، كاهش ضايعات و كاهش هزينه توزيع را ميتوان نام برد؛ بنابراين در اين سيستم صرفهجويي در منابع مصرفي مربوطه بيشتر از هزينه توليد آنهاست.
سيستمهاي اپتيك، تغييرات زيادي در زمينه زمان ماندگاري، هزينه حمل و نقل مواد غذايي مايع و حساس ايجاد كرده است.
ماندگاري اين محصولات به شكل قابل ملاحظهاي افزايش يافته است و توزيع و نگهداري آنها هم نيازي به يخچال يا سردخانه ندارد. امروزه دوسوم بستهبنديهاي چهارگوش اپتيك هستند.
امروزه نياز به بستهبنديهاي اپتيك بسرعت در حال افزايش است و اين نكته به اثبات رسيده كه اين نوع بستهبندي در سرعت بخشيدن به توزيع شير و ديگر فرآوردههاي غذايي مايع نقش فراواني دارد.
توجه به تغذيه كودكان
امروزه توجه جهاني روي رژيم غذايي كه منطبق بر اصول تغذيه مناسب باشد باعث تغيير شكل بازارهاي مواد غذايي شده است. اين توجه نسبت به كودكان و نوجوانان اهميت بيشتري يافته است. بتازگي در امريكا اتحاديه نوشيدنيها (ABA) و سازماني به نام اتحاد براي نسلي سلامتتر، راهنمايي را انتشار دادند كه براي 35 ميليون دانشآموز مقاطع مختلف درسي طراحي شده بود.
در اين راهنما، از دانشآموزان مقاطع ابتدايي و راهنمايي درخواست شده بود كه تنها در مدارس از مواردي مثل شير با چربي پايين يا حتي بدون چربي (طعمدار يا معمولي)، آبميوههاي 100 درصد طبيعي و آب براي تغذيه استفاده كنند. اين راهنما همچنين براي دانشآموزان در مقاطع بالاتر نوشيدنيهايي با كالري پايين، آبميوههاي ملايم و نوشيدنيهاي ورزشي را توصيه ميكرد.
نكته جالب اينجاست كه اين راهنما يا بهتر بگوييم دستورالعمل براي تمامي فروشندگان نوشيدني در مدارس امريكا ابلاغ شد و آنها ملزم به رعايت مفاد آن در طول ساعات رسمي مدارس شدند.
اين راهنما فرصتي طلايي بود براي آن دسته از توليدكنندگاني كه توليدات آنها بر پايه شير بود. درست است كه اين راهنما در مورد نوع بستهبندي مواد بحثي به ميان نميآورد، ولي بستهبندي بهداشتي و مورد تاييد سازمان غذا و داروي امريكا (FDA) هم به طور معمول بخشي از سلامت غذاست.
از سوي ديگر، نوع اين بستهها بايد طوري باشد كه قابليت انبار كردن آسان و همينطور سهولت در نگهداري اين محصولات در اماكن متفاوت را داشته باشند. نكته ديگر اين كه نوع بستهبندي بايد طوري باشد كه بتوان مدت زمان طولاني از آنها استفاده كرد، مثلا در زمان قطع برق، مواد به سرعت رو به فساد نروند. از اين رو نياز به نوعي پكيج است كه غيرقابل نفوذ ميكروبها باشند.
نوع بستهبندي مورد استفاده از نوع اسپتيك بود. يكي از مشاوران امور بازار در اين باره ميگويد: اين نوع بستهبندي افزايش تقاضا و رشد بازار را در پي خواهد داشت.
به دنبال همين راهنما، نمونه بطريهاي شير كمچرب با طعمهاي مختلف از سوي شركتهاي مختلفي براي مدارس توليد شد.
رقابت براي توليد محصولات مدرسهاي
سال گذشته شركت براوو شروع به توليد نوشيدنيهايي با زمينه اصلي شير كرد به اميد اين كه بتواند موارد و شاخصهاي موجود در راهنماي ABA را براي مدارس بهبود بخشد. تمام اين محصولات در بطريهاي استريل و يك بار مصرف ارائه شدند. ماده سازنده اين بطريها از جنس پلياتيلن با چگالي بالا و به اشكالي ارائه شد كه محبوب كودكان و نوجوانان بود (مثلا شكل آدمبرفي). اين محصولات به صورت شير كم يا بدون چربي بعلاوه طعمهايي نظير توتفرنگي و كاكائو و... به بازار عرضه شدند.
بن پاتيبا، مدير اين شركت ميگويد: در مادهاي كه ما براي توليد اين بطريها استفاده ميكنيم از مواد درجه يك استفاده شده است. او همچنين ميافزايد كه براي امسال بخش مجزايي از كارخانه تنها به توليد نوشيدني براي مدارس اختصاص مييابد و سعي در بالاتر بردن كيفيت مواد توليدي هم خواهيم داشت.
نكته ديگر استفاده از بطريهاي ترفتاليت است كه آنها هم در روش اسپتيك مورد استفاده قرار ميگيرند. مادهاي كه براي استريل كردن بطريها استفاده ميشود آب اكسيژنه است كه با پت (PET) سازگار نيست.
در عوض پراستيك اسيد در اين روش كارآمد است كه تا اين اواخر هنوز از سازمان غذا و داروي امريكا مجوزي براي استفاده از آن داده نشده بود؛ ولي بتازگي اعلام شده كه يك شركت توانسته است مجوز استفاده از اين ماده را كسب كند.
منفعت چنين روشي اين است كه استفاده از آن بار مالي كمتري بر دوش توليدكنندگان ميگذارد، چون اين ماده در دمايي پايينتر از دمايي كه آباكسيژنه استفاده ميشود قابليت مصرف دارد و باعث ميشود توليدكنندگان هزينه كمتري بابت انرژي بپردازند.
دورنماي آينده
امروزه هيچ شبههاي وجود ندارد كه استفاده از اين بطريهاي استريل در شكلها و اندازههاي مختلف روزبهروز فزوني مييابد. محصولاتي از قبيل شير نسكافه و چاي سبز هم در ابعاد گسترده از اين روش براي توزيع بهره ميگيرند. مسلما نتايج مثبت اين روش و مواد مورد استفاده در آن، هم باعث اطمينان خاطر در مصرفكننده و هم كاهش هزينه براي توليدكننده ميشود.
بستهبندي چه ميكند؟
بستهبندي، علمي است ميانرشتهاي كه ازجمله اين رشتهها ميتوان به طراحي صنعتي، گرافيك، چاپ و مهندسي صنايع اشاره كرد. در زمينه طراحي بستهبندي، استانداردهايي نيز تدوين شده كه بسياري از آنها مربوط به موقعيتهاي نظامي و لجستيك بوده و توسط مراكزي همچون US Navy و NAVSO ارائه شدهاند.
معمولا در بازار فروش براي هر بستهبندي ميتوان وظايفي همچون نگهداري از محصول، ارائه اطلاعات مربوط به محتوا و شناساندن كالاي بستهبندي شده را در نظر گرفت. ازجمله نمونههايي از بستهبندي كه در زمينه نگهداري مواد غذايي متداول شدهاند، بستهبنديهاي چهارگوش هستند كه با نام تجاري «Tetra Pak يا Tetra Brik» شناخته شدهاند كه از نوع بستهبنديهاي چندلايه بوده و به منظور نگهداري طولانيمدت مواد غذايي در دماي محيط مورد استفاده واقع ميشوند.
عاصفهاله وردي
سه شنبه 31 ارديبهشت 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 424]