واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: گشودن درهای رحمت با نماز شب
اگر کمی به آیات و روایات توجه کنیم ، خواهیم دید که راه های بسیار خوبی برای رسیدن به خوبی ها فراهم می باشد که برای رسیدن به آنان ، تنها نیازمند اراده و سعه صدر می باشیم . یکی از این باب ها خواند نماز شب است که در آیات قرآن کریم ( آیه 16 سوره سجده ) و روایات به آن اشاره و تأکید شده است .*نامهاى سوره سجدهنام این سوره در بعضى از روایات و در لسان مشهور مفسران ؛ " سوره سجده " یا " الم سجده " است ، و گاه براى مشخص ساختن آن از سوره حم سجده آن را به نام " سجده لقمان" مىخوانند ، چرا كه بعد از سوره لقمان قرار گرفته است ، در بعضى از روایات نیز از آن به " الم تنزیل " یاد شده است .فخر رازى و آلوسى نیز نام سوره " مضاجع " را از جمله نامهاى آن ذكر كردهاند (به تناسب آیه 16 این سوره « تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ ... » ). * شب زنده داران !« تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ؛ پهلوهایشان از بسترها در دل شب دور مىشود (و بپا مىخیزند و رو به درگاه خدا مى آورند) و پروردگار خود را با بیم و امید مىخوانند، و از آنچه به آنان روزى دادهایم انفاق مىكنند ! » (سجده 16)در تفسیر جمله ؛" تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ" (شبانگاه ، پهلوهاى آنها از بستر دور مىشود) دو تفسیر در روایات اسلامى وارد شده :تفسیرى به نماز " عشاء" و اشاره به اینكه مؤمنان راستین بعد از نماز مغرب و قبل از نماز عشاء به بستر نمىروند مبادا خواب آنها را بگیرد ، و نماز عشایشان از دست برود . (زیرا در آن زمان معمول بوده كه در آغاز شب به استراحت مىپرداختند و نماز مغرب و عشاء را- طبق دستور استحباب جدایى میان نمازهاى پنجگانه- از هم جدا مىكردند و هر كدام را در وقت فضیلت خود بجا مىآورند) هر گاه بعد از نماز مغرب و قبل از وقت عشا مىخوابیدند ممكن بود براى نماز عشا بیدار نشوند. این تفسیر را " ابن عباس" طبق نقل در المنثور از پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و آله ) نقل كرده ، و در" امالى" شیخ نیز از امام صادق ( علیه السلام ) نقل شده است . ( در المنثور و امالى شیخ طبق تفسیر المیزان ، جلد 16 ، صفحه 283)اما در بیشتر روایات و كلمات مفسران ، به برخاستن از بستر و براى اداء نماز شب تفسیر شده است .در روایتى از امام باقر (ع) چنین مىخوانیم كه به یكى از یارانش فرمود : « أ لا اخبرك بالاسلام اصله و فرعه و ذروة سنامه :آیا ریشه و شاخه و بلندترین قله اسلام را به تو معرفى كنم ؟ »راوى عرض كرد بفرمائید: فدایت شوم. فرمود : « اما اصله الصلاة، و فرعه الزكاة، و ذروة سنامه الجهاد : ریشهاش نماز است و شاخهاش زكات ، و قله مرتفعش جهاد است .»سپس افزود: آیا می خواهى تمام ابواب خیر را به تو معرفى كنم ؟ راوى مىگوید: بفرمائید فدایت شوم .امام فرمود : « الصوم جنة، و الصدقة تذهب بالخطیئة، و قیام الرجل فى جوف اللیل بذكر اللَّه، ثم قرأ " تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ" ؛ روزه سپرى است در مقابل آتش و صدقه محو كننده گناه است ، و بر خاستن انسان در دل شب او را به یاد خدا مىاندازد ، سپس آیه " تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ " را تلاوت فرمود .» (اصول كافى ، جلد 2 ، باب دعائم الاسلام ، حدیث 15 ، صفحه 20)در روایتى از امام باقر (ع) چنین مىخوانیم كه به یكى از یارانش فرمود: « أ لا اخبرك بالاسلام اصله و فرعه و ذروة سنامه :آیا ریشه و شاخه و بلندترین قله اسلام را به تو معرفى كنم ؟» راوى عرض كرد بفرمائید: فدایت شوم. فرمود: « اما اصله الصلاة، و فرعه الزكاة، و ذروة سنامه الجهاد : ریشهاش نماز است و شاخهاش زكات ، و قله مرتفعش جهاد است»
در تفسیر" مجمع البیان" از" معاذ بن جبل" چنین نقل شده كه در غزوه " تبوك" در خدمت رسول خدا (ص) بودم ، گرما همه را سخت ناراحت كرده بود و هر كس به گوشهاى پناه مىبرد ، ناگهان دیدم كه پیامبر (ص) از همه به من نزدیكتر است ، خدمتش رفتم عرض كردم: اى رسول خدا (ص) ! عملى به من بیاموز كه مرا وارد بهشت كند ، و از آتش دوزخ دور سازد .فرمود : سؤال بزرگى كردى ، اما پاسخ آن براى كسى كه خدا بر او آسان كرده است مشكل نیست . سپس افزود : " تعبد اللَّه و لا تشرك به شیئا و تقیم الصلاة المكتوبة و تؤدى الزكاة المفروضة و تصوم شهر رمضان : خدا را پرستش كن و چیزى را شریك او قرار نده نمازهاى واجب را انجام ده و زكات واجب- حق مستمندان- را اداء كن و ماه رمضان را روزه بگیر".بعد فرمود: و آیا می خواهى از ابواب خیرات به تو خبر مىدهم ؟ عرض كردم : اى پیامبر بفرمائید . فرمود : « الصوم جنة من النار و الصدقه تكفر الخطیئه و قیام الرجل فى جوف اللیل یبتغى وجه اللَّه ثم قرأ هذه الایه تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ : روزه سپرى است در برابر آتش و انفاق در راه خدا كفاره گناهان است ، و قیام انسان در دل شب براى خشنودى خدا . سپس آیه" تتجافى جنوبهم" را قرائت فرمود" » . (مجمع البیان ذیل آیات مورد بحث و تفسیر نور الثقلین ، جلد 4 ، صفحه 229)گر چه هیچ مانعى ندارد كه آیه مفهوم وسیعى داشته باشد ، هم بیدار ماندن در آغاز شب را براى نماز عشاء شامل شود، و هم بر خاستن در سحرگاه را براى نماز شب ، ولى دقت در مفهوم" تتجافى" معنى دوم را بیشتر در ذهن منعكس مىكند ، زیرا ظاهر جمله این است كه قبلا پهلوها در بستر آرام گرفته سپس از آن دور مىشود و این مناسب قیام در آخر شب براى انجام نماز است .گر چه در باره اهمیت این نماز پر بركت همان چند روایت فوق كافى به نظر مىرسد ، ولى این نكته قابل ذكر است كه در روایات اسلامى آن قدر اهمیت به این عبادت داده شده است كه در باره كمتر عبادتى چنین سخن گفته شده است .دوستان حق، و رهروان راه فضیلت به این عبادت بى ریا كه قلب را روشنایى و دل را نور و صفا مىبخشد همواره اهمیت بسیار مىدادند .پیامبر خدا فرمود: آیا می خواهى از ابواب خیرات به تو خبر مىدهم؟ عرض كردم اى پیامبر بفرمائید. فرمود: « الصوم جنة من النار و الصدقه تكفر الخطیئه و قیام الرجل فى جوف اللیل یبتغى وجه اللَّه ثم قرأ هذه الایه تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ: روزه سپرى است در برابر آتش و انفاق در راه خدا كفاره گناهان است، و قیام انسان در دل شب براى خشنودى خدا . سپس آیه" تتجافى جنوبهم" را قرائت فرمود»استفاده از فرصت های داده شده!ممكن است بعضى همیشه توفیق بهرهگیرى از این عبادت پر بركت را نداشته باشند ، ولى چه مانعى دارد كه در بعضى از شبها كه این توفیق حاصل است بهره گیرند و در آن هنگام كه خاموشى همه جا را فرا گرفته ، و اشتغالات روزانه همه تعطیل است، كودكان در خواب ، و محیط آماده حضور قلب و راز و نیاز با خدا است، برخیزند و به در خانه خدا روند و دل را به نور عشق دوست روشن سازند . پیامهای آیه:
1ـ سحر خیزى و دل كندن از رختخواب ، یكى دیگر از نشانههاى مؤمنان است : « تَتَجافى جُنُوبُهُمْ » ...2ـ عبادتهایى كه با نوعى ریاضت و خفا همراه باشد، ارزش بیشترى دارد: «تَتَجافى» 3ـ مؤمن ، نه مأیوس است، نه مغرور، هم بیم دارد، هم امید: «یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً» 4ـ تواضع ، سحرخیزى و انفاق ، خصلت دائمى مؤمنان است : «لا یَسْتَكْبِرُونَ ...یَدْعُونَ ...یُنْفِقُونَ» (همه با صیغهى مضارع آمده است.) 5ـ رابطهى شبانه با خداوند ، باید با رسیدگى به محرومان همراه باشد : « یَدْعُونَ ... یُنْفِقُونَ» 6ـ مورد انفاق ، تنها مال نیست ، بلكه شامل علم و آبرو و دیگر سرمایههاى انسان نیز مىشود : « مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ » نتیجه گیری:گر چه هیچ مانعى ندارد كه آیه ی 16 سوره سجده ، مفهوم وسیعى داشته باشد ، هم بیدار ماندن در آغاز شب را براى نماز عشاء شامل شود ، و هم بر خاستن در سحرگاه را براى نماز شب، ولى دقت در مفهوم "تتجافى" معنى دوم را بیشتر در ذهن منعكس مىكند، زیرا ظاهر جمله این است كه قبلا پهلوها در بستر آرام گرفته سپس از آن دور مىشود و این مناسب قیام در آخر شب براى انجام نماز است .آمنه اسفندیاری بخش قرآن تبیانمنابع:1- تفسیر نور، ج92- تفسیر نمونه ،ج 173- المنثور و امالى شیخ طبق " تفسیر المیزان" ، جلد 16 ، صفحه 2834- اصول كافى ، جلد 2 ، باب دعائم الاسلام5- تفسیر نور الثقلین ، جلد 4 ، صفحه 229
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 580]