محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1829148150
وقف در ميان ملتهاي جهان و مذاهب اسلامي
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
وقف در ميان ملتهاي جهان و مذاهب اسلامي نويسنده: رضا شيرواني شيري مقدمه در مقدمه اين مبحث، ذکر اين مطلب خالي از فايده نيست که وقف، حقيقت شرعيهاي ندارد. امام خميني «ره» در اين مورد ميفرمايند: «براي وقف، حقيقت شرعيهاي نيست؛ بلکه يک امر عقلائي است که ميان پيروان تمام اديان و شايد نزد غير پيروان اديان نيز مرسوم باشد.» (1) ملا احمد نراقي نيز ميگويد: «وقف از احکام قديمهاي است که شرايع سابق، بر آن جريان داشته و وضع کنيسهها و کليساها و مساجد بر اساس آن بوده است.» (2)شافعي در رساله الام ميگويد: «تا آنجا که من پيبردهام اهل جاهليت خانه و زميني را براي خدا حبس نکردهاند و حبس تنها به دست مسلمين صورت گرفته است.» (3)اين گفته شافعي با آنچه از امام خميني و ملا احمد نراقي ـ قدس سرهما ـ ذکر شد سازگاري ندارد و قرائن و شواهد تاريخي نيز آن را تاييد نميکند.از ميـان ملل قديـم، اقوام آريايي؛ خاصه ايرانيان که از زمانهاي بسيار قديم به پيروي از آيين و کيش خود به کارهاي نيک و آباداني و دستگيري از درماندگان و بينوايان توجه بسيار داشتند به يقين داراي موقوفات و نذورات بسياري براي نگهداري معابد آتشکدههاي خود بودهاند، پارهاي از اين موقوفات در نزد زرتشتيان برخي از شهرستانهاي ايران مثل يزد و کرمان باقي و داير است. از روي قرائن ميتوان حدس زد که آتشکده معروف «آذر گشسب» در بلخ، موقوفات و نذور بسيار داشته است. (4)هنگام فتح شوش در بقعه دانيال نبي (ع) سندي به دست آمد که به موجب آن گنجي براي پرداخت وامهاي بدون ربح اختصاص يافته بود و خليفه دستور داد که اين گنج به بيتالمال منتقل شده و طبق دستور مندرج در سند عمل شود. (5)نخستين مکان مقدس شناخته شده در ميان عربهاي پيش از اسلام «کعبه مشرفه» است. کعبه در روزگاران قديم به دست ابراهيم (ع) بنا شده بود تا پناهگاه مردم باشد، سپس معبد عموم عرب شد و قبايل مختلف هر سال به سوي آن رهسپار ميشدند. اين مکان بعدها مرکز پرستش بتها شد و اعراب بدين وسيله به خدا تقرب ميجستند.وقف در ميان مردم بين النهرينمردم بابل با انواعي از تصرفات مالي شبيه به وقف آشنا بودند؛ مثلاً پادشاه زميني را از املاک خودش در اختيار يکي از کارکنان خود ميگذاشت تا از درآمد آن بهره گيرد، بدون آنکه مالک زمين شود و يا بتواند آن را به ديگري منتقل نمايد. همين حق به ورثه منتفع نيز به حکم قانون و به ترتيبي که قانون تعيين ميکرد منتقل ميگرديد.(6)وقف در ميان مصريان قديممردم مصر قديم با فکر وقف اجمالاً آشنا بودند. آنان املاکي را به خدايان، معبدها و مقبرهها اختصاص ميدادند تا درآمد آنها به مصرف تعميرات و نوسازي اين مکانها و اقامه مراسم و هزينه کاهنان (رهبران ديني) و خادمان برسد و اين گام به قصد تقرب به خدايان برداشته ميشد.در موزه مصر الواحي وجود دارد که حاکي از اين مطلب است. در يکي از قديميترين آنها ـ لوحه شماره 72 ـ (راهنماي ماسبيرو) نقوشي وجود دارد که حکايت از وقف املاک براي برخي از کاهنان در خانواده چهارم (سلسله چهارم فراعنه مصر) ميکند.همچنين تاريخ نشان ميدهد که «رامسس دوم» املاک فراواني را به معبد «اپيدوس» بخشيد و مراسم ويژهاي به منظور تمليک آن املاک برپا کرد. اين مراسم در حضور تعداد کثيري از مردم انجام شد تا مردم در اين امر خير از وي پيروي نمايند.(7)مردم مصر قديم حتي با بهترين شکل وقف اولادي آشنا بودند. بدين ترتيب که اعيان املاکي را حبس ميکردند و درآمد آنها را به خانواده و يا اولاد واقف اختصاص ميدادند. اين حق بعد از آنها به اولاد واقف ميرسيد که ميتوانستند از عوايد اين املاک برخوردار شوند، ولي حق انتقال اعيان را به ديگران نداشتند.مصريان قديم با نظام توليت نيز آشنا بودند و اداره اموال موقوفه را به پسر بزرگتر از هر طبقه واگذار ميکردند و در اسناد وقف به صراحت از نقل موقوفه منع ميشد.به تازگـي سندي از شخصـي به نام «مني» از خانواده پنجم فراعنه کشف شده است که نشان ميدهد اين شخص «مـؤسّسـهاي» به نفع فرزندانـش در قالـب «هبه» بـه وجود آورده و در آن بـه پسر بزرگترش دستـور داده که از عوايـد آن مؤسّسـه بـه بـرادرانش بدهد. و امـوال اين مؤسسه قابل نقل به احدي نيست و اداره آن هميشه با پسر بزرگتر از طبقات موقوف عليهم است.(8)وقف در ميان روميان قديمروميان با نظام مؤسسات کنيسه و مؤسسات خيريه آشنا بودند. اين مؤسسات به اداره فقيران و ناتوانان ميپرداخت و اموالي به اين مؤسسات اختصاص مييافت تا به مصرف فقرا و ناتوانان برسد.(9)روميان عقيده داشتند که فروش و رهن اشياء مقدس ـ اشيائي که بنابر سنن مذهبي و مقررات کاهنان به خدا اختصاص مييافت، مانند معابد، نذور، هدايا و امثال اينها ـ ممنوع است و کسي حق ندارد آنها را تملّک نمايد؛ زيرا به خدا تعلق دارند و چيزي که به خدا تعلق دارد قابل تملک نيست.در نوشته يوستنيان (قانون مدوّن يوستينيانوس، امپراتور روم شرقي) چنين آمده است: «اشياء مقدس، اشياء مذهبي و اشياء حرام، مملوک احدي نميشوند؛ زيرا مملوک خدا، مملوک انسان نميشود».(10)همچنين روميان عقيده داشتند که اگر مکان مقدسي خراب شود زمين آن مقدس باقي ميماند و کاهنان بايد مقدس بودن آن را طي مراسمي اعلام کنند؛ اما انسانها نميتوانند زميني از زمينهاي خود را شخصا مقدس اعلام نمايند. آري اينان ميتوانند زمين مفروزي را از املاک خود با دفن کردن مردهاي در آن به صورت مکان ديني درآورند، و اگر زمين مشاع باشد يکي از مالکان نميتواند بدون رضايت ديگري مردهاي در آن دفن کند.البته پس از آنکه زمين مشاعي به صورت مدفن در آمد هر يک از شرکا ميتواند بدون جلب موافقت شرکاي ديگر در آن، مرده دفن کند.از اين مطالب به دست ميآيد که نظام وقف در ميان روميان کاملاً مشابه نظام وقف در ميان مسلمانان بوده است و تنها در بهکارگيري ابزار و وسايل با هم اختلاف داشتهاند.(11)وقف در ميان آلمانيهاآلمانيها نظام مالي ويژهاي دارند که با اصل فکر وقف و شکل آن شباهت نزديکي دارد، بدين ترتيب که مالک، مال خودش را براي مدت معيني و يا تا انقراض نسل خانوادهاي به يک خانواده اختصاص ميدهد.گاهي تمام افراد خانواده در نظر گرفته ميشوند و گاهي بعضي از آنان، و گاهي در درجه اول پسران و در درجه دوم دختران منظور ميشوند. آلمانيها در بيان ترتيب طبقات مستحقان روشهاي مختلفي دارند و به طور کلي، اصل در وقف اين است که فروخته و بخشيده نميشود و به ورثه منتقل نميشود و مستحق «موقوفعليه» بهرهاي بجز از درآمد آن ندارد و انتقال اين حق به ورثه منتفع، جدا از مقررات ارث، احکام ويژهاي دارد. از اين ويژگيها متوجه ميشويم که اين نظام مالي همان وقف اولادي است.(12)در حقوق آلمان و سوئيس چون شخصيت حقوقي اموالي را که اختصاص به هدفي معين يافته است پذيرفتهاند وقف مال به طور مستقيم امکان دارد. (13)وقف در ميان فرانسويهادر قانون کشور فرانسه نوعي از تصرفات مالي وجود دارد که شبيه به وقف اولادي است. قانون اجازه داده است که پدر، مالي را به فرزندش ببخشد و يا به نفع او وصيت کند تا در حال حيات از آن منتفع شود و بعد از مرگ به اولاد يا برادرش منتقل شود. قانون فرانسه از اين عمل حقوقي تحت عنوان «هبه منتقله» نام ميبرد و احکام ويژهاي براي آن مقرر ميدارد.علاوه بر «وقف اولادي» به وقف خيري و مصارف آن نيز در قانون فرانسه تصريح شده و اين نوع وقف را چنين تعريف کرده است: «اختصاص دادن مال معيني از دارايي و سرمايه براي هميشه به عمل خير اعم از آنيکه عام باشد يا خاص.»اهداف چنين وقفي عبارت است از:الف ـ انجام عمل مخصوصي مانند مراسم دعا يا شرابخواري براي آرامش روح متوفا و يا ايجاد کرسي ويژهاي در معبد براي متوفا و خانوادهاش تا ثواب اين اعمال به شخص متوفا برسد.ب ـ انجام عملي براي اهداف عمومي؛ مانند احداث بيمارستان، نوانخانه يا مدرسه.اين وقفهاي عام به دو صورت تحقق مييابد:1 ـ گاهي وقف، با انشاي واقف محقق نميشود؛ بلکه يک شخصيت حقوقي نظير دولت يا مدير يک مؤسسه عامالمنفعه مانند بيمارستان بايد با اجازه قانون آن را تنفيذ نمايد؛ مثلاً اگر مبلغي پول به بيمارستاني اختصاص يابد، يا از عوايد ملک موقوفهاي کرسي ويژهاي در مدرسهاي ايجاد گردد، اگر مدير مدرسه و يا بيمارستان، عمل واقف را مجاز بدانند، وقف محقق ميشود وگرنه باطل ميگردد. البته در اين صورت ورثه واقف ميتوانند عليه مدير مدرسه و يا بيمارستان طرح دعوا نمايند که چرا مانع تحقق وقف ميشوند و آنان نيز ميتوانند درخواست الغاي وقف و تعويض آن را مطرح کنند.2 ـ گاهي مالک ميتواند مؤسسه خيريهاي را به وجود بياورد و آن را شخصا اداره کند و از مقامات مربوطه نظير اداره ثبت اشخاص حقوقي، تقاضا کند که «شخصيت حقوقي» براي آن قائل شوند. اين نوع مؤسسات پس از احراز شخصيت حقوقي ميتوانند بخششهاي ديگران را بپذيرند.(14)در حقوق فرانسه چون مالکيّت از مفاهيم وابسته به شخص است و جمع اموال نميتواند شخصيت حقوقي به وجود آورد، براي تحقق هدفهاي خير مالک يا بايد مال را به شخصيتهاي حقوقي موجود و يا ابتدائا با اجازه از دولت، بنيادي را با شخصيت حقوقي به وجود آورد و آنگاه مال مورد نظر را به اين شخصيت هبه زيرا وقف مستقيم امکان ندارد.(15)وقف در حقوق انگلوساکسوننظام انگلوساکسون امروزه نوعي از تصرفات مالي را ميشناسد که به «تراست» معروف است و خلاصه تعريف آن چنين است: مالي را در اختيار شخص معيني گذاشتن تا عوائد آن را صرف احتياجات شخص ديگر کند. شخص صاحب اختيار را «امين» يا «وصي» و شخص دوم را «مستفيد» يا «مستحق» مينامند. رابطه شخص امين يا وصي با مال مورد امانت در ارتباط با مستحق يا مستفيد «تراست» ناميده ميشود در اينجا، امين نه مالک مال است و نه ميتواند آن را تمليک نمايد، حتي امين و يا وصي نميتواند از آن مال استفاده نمايد، به نحوي که مالکيت عين از مالکيت منافع جدا ميشود.هدف از نهاد حقوقي «تراست» عبارت است از:1ـ حمايت از بيوهزنان و کودکان. مالک مالي را به امين ميسپارد تا آن را حفظ کند و به ثمر برساند و عوايد آن را به همسر مالک متوفا و يا فرزندانش و يا مصارف ديگر برساند. اين نوع رابطه به اختلاف موارد «تراست سفيه» يا «تراست کامل» ناميده ميشود.2 ـ انجام دادن کارهاي عامالمنفعه. از طريق نهاد حقوقي «تراست» کارهاي عامالمنفعه فراواني را ميتوان انجام داد که اعتبار مالي آن از محل صدقات افراد و گروههاي خاص تأمين ميشود. چهبسا افرادي که شخصا نميتوانند خدمتي را انجام دهند، يا وقت کافي و آگاهي لازم را براي اين کار ندارند، مالي را به امين يا هيأت امنائي تمليک ميکنند تا در جهت مقصود از آن استفاده شود. اين نوع تراست «تراست خيري» ناميده ميشود.در اين نوع تراست، وصي يا امين ميتواند «شخص حقوقي» نيز باشد، که اگر چنين باشد بهتر است؛ زيرا از امکانات بيشتري برخوردار خواهد بود و آفاتي نظير بيماري، مسافرت و مرگ و امثال اينها نيز به آن لطمهاي نميزند.تعيين شخص مستفيد در تراست لازم نيست و تعيين آن به اوصاف و يا طبقات هم کافي است؛ مانند اولاد و مؤسس و يا اولاد اولادش و يا فقرا و يا دانشجويان فلان دانشکده و يا احياي شعائر ديني و يا انفاق به يتيمان، چنان که اختيار تعيين مستفيد را ميتوان به امين محول کرد و بهره هر يک از مستحقان را محدود نمود.«تراست خيري» ميتواند مدتدار و غيرمدتدار باشد؛ ولي تراست غيرخيري ـ اعم از سفيه يا کامل ـ هميشه موقت است. به علاوه تنفيذ تراست خيري از طريق دادستان کل کشور قابل مطالبه است؛ ولي در تراست غيرخيري تنها دعوي مستحقان آن پذيرفته ميشود. در تراست خيري اگر جهت آن منقطع شود، عوايدش در امور نزديک به غرض اصلي هزينه ميشود و اگر اين عمل متعذر باشد، حکومت ميتواند آن را در جهت خير ديگري هزينه نمايد.انحلال تراستنهاد حقوقي تراست با حلول وقت معين و يا رجوع مؤسس ـ اگر چنين حقي را براي خودش در نظر گرفته باشد ـ و تصميم تمام استفادهکنندگان ـ به شرط آنکه چنين تصميمي با هدف اصلي تراست منافات نداشته باشد ـ منحل ميشود و از بين ميرود.نظام يا نهاد حقوقي تراست در آمريکا و انگلستان در مقابل نهاد حقوقي موسسه ـ نظام وقفي مخصوص کليسا و امثال آن ـ به وجود آمده و اين دو نهاد حقوقي از جهاتي با هم فرق دارند:1 ـ نهاد موسسه نظام وقفي مخصوص معابد و امثال آن است.2 ـ دارايي موسسه به تملّک مدير آن درنميآيد؛ ولي دارايي تراست ظاهرا به تملک امين درميآيد تا عوايد آن را به استفادهکنندگان برساند.3 ـ موسسه شخصيت حقوقي مستقلي جدا از شخصيت مؤسس و مديران موسسه احراز ميکند؛ ولي تراست شخصيت قانوني مستقلي احراز نميکند و امين که مالک دارايي تراست به شمار ميرود، (16) در برابر مردم مسؤول است.تاريخ وقف در اسلامدر کتاب مغازي واقدي آمده است: نخستين صدقه موقوفه در اسلام، زمينهاي «مخيريق» است، که مخيريق آنها را با وصيت در اختيار پيامبر (ص) گذاشت و پيامبر (ص) آنها را وقف کرد. (17) مخيريق مردي يهودي بود که در جنگ احد مسلمان شد و در جنگ نيز شرکت کرد و به شهادت رسيد. زمينهاي وي از هفت قطعه باغ تشکيل شده بود.تا سال هفتم هجري کارگران پيامبر (ص) باغها را اداره ميکردند؛ اما در همان سال آن حضرت باغها را وقف کردند و سنّت حسنه اسلامي وقف را تشريع نمودند.اين باغها وقف خاص؛ يعني وقف بر اولاد و وقف بر بنيهاشم بود.اميرالمؤمنين علي (ع) در مدت چندين سالي که از کارهاي سياسي کنار گذاشته شده بودند قهرا در اجتماعات حضور کمتري داشتند و تنها در مواقع ضروري براي حفظ کيان اسلام در اجتماعات شرکت کرده با رأي قطعي علم محيط خود، اسلام و مسلمين را ياري ميکردند و از مشکلات نجات ميدادند؛ لذا در اين مدت فراغت به امور کشاورزي و درختکاري و حفر قنوات و چشمهها در اطراف مدينه مشغول شدند و بدين وسيله املاک زياد و باغها و مزارع فراواني درست کردند، حضرت، غلات باغها را در راه خدا به صورت زکات و صدقه واجب يا مستحب انفاق ميکردند و در آخر عمر همه باغها و مزارع را وقف فرمودند. اين باغها براي حجّاج خانه خدا و براي فقرا و خويشاوندان وقف شدند. از آن حضرت نقل شده است: «خود را با رسول خدا (ص) ديدم که از گرسنگي سنگ بر شکم ميبستم، در حالي که اکنون صدقه مال من ساليانه به چهل هزار دينار ميرسد.» (18)از جمله موقوفات حضرت علي (ع) صد چشمه آب بود که حضرتش در «ينبع» درآوردند و براي حاجيان خانه خدا وقف فرمودند. ابنشهر آشوب، موقوفههاي ديگري نيز از آن حضرت ذکر کرده است.(19)ـ در وسائل الشيعه به وقفنامهاي اشاره شده که به امام جعفرصادق (ع) منتسب است.(20)ـ رواياتي در بحار الانوار نيز حاکي از آن است که امام جعفرصادق (ع) موقوفههايي داشتهاند.(21)مشروعيت وقففقهاي اسلام براي اثبات جواز وقف و مشروعيت آن به طور کلي، با دو گروه از ادلّه عامه و خاصه استدلال کردهاند:ادله عامهآيات قرآنيدر قرآن آياتي مختص به عطاياي منجّزه مثل وقف و سکني و صدقه و هبه وجود ندارد و ظواهر آياتي که هست به طور عموم به تشويق بر خيرات دلالت ميکنند مانند:1 ـ آيه 91 سوره آلعمران «لن تنالوا البرّ حتي تنفقوا ممّا تحبّون»2 ـ آيه 20 سوره المزّمل «و ما تقدّموا لأنفسکم من خير تجدوه عنداللّه هو خيرا و اعظم اجرا».3 ـ آيه 177 سوره بقره «ليس البرّ ان تولّوا وجوهکم قِبل المشرق والمغرب»... تا آنجا که ميفرمايد:«و آتي المال علي حبّه ذوي القربي واليتامي والمساکين و ابن السبيل والسائلين و في الرقاب»احاديثدر احاديث نيز به طور عموم بر صدقات ترغيب شده است:1 ـ در وسائل الشيعه روايتي است بدين مضمون: «... عن ابي عبداللّه عليهالسلام قال: ليس يتبع الرجل بعدموته من الاجرالاّ ثلاث خصال: صدقة اجراها في حياته فهي تجري بعد موته و سنّة هدي سنّها فهي يعمل بها بعد موته او ولد صالح يدعوا له»(23)«آدمي پس از مرگش ثوابي نميبرد مگر از سه خصلت؛ صدقهاي که در زمان حياتش جاري کرده باشد و بعد از مرگش همچنان در جريان باشد، سنت نيکويي که بنا نهاده و پس از مرگش طبق آن عمل شود و فرزند نيکويي که برايش دعا کند.»2 ـ روايت مسلم: «قال رسولاللّه اذا مات ابنآدم انقطع عمله الاّمن ثلاث؛ ولد صالح يدعوا له و علم ينتفع به بعد موته و صدقة جارية».(24)3 ـ همچنين از علي (ع) روايت شده است که فرمودند:«صدقه و حبس دو ذخيره هستند، پس آنها را براي روزگار خودش حفظ کنيد.»(25)از اين روايات دانسته ميشود که صدقه اجر زيادي دارد و ثواب آن پس از مرگ هم به متصدّق ميرسد. لازم است ذکر کنيم که علما صدقه جاريه را همان وقف ميدانند.ادله خاصهادله خاصّه عمل رسول خدا (ص) و ائمّه اطهار عليهمالسّلام است. همانگونه که گذشت رسول خدا (ص) نخست خود در سال هفتم هجرت باغ يا باغهاي خويش را که ملک خصوصي آن حضرت بود وقف کردند و اين سنّت حسنه را امضا نمودند. اين باغها وقف خاص؛ يعني وقف بر اولاد و وقف بر بنيهاشم بودند.مقارنه و تطبيقعلماي اهل سنت نيز ادله عام و خاص وقف را ذکر نمودهاند. در الموطأ ابنمالک آمده است که ابوطلحه يکي از افراد انصاري مدينه بوده و بيش از همه درخت خرما داشت، وي ملکي به نام «بيرحاء» داشت که آن را از همه اموالش بيشتر دوست ميداشت. بيرحاء روبهروي مسجد بود و رسول خدا (ص) گاهي وارد آن ميشدند و از آب پاکيزه آن ميخوردند. انس ميگويد همين که آيه شريفه «لَن تَنالوُا البِرَّ حَتّي تُنفِقوُا ممّا تُحِبّوُنَ»(26) نازل شد ابوطلحه نزد رسول خدا (ص) رفت و گفت: «اي رسول خدا، خداوند تبارک و تعالي ميگويد: شما حقيقت نيکي را نميچشيد مگر از آنچه دوست داريد در راه خدا انفاق نماييد و دوستداشتنيترين اموال من «بيرحاء» است، پس اين مال را در راه خدا صدقه قرار دادم و نيکي و ذخيره آن را از خدا اميد دارم. پس اي رسول خدا آن را هر گونه که خواهي قرار ده.» سپس ميگويد رسول خدا (ص) فرمودند: «بهبه، اين مال، مال پرمنفعتي است. اين مال، مال پرباري است، آنچه گفتي شنيدم، به نظر من آن را به خويشاوندانت صدقه کن» پس ابوطلحه آن را ميان خويشاوندان و پسر عموهايش تقسيم کرد. (27)«شربيني» از فقهاي شافعيه نيز در خصوص مشروعيت وقف معتقد است که اصل در وقف، قول خداي متعال در آيه شريفه: «لن تنالوا البرّ حتي تنفقوا مما تحبون» و روايت مسلم است، چون در روايت مسلم به جاي وقف «صدقه جاريه» آمده است، وي در نحوه دلالت خير بر وقف ميگويد: «علما صدقه جاريه را تنها بر وقف حمل ميکنند؛ زيرا رافعي گفته است که غير از وقف از صدقات، جاريه نيستند؛ بلکه در غير وقف، متصدقعليه به طور کامل اعيان و منافع آن را صاحب ميشود»(28)روايت ديگري نيز در خصوص وقف عمر بن الخطاب و تقرير رسول خدا (ص) در سنن ابيداوود ذکر شده است. (29) اين روايت با اختلاف مختصري در ديگر کتب حديث اهل سنت نيز آمده است.(30)روايت ديگري نيز از اهل سنت نقل شده که مضمون آن چنين است: «... قال عمر بن الخطاب يا رسولاللّه انالماته سهم التي بخيبر لم اصب مالاً قطّ هو احب اليّ منها وقد اردت ان اتصدّق بها فقال النبيّ (ص): احبس اصلها و سبّل ثمرتها». (31)در صحيح بخاري نيز روايتي ذکر شده که بر اساس آن بنينجار املاک خودشان را وقف رسول خدا (ص) کردند و رسول خدا آنجا را به مسجد تبديل فرمودند.(32)عليرغم آنچه ذکر شد گروهي از اهل سنت وقف را جايز نميدانند. علامه حلي در کتاب تذکرة الفقهاء پس از ذکر دلايل اماميه و اهل سنت در جواز و مشروعيت وقف ميگويد:«صحابه رسول خدا (ص) همه بر وقف از لحاظ قول و عمل اتفاق داشتند؛ منجمله جابر گفته است: کسي از اصحاب رسول خدا نبود که قادر بر وقف باشد، مگر اينکه مالي را در راه خدا وقف کرده بود... اما «شريح قاضي» قائل به وقف نبود و معتقد بود وقف از واجبات الهي نيست؛ اما اين رأي متعلق به مذهب اهل کوفه است و خلاف اجماع صحابه ميباشد» (33)امام شافعي در رساله الام در خصوص مشروعيت وقف گويد: «بعضي از مردم در مورد صدقات محرمات «موقوفات» با ما مخالفت کردهاند و گفتهاند هر کس صدقه محرمهاي کند صدقهاش باطل است و متصدق، در زمان حيات و وارثان او در زمان ممات، مالک مال موقوف هستند؛ چه موقوف عليهم قبض کرده باشند مال موقوف را و چه قبض نکرده باشند. اينان به روايت رسول خدا (ص) که حبس را به طور مطلق گفته استناد ميکنند (34)، در حالي که در دوران جاهليت نوعي حبس خاص مرسوم بود و آن بدينگونه بود که در موقع جفتگيري شتران عهد ميکردند که کسي حق سوار شدن بر شتري که حاصل ميشود را ندارد و اين مطلب به نوعي شبيه عتق بود، پس رسول خدا (ص) با اين روايت آن را منسوخ اعلام کردند. البته پيامبر نوع خاصي از حبس را که در آن عصر مرسوم بود نسخ کردند؛ نه مطلق حبس را. محتمل است رسول خدا (ص) بر اساس آيه 103 سوره مائده «ما جعلاللّه من بحيرة و لا سائبة ولا وصيلة ولا حام» اين نوع مخصوص از حبس را باطل دانسته باشند.» (35) پی نوشت:1- «کتابالبيع» ج3 ص81.2- مستندالشيعه کتابالوقف چاپ سنگي.3- رساله الام، ج2، ص275.4- تاريخچه وقف در اسلام، دکتر علياکبر شهابي، ص2.5- ابوسعيد احمدبن سلمان، مقدمهاي بر فرهنگ وقف، ص11.6- تاريخ قانون، دکتر هاشم حافظ، به نقل از احکام وقف در شريعت اسلام، ج1، ص39.7- تاريخ قانون، مصرقديم، دکتر شفيق شحاته، ص90 به بعد، به نقل از احکام وقف در شريعت اسلام، ج1، ص39.8- احکام وقف در شريعت اسلام، ج1، ص40.9- بينالشريعه الاسلاميه و القانونالروماني، دکتر صوفي حسن ابوطالب، ص150 به نقل از احکام وقف در شريعت اسلام، ج1، ص40.10- مدّونة جستنيان في الفقه الروماني، ترجمه عبدالعزيز فهمي، ص57 به نقل از احکام وقف در شريعت اسلام، ج1، ص40.11- احکام وقف در شريعت اسلام، ج2، ص41.12- الوقف منالناحيه الفقهيه والتطبيقيه، محمد سلام مذکور، ص7 والوقف فيالشريعة والقانون زهدي يکن، ص184 به نقل از احکام وقف در شريعت اسلام، ج1، صص42 ـ41.13- دکتر ناصر کاتوزيان، حقوق مدني، مشارکتها، صلح، عطايا، ص453.14- المقارناتالتشريعيه، سيد عبداله عليحسين، ج4 صص305ـ304 به نقل از احکام وقف در شريعت اسلام، ج1، صص43ـ42.15- دکتر ناصر کاتوزيان، حقوق مدني، مشارکتها، صلح، عطايا، ص453.16- احکام وقف در شريعت اسلام،ج1، صفحات 43 الي 45.17- واقدي، المغازي ج1، صص262ـ263، تاريخ طبري، ج3، ص1039.18- بحارالانوار، ج41، ص43.19- مناقب، ابنشهر آشوب، ج2، ص123.20- وسائلالشيعه، 13، ص314.21- بحارالانوار، ج48، ص281.22- کنزالعرفان، ج2، ص113.23- وسائلالشيعه، ج13، ص292.24- سنن دارمي، ج2، ص427.25- مستدرک الوسائل، ج2، ص511.26- آلعمران، آيه 92.27- ابنمالک، الموطأ، ج2 کتابالصدقه، صص996 و 995.28- مغنيالمحتاج، ج2، ص376، کشفالغمّه عن جميعالامّه، ج2، ص44، سنن دارمي، مقدمه، ص46.29- مغنيالمحتاج، ج2، ص376، کشفالغمّه عن جميعالامّه، ج2، ص44، سنن دارمي، مقدمه، ص46.30- صحيح مسلم ج3، کتابالوصيه، باب وقف، ص1255، سنن ابنماجه، ج2، ص801، حديث 2396.31- سنن ابنماجه، ج2 ص801، حديث 2397.32- صحيح بخاري، ج3، ص197.33- تذکرهالفقهاء، ج2، ص445.34- روايت اين است: «...لاحبس عن فرائض اللّه» (بيهقي، السننالکبري، ج6، ص162.).35- الام، شافعي، ج4، ص52.منبع:ميراث جاويدان
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 405]
-
گوناگون
پربازدیدترینها