حج ابراهيمي زمينه ساز انسجام اسلامي

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: حج ابراهيمي زمينه ساز انسجام اسلامي

------------

اشاره
«حج فرصتي كم نظير براي مسلمانان به منظور شناخت آراء و افكار يكديگر و بررسي مشكلات دنياي اسلام و تبادل نظر در اين خصوص است.» ( سخنان رهبر معظم انقلاب در تاريخ1386/8/23)بيانات فوق، چكامه اي از سخنان اخير رهبر فرزانه انقلاب است كه در ديدار كارگزاران فرهنگي و اجرايي حج امسال، ايراد فرمودند. در اين روزها، بخش عظيمي از مسلمانان جهان از اقوام و ملل مختلف و با رنگها و نژادهاي گوناگون،با شور و اشتياق به سوي مركز عرفان و عشق، مكه مكرمه، حركت مي كنند و با فراموش كردن همه تفاوتها و اختلافهاي ظاهري، قومي و قبيله اي، همايشي عظيم را طرح ريزي مي كنند.

حاجيان از هر مذهبي كه باشند و فارغ از رنگ و نسب و هرگونه برتري، يك صدا و يك دل در يك زمان و مكان به سوي معبود خود مي شتابند و يك صدا، نداي «اللهم لبيك» را سر مي دهند و حج مركزي مي شود براي قيام همه مسلمانان جهان كه پروانه وار گرد نماد توحيد مي چرخند و از بركات آن بهره ها مي برند؛ چنانكه قرآن مي فرمايد: «نخستين خانه اي كه براي مردم ]و نيايش خداوند [قرار داده شد، همان است كه در سرزمين مكه است كه پر بركت و مايه هدايت جهانيان است.» (آل عمران /96)

قرآن يكي از حكمتهاي وجوب حج را منافعي مي داند كه مسلمانان آن را مشاهده مي كنند: «ليشهدوا منافع لَهم» (حج/28) به نظر مرحوم علامه طباطبايي، مهمترين منافع مورد نظر در اين آيه، استحكام هرچه بيشتر پيوند برادري و همبستگي ميان مؤمنان و نشان دادن قدرت آنان در صورت حفظ اين يگانگي است. (الميزان، ج 14، ص 369) و براي تحقق چنين هدف والايي در ايام حج جدال و منازعه حرام شده است. ( بقره/ 197)

مقام معظم رهبري حج را مظهر وحدت و اتحاد مسلمانان مي داند و مي فرمايد: «حج مظهر وحدت و اتحاد مسلمانان است. اينكه خداوند متعال همه مسلمانان و هر كه از ايشان را كه بتواند، به نقطه اي خاص و در زماني خاص فرا مي خواند و در اعمال و حركاتي كه مظهر همزيستي و نظم و هماهنگي است، آنان را روزها و شبها در كنار يكديگر مجتمع مي سازد، نخستين اثر نمايانش، تزريق احساس وحدت و جماعت در يكايك آنان و نشان دادن شكوه و شوكت اجتماع مسلمين به آنان و سيراب كردن ذهن هريك تن آنان از احساس عظمت است.»( سخنان مقام معظم رهبري در تاريخ1370/3/26)

در اين نوشتار، تلاش بر آن است كه با استفاده از آيات نوراني قرآن و احاديث اهل بيت(ع) به بررسي مظاهر انسجام اسلامي حج بپردازيم.

* حج ابراهيمي، زمينه ساز انسجام اسلامي
انسجام به معناي با هم جور شدن و هماهنگ شدن است كه در واقع نوعي اتحاد و همبستگي مي باشد. معمولاً دولتهاي تشكيل دهنده اتحاد يا اتحاديه داراي هدفهاي سياسي، اقتصادي، ايدئولوژي و فرهنگي مشابهي دارند. (فرهنگ علوم سياسي، مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران، ص13) روشن است، اگر مسلمانان به ابعاد گوناگون حج توجه كنند و بدون تعصب آن گونه كه مستحق مناسك حج است، عمل كنند، آن گاه حج يكي از بهترين جلوه هاي وحدت و انسجام اسلامي و زمينه ساز تفاهم جهان اسلام خواهد بود؛ آن گونه كه امام خميني(ره) فرمودند: « يكي از مهمات فلسفه حج، ايجاد تفاهم و تحكيم برادري بين مسلمانان است.»( از پيام امام خميني ره مورخ 58/6/ 29صحيفه نور، ج9، ص 176)

1- امنيت و آرامش

يكي از مهمترين دستاوردهاي حج، ايجاد امنيت است؛ زيرا در منطق قرآن، امنيت از پيش نيازهاي حج محسوب مي شود. همچنين اعمال حج نيز در سرزمين «مكه» صورت مي گيرد كه با دعا و درخواست حضرت ابراهيم(ع) به وادي امن مبدل شد(بقره/126)و خداي متعال نيز سرزمين مكه را سرزميني آزاد قرار داد و به آن منتهاي حرمت را اعطا كرد و آنجا را بيت ا... الحرام نام نهاد؛ بيت الحرامي كه انسان در آن حق تعدي به هيچ چيزي را ندارد و در چنين فضايي همه موجودات در امان مي باشند. شخص محرم حتي حق ندارد مورچه اي را كه بربدنش راه مي رود، بردارد و به زمين بزند، بلكه بايد مورچه را به آرامي درجاي امني قرار دهد. از اين جهت، همه چيز در مكه امنيت دارد. بدين سبب، مي توان «امنيت اجتماعي» را يكي از مهمترين هدفهاي حج دانست، آن گونه كه خداوند متعال فرمود: «هر كس داخل در مكه شود، در امان است.» (آل عمران/97)

مهمترين دستاورد اتحاد در همه انواع آن، حفظ صلح، آرامش و امنيت و دور ماندن از جنگ و خونريزي و جدايي است؛ زيرا اتحاد در جامعه جهاني، حس نوع دوستي و همكاري متقابل را تقويت مي كند و همه فتنه هاي اجتماعي را كه از برتري جويي نژادي ناشي مي شود، از بين مي برد؛ چنانكه اتحاد پيروان اديان آسماني، از تنش ميان آنان كاسته و اتحاد ميان مؤمنان، زمينه درگيري را مرتفع مي سازد. قرآن از تفرقه، به عنوان كرانه گودال آتش جنگ ياد كرده كه اتحاد، خطر فرو افتادن در چنين گودالي را بر طرف مي سازد (الميزان، ج 3، ص 371.)و مي فرمايد: « و شما بر لبِ حفره اي از آتش بوديد، خدا شما را از آن نجات داد.» ( آل عمران/103) درست به همين سبب است كه قرآن چند دسته شدن مردم را همسنگ با جنگ و جدال و خونريزي ميان آنان دانسته (دائرة المعارف قرآن كريم، مركز فرهنگ و معارف دفتر تبليغات اسلامي قم، ج2، ص 75) و فرموده است: «يا شما را گروه گروه به هم اندازد و طعم تلخ جنگ و خونريزي را توسط يكديگر به شما بچشاند.» (انعام/65)

2- حج، بنيان مرصوص

از ديگر كاركردهايي كه قرآن براي حج برمي شمارد، تقويت دين است. خداوند، كعبه و خانه خدا را مركزي قرار داده است تا مسلمانان با حضور و رابطه مستقيم با خداي خود، باورهاي ديني شان را تقويت كنند. قرآن مي فرمايد: «خداوند، كعبه بيت الحرام را وسيله سامان بخشي و قوام مردم قرار داده است...» (مائده/97) چرا كه حضور مردم در كعبه و اجراي مناسك حج باورهاي آنان را به دين و خدا تقويت مي كند و آنان را براي ادامه راه پيامبران استوار و دلگرم مي سازد. از اين رو، امام صادق(ع) در تفسير آيه مي فرمايد: « خداوند حج را موجب تقويت دين مردم قرار داده است.» (تفسير عياشي ج1 ص346 حديث 211))

در پايگاه عظيم حج، حضور يكپارچه مسلمانان باعث مي شود دين مبين اسلام تقويت شود، مسلمانان پايبندي به احكام الهي را به نمايش گذارند و قدرت و توانايي خويش را به ساير ملتها نشان دهند.

قرآن، منازعه را باعث رهيافت سستي در صف مسلمانان مي داند، آنگاه كه مي فرمايد: « با يكديگر نزاع نكنيد، كه سست مي شويد و قوتتان از بين مي رود، و صبر كنيد، همانا خداوند با صابران است.» (انفال/46) از مفهوم آيه برمي آيد كه اتحاد، باعث استواري و استحكام صفوف مسلمانان در برابر دشمنان مي شود؛ چنانكه در جاي ديگر، مؤمناني را كه در كنار يكديگر صف تشكيل دادند وبسان بنيان مرصوص در راه خدا به نبرد مي پردازند و فرموده است: «خداوند كساني را دوست مي دارد كه در راه او پيكار مي كنند. گويي بنايي آهنين اند!»( صف/61) اين نكته نشانگر آن است كه مسلمانان با حضور گسترده خويش در مراسم حج مانند بنيان مرصوص، قدرت واقعي خويش و قوت دين را در معرض نمايش مي گذارند و همين مراسم باشكوه خود از مصاديق بارز انسجام اسلامي خواهد بود و و مانند سدي در مقابل تفرقه و منازعه قرار مي گيرد.

3- آشنايي با فرهنگ ملتهاي ديگر

يكي از عوامل اختلاف و تفرقه، عدم شناخت و آشنايي بين مردم است. در اين ميان، حج يكي از مؤثرترين عوامل تبادل انديشه ها و مايه استواري فرهنگ ديني مسلمانان به شمار مي رود. در موسم حج، همه اقشار و گروه ها و ملتهاي مسلمان، حضور دارند. همه آنان با هم لبيك مي گويند و مناسك حج را انجام مي دهند. اين اجتماع باعث مي شود ايشان با افكار و عقايد يكديگر آشنا شوند، گرفتاريها و نيازهاي هم را مطرح كنند و در نتيجه، وحدت و همبستگي آنان بيشتر شود. قرآن كريم خطاب به حضرت ابراهيم(ع) مي فرمايد: « و در ميان مردم بانگ حج برآور تا آنان، پياده و سواره بر مركبهاي چابك از هر راه دوري به سراغ تو بيايند تا شاهد منافع خويش باشند.» (الحج/27-28.)

امام صادق( ع) در جواب هشام بن حكم، در مورد حكمتهاي حج فرمودند: «خداوند متعال به وسيله حج، زمينه اجتماع مردم مشرق و مغرب را فراهم كرده، براي اينكه همديگر را بشناسند و تفاهم كنند.» امام( ع) در دنباله حديث، دليل اين مطلب را اين گونه بيان مي فرمايد: «اگر هر قوم و ملتي تنها از كشور و بلاد خويش سخن بگويد و تنها به مسائلي كه در آن است، بينديشد، همگي هلاك مي گردند و كشورهايشان ويران مي شود و از بسياري از منافع و سودها و اطلاعات و اخبار محروم مي شوند. اين است فلسفه و دليل كنگره جهاني حج.» ( وسائل الشيعه، ج 11، ص 14)

در همايش جهاني حج، مردم در سايه شناخت يكديگر، زمينه تبادل آرا و افكار را فراهم مي كنند و هر گروه از هر كشوري كه باشند دستاوردهاي علمي و پيشرفتهاي فرهنگي و اقتصادي خويش را به برادران ديني ديگر مناطق و كشورها انتقال مي دهند و اين گونه نوعي همبستگي و علاقه در بين آنها ايجاد مي شود و اين همان منافعي است كه در آيه مذكور بيان شده است.

4- حج، پايگاه تبليغ انسجام

در ايام حج، مردم از نقاط مختلف جهان شركت مي كنند، لذا بهترين پايگاه براي تبليغ و تعليم احكام شرع مقدس اسلام است و يكي از حكمتهاي مهم تشريع حج را مي توان آشنا كردن و تعليم مردم با مباحث اسلامي دانست؛ زيرا حجاج پس از مراجعت به كشور و شهر خود نيز آنچه را ياد گرفته اند، نشر داده، به ديگران تعليم مي دهند. در اين موسم، مي توان مسايل مهم اسلام را به مسلمانان جهان رسانيد. رسول اكرم(ص) در موسم حج، خطبه هاي طولاني براي مردم ايراد مي فرموده و در «صفا و مني» بارها مردم را با مسايل اسلام بويژه لزوم انسجام و وحدت مسلمانان آشنا مي كرد؛ همان طور كه در روز غدير، پيام مهم سياسي الهي را كه وحدت آفرين بود، براي مردم ابلاغ نمود.

امام خميني(ره) نيز درباره فلسفه اجتماع در حج مي فرمايد: «يك چاره كه اساس چاره هاست و ريشه اين گرفتاريها را قطع مي كند و فساد را از بن مي سوزاند، وحدت مسلمانان بلكه تمامي مستضعفان و دربند كشيده شدگان جهان است و اين وحدت كه اسلام شريف و قرآن كريم بر آن پافشاري كرده اند، با دعوت و تبليغ دامنه دار بايد به وجود آيد و مركز اين دعوت و تبليغ، مكه معظمه در زمان اجتماع مسلمين براي فريضه حج است.» (پيام امام خميني به زائران بيت الله الحرام به مناسبت عيد سعيد قربان، صحيفه نور، جلد 18، ص 90، تاريخ 62/6/12)

5- لغو امتيازها، زمينه ساز انسجام

يكي ديگر از كاركردهاي حج كه زمينه ساز انسجام اسلامي مي شود، لغو امتيازهاي گروهي و طايفه اي در حج است؛ بدين صورت كه كاربرد واژه «ناس» در خطابهاي حج، نشانگر اين موضوع است كه كسي را بر ديگري فضيلتي نيست و همگان از مكي ها و ديگران در بهره گيري از خانه ها و امكانات مكه مساوي هستند و ميان شهري و روستايي و آشنا و بيگانه و بياباني و داراي مقام و منصب اجتماعي شهري، تفاوتي نيست.

اين گونه مضامين بيانگر آن است كه در حج هرگونه امتيازي لغو مي شود تا زمينه ساز همبستگي و انسجام شود. توجه نكردن به تفاوتها و برداشتن امتيازها حتي براي يك مقطع كوتاه زماني، به معناي برابري است و همين امر باعث مي شود انديشه برابري انساني و بي توجهي به تفاوتهاي برخاسته از مال و مكنت و منصب در ميان مردم به عنوان يك اصل، جايگزين انديشه فخرفروشي ناشي از برتري بر پايه اعتباريات شود.

*سيد صمد موسوي
دوشنبه 18 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 68]