بيدل، شاعرپارسي گوي هند

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: بيدل، شاعرپارسي گوي هند

از بيدل دهلوي شاعر پرآوازه سبك هندي پرسيدند يك بيت بگو كه هيچ وقت تمام نشود و او بلافاصله مي‌گويد: «به انگشت عصا هردم اشارت مي‌كند پيري / كه مرگ اينجاست يا اينجاست يا اينجاست...»

روايت زندگي

ابوالمعاني ميرزا عبدالقادر بيدل فرزند ميرزاعبدالخالق در سال 1054 هـ . ق. در پتنه هندوستان زاده شد.

او شاعر پارسي‌گوي هندي است كه از تركان جغتائي برلاس بدخشان بود؛‌اما در هند متولد شد و تربيت يافت و بيشتر عمر خود را در شاه جهان‌آباد دهلي به عزلت و آزادي زندگي كرد و با انديشه‌هاي ژرف آثار منظوم و منثور خود را ايجاد نمود.

او در سال 1079 هـ . ق. بخدمت محمداعظم بن اورنگ زيب پيوست. سپس به سياحت پرداخت و سرانجام در سال 1096 هـ . ق. در دهلي سكني گزيد و نزد آصف جاه اول، (نظام حيدرآباد) دكن منزلت بلند داشت. بيدل بروز پنج‌شنبه چهارم صفر سال 1133 هـ . ق در دهلي زندگي را بدرود گفت و در صحن خانه‌اش، جاييكه خودش تعيين كرده بود، دفن شد. پژوهش‌هاي بعد كه توسط استاد سيدمحمد داودالحسيني صورت گرفته است، همه متفق‌وگواه بر آن دارند كه‌بيدل بعدازدفن موقت درصحن خانه‌اش، به وسيلة مريدان و ارادتمندان و بازماندگان خاندانش، به ‌وطن اصلي او افغانستان انتقال داده شده و مزار وي در هند نيست، بلكه درقرية خواجه رواش كابل است.

نماينده سبك هندي

در آثارش افكار عرفاني با مضامين پيچيده و استعارات و كنايات به هم آميخته است. در خيال‌پردازي و ابداع مضامين تازه دقيق بود در نظم و نثر سبكي خاص داشت و از بهترين نمونه‌هاي سبك هندي (به اين سبك اصفهاني يا صفوي هم مي‌گويند) بشمار مي‌آيد.

شفيعي كدكني در كتاب شاعر آيينه‌ها در مورد بيدل مي‌‌گويد: «بيدل را بايد نمايندة تمام عيار اسلوب هندي بشمار آوريم.»

مجموع آثار اين سخن‌پرداز و متفكر بزرگ، به اهتمام و دقتي كه شايستة آن بود، تا سال 1341 شمسي طبع نشده بود. تقريباً مجموعي ا ز آثار در سال 1299 هجري قمري در مطبعة صفدري در بمبئي به اهتمام « ملا نور دين بن‌جيوا» و به فرمايش مختارشاه كشميري و ملاعبدالحكيم مرغيناني طبع شده است.

چند باري هم در هند و ماوراءالنهر ـ‌گاهي غزليات و گاهي هم غزليات با يكي دو اثر ديگر وي چاپ شده بود؛ ولي هيچ‌يك از اين نسخ مشتمل بر كليه آثارش نبوده است. تنها نسخة مطبعة صفدري نسبت به تمام نسخه‌هاي چاپ شده جامع‌تر بود اما اين نسخه نيز همه آثار منظوم و منثور بيدل را دربرنداشت و مملو از خطاهاي املايي بود. گذشته از آن چون طبع كتاب در متن و حاشيه صورت گرفته بود، براي خواننده خسته كننده بود. نسخة جامع ديگري بعدها به ارادة مرحوم سردار نائب‌السلطنه در ماشينخانة كابل به شكل حروفي با قطع بزرگ زير چاپ گرفته شد.

متاسفانه چاپ نسخة مذكور، كه در ترتيب و تدوين آن جمعي از دانشمندان كشور اهتمام ورزيده بودند، نزديك به پايان رديف دال رسيده بود كه نائب‌السلطنه جهان را وداع نمود و ديوان غزل حضرت بيدل ناتمام ماند.

در ضمن ساير جنبش‌هاي علمي و ادبي كه توأم با نهضت‌هاي اجتماعي در سالهاي چهل شمسي پديد آمد، تصميم اتخاذ شد تا كليات بيدل در مطبعة معارف افغانستان طبع شود. همان بود كه در اوايل اسد سال 1341 شمسي غزليات بيدل كه به حيث جلد اول از ‌آثار او قرار داده شده بود، در مدت كمتر از يك سال در همان مطبعه از طبع برآمد و به اين وسيله پيامي كه اين شاعر و متفكر بزرگ به جهان بشريت دارد، به دسترس علاقمندان گذاشته شد.

قابل تذكار است كه مطابق به ادعاي رابندر ابنداس خوشگو، مؤلف «سفينة خوشگو، طبع پتنه، بهار» كليات بيدل در هنگام حيات خودش نيز تدوين شده بود و تعداد اشعار او را قيد نموده كه نظماً و نثراً آثار بيدل را نود و نه هزار بيت مي‌داند و از آنجمله شماره غزليات را پنجاه و چند هزار ضبط كرده است.

نمونه‌اي از شعر بيدل

«ديده را باز به ديدار كه حيران كرديم / كه خلل در صف جمعيت مژگان كرديم

غير وحشت نشد از نشئة تحقيق بلند / مي به ساغر مگر از چشم غزالان كرديم

رهزني داشت اگر وادي بي‌مطلب عشق / عافيت بود كه زنداني نسيان كرديم

موج ما يك شكن از خاك نجوشيد بلند / بحر عجزيم كه در آبله طوفان كرديم

حاصل از هستي موهوم نفس دزديدن / اينقدر بود كه بر آينه احسان كرديم»

قديمي‌ترين اشعار بيدل دهلوي در ايران

چندي پيش عليرضا قزوه از جمع‌آوري قديمي‌ترين و معتبرترين نسخ اشعار بيدل در هندوستان خبر داد و گفت كه سي‌دي اين نسخ را كه در ميان آن‌ها بسياري از غزل‌هاي چاپ نشده بيدل را مي‌توان ديد و برخي از آنها به خط خود بيدل است، به ايران فرستاده است.‏ عليرضا قزوه، شاعر و مدير مركز تحقيقات زبان فارسي دهلي‌نو درباره نسخه‌هاي خطي بيدل در هند، افزود: در مدت يك سالي كه در هند هستم با سفر به كتابخانه‌هاي مهم هند و سخنراني در آنها و با انتشار فصلنامه قند پارسي ويژه بيدل دهلوي در 500 صفحه، و برپايي انجمن ادبي بيدل كه هفت جلسه ماهانه آن برگزار شده است، توانسته‌ام بهترين و قديمي‌ترين و معتبرترين نسخ بيدل در هندوستان را جمع‌آوري كنم. وي گفت: تصوير اين نسخ در همين چند ماه اخير تهيه شده و هم اكنون در اختيار پژوهشگران ايراني قرار گرفته است. قزوه با بيان اين‌كه نسخه‌هاي كليات بيدل از سه كتابخانه مهم «خدابخش»، «رامپور» و «مولاناآزاد عليگر» و نسخ فراوان ديگري كه در اختيار ديگر پژوهشگران ايراني است تهيه شده، افزود: كار تدوين كليات بيدل آغاز شده است كه در اين ميان سعي و كوشش انجمن بيدل در هند و كانون ادبيات ايران همچنين پژوهش‌هاي «دكتر سيدحسن حسيني» انكارناشدني است.

به خصوص روايت بيدل، از زبان حسيني كه يكي از صحيح‌ترين و سالم‌ترين روايتهاست و اين نشان مي‌دهد كه بيدل بيش از همه به زبان فارسي تعلق دارد.

اين شاعر تأكيد كرد: برپايي منظم سه برنامه عُرس بيدل در سه سال گذشته يك اتفاق مهم و مبارك است و در همين يكي دو سال اخير كار بيدل‌پژوهي در ايران بسيار جدي‌تر از گذشته دنبال مي‌شود.

قزوه با بيان اين‌كه، تشكيل انجمن بيدل پژوهي يك ضرورت است، گفت: خوشبختانه در ايران استاداني چون شفيعي كدكني، معلم دامغاني، هادي سعيدي كياسري، محمدكاظم كاظمي، مرتضي اميري اسفندقه، يوسفعلي ميرشكاك، آهي، عبدالرضا موسوي ، سعيد يوسف‌نيا و .... حضور دارند و اين نسخه‌ها را بنده به سفارش دكتر شفيعي كدكني تهيه كرده‌ام و فكر مي‌كنم وقت آن رسيده تا با همكاري اين عزيزان در ايران كاري جدي در خصوص بيدل انجام بدهيم.

وي افزود: اگر چه نسخه كابل نيز كاستي‌هايي دارد، اما از انصاف نبايد گذشت كه در نوع خود و در زمان خود كاري ارزشمند و ستودني بوده است.

قزوه گفت: در اين ميان نسخه رامپور ارزش بالايي دارد و به سفارش آقاي خواجه پيري كه از قديمي‌ترين كتابشناسان هند است تصميم دارم با مقدمه و پژوهشي اين كتاب را در ايران به چاپ برسانم. در اين نسخه بسياري از غزل‌هاي چاپ نشده بيدل را مي‌توان ديد و برخي از آنها به خط خود بيدل است. وي اضافه كرد: اين نسخه دو سال قبل از فوت بيدل و زير نظر خودش كتابت شده است. نسخه ديگر مربوط به زمان حيات بيدل و ده سال قبل از فوت او است كه به گمانم اين نسخه به ايران هم رسيده است.

قزوه گفت: نسخه ديگر متعلق به كتابخانه پتناست كه يك سال بعد از فوت بيدل كتابتش آغاز شده و اين نسخه‌ها را خودم از نزديك ديده‌ام و از روي آن سي‌دي تهيه شده است. هر سه نسخه كتابتش توسط محمد وارث صديقي بوده كه از كاتبان مشهور قرن دوازدهم بوده است. مدير مركز تحقيقات زبان فارسي دهلي‌نو در پايان اين گفت‌وگوافزود: سي‌دي اين نسخ را مدتي پيش به ايران فرستادم. ‏

شنبه 18 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 118]