بهای سنگین رویا.پردازی...

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

اینجا برخلاف آثار پیشین نولان یکی از اصلی.ترین بخش.های زندگی روزمره انسان را نشانه رفته است: اینکه واقعا مرز باریک میان حقیقت و رویا چقدر قابل اطمینان است؟ نکند که زندگی همه روزه ما آدمیان...
یادداشتی بر «آغاز خلقت»؛ اثر جدید کریستوفر نولان
مقدمه
حدود 11 سال پیش، دو برادر به نام.های اندی و لری واچافسکی که هر دو عاشق سینما بودند و درس.خوانده کارگردانی، دست به دست هم دادند و با استفاده از تفکر نبوغ آمیز خود دست به ساخت اثری زدند که پس از نمایش با اقبال کم نظیر مخاطبان و منتقدان مواجه شد. این دو پس از موفقیت فیلم اول که «ماتریکس» نام داشت، آن را مبدل به یک تریلوژی نهایتا تراژیک کردند که البته قسمت.های دوم و سوم آن هیچگاه به پای نسخه اصلی نرسیدند. «ماتریکس»، در تاریخ سینما بنیان.گذار یک تابوشکنی عظیم شد: عبور از مرز واقعیت و دسترسی به دنیای شبه مجازی که هر کاری در آن مجاز است. همین برادران اما پس از این موفقیت چشمگیر در ادامه روند فیلمسازی خود البته به.جز نویسندگی و تهیه اثر بزرگی چون «وی مثل وندتا» به ورطه سقوط افتادند و دیگر نتوانستند خود را از زیر سایه اثر قدرتمند اولیه.شان بیرون بکشند.
در اثنای ساخت قسمت.های دوم و سوم ماتریکس به ناگاه نامی در محافل سینمایی نقل شد که بعدها خود به کارگردانی بزرگ تبدیل شد. مردی 29 ساله، اثری ساخته بود به نام «ممنتو». اثری که به همان اندازه که ماتریکس.ها در بازی با جهان واقع سنت.شکنی کردند، در شکستن روایت داستان و تقطیع غیرخطی آن آغازگر مسیر تازه.ای شد و همان سال برای فیلمنامه بی.نظیرش جایزه آکادمی اسکار را دریافت کرد. نامش کریستوفر نولان بود. یک جوان خوش پوش بریتانیایی.تبار با ایده.های نو و تازه که برخلاف واچافسکی..ها برای درآمدن از سایه اثر اول مسیر غریبی را آغاز کرد و در روندی به شدت امیدوارکننده، ظرف هشت سال، چهار اثر شگفت.انگیز خلق کرد که هر یک بیانگر نوعی متفاوت از سینما بودند و جالب اینکه در لفافه فانتزی موارد قابل توجهی از آمال و آلام بشری را به چالش می.کشیدند.
اکنون دو سال پس از درخشش «شوالیه تاریکی»، نولان اثری را به جامعه سینمایی معرفی کرده که در حال حاضر سقف توانایی.های یک فیلمساز به شمار می.رود. اثری که نوع تکامل یافته.تر و در عین حال کاملا متمایزی است از دنیایی که واچافسکی.ها ایجاد کردند. اینجا به جای عالم صفر و یک ما با رویاهای ساخته ذهن بشر مواجهیم. «آغاز خلقت» اثر جدید نولان، نه فقط یکی از شاهکارهای تاریخ سینماست که دیدنش برای همگان لازم است چون به.چالش مشروح در اثر جدید وی، مهره فراموش شده زندگی بشر امروز است. بخشی که با وجود اهمیت بسیارش در زندگی روزانه ما انسان قرن ۲۱ هیچگاه در اثری هنری این.گونه بدان جان نبخشیده بود. سوالی تکان دهنده و اساسی که بیننده را تا انتهای عمرش با چالشی مهم و اساسا تراژیک مواجه خواهد کرد.
حال که فیلم را دو بار و با دقت تمام بر پرده سینمای آیمکس مشاهده کرده.ام و تجربه.ای به شدت حیرت.انگیز را نظاره.گر بودم، راحت.تر و قاطعانه.تر می.توانم در مورد اثر جدید کریستوفر نولان صحبت کنم. اثری که تماشایش روی پرده، به اندازه تمامی تجارب فیلم.بینی هر مخاطبی لذت بخش است:
فیلمنامه
الف-بن و درونمایه
دغدغه کریستوفر نولان همواره در بخش فیلمنامه، تمرکز بر یکی از خصلت.های آسیب.پذیر انسانی است. آن هم نه به شکل مرسوم در درام.های اجتماعی بلکه با بیان آنها در لفافه و استفاده از فانتزی.های متافوریک. این روند در«آغاز خلقت» به اوج خود می.رسد. اینجا برخلاف آثار پیشین نولان یکی از اصلی.ترین بخش.های زندگی روزمره انسان را نشانه رفته است: اینکه واقعا مرز باریک میان حقیقت و رویا چقدر قابل اطمینان است؟ نکند که زندگی همه روزه ما آدمیان خود رویایی چند لایه باشد که به قدری در آن غرق شده.ایم و تکرارش کرده.ایم برایمان مبدل به حقیقت انکارناپذیر شده است؟
«آغاز خلقت» در نفس خود داستان انسان.های سردرگمی را روایت می.کند که همگی در دنیاهای رویاگونه خود محلولند و محکومند به جنون زودرس. این انسان.ها برای فرار از هر رویایی چاره.ای ندارند جز پناه آوردن به لایه.ای جدیدتر از رویا و این برزخ رویاگون به قدری تکرار می.گردد که مرز باریک میان حقیقت و رویا برایشان از بین می.رود و تا ابد در رویاهای خود محبوس می.مانند تا شاید روزی فرا رسد که بتوانند با رویای اصلی خود مواجه شوند و خود را از این جهنم وا رهانند. نولان قصد دارد به نسل بشر قرن 21 هشدار دهد تا از آنچه در ذهن.شان می.گذرد به راحتی نگذرند. نسلی که به قدری در زندگی ماشینی و کسالت.بار امروزش محو شده که در رویاهایش آرمانشهری می.سازد و خود را به دست آن می.سپارد. از همین رو «آغاز خلقت» حدیث نفس همه ماست. مایی که توانایی رویاپردازی داریم اما توانایی پردازش غرامت سنگینش را خیر.
ب-تم و داستان اصلی
«آغاز خلقت» در آینده.ای نزدیک اتفاق می.افتد. دام کاب نابغه.ای است که در دزدی رویای انسان.های دیگر از راه وارد کردن آنها به رویاهای خود و خواندن و استخراج مضامین موجود در ذهن آنها تخصص دارد. همین امر موجب شده تا وی از خانه فراری باشد و نیمی از عمرش را در سفر و انجام آزمایش بر ذهن انسان.های مختلف گذراند. کاب اما خودش همواره انسان غمگینی است که تنها خواسته و آرزویش در دنیا بازگشت به خانه و ملاقات دو کودک خردسالش است. فردی پیشنهاد انجام «آغاز خلقت» را به کاب می.دهد. ایجاد سه لایه از رویا و کاشتن آن در ذهن میزبان فردی غیر از خود کاب که با ریسکی بزرگ همراه است. اینجا در صورت مرگ در رویا، خبری از بیداری در عالم واقع نیست بلکه فرد میزبان در لایه.های رویاگونه خود بیش از پیش غرق خواهد شد و به قدری در آنها خواهد ماند تا به جنون برسد.
نولان در کالبد همین داستان چند خطی-که متاسفانه بیانگر یک سوم عظمت فیلم هم نیست!-دنیایی را به ما معرفی می.کند که در آن هر چیزی ممکن است. شش شخصیت اصلی داستان همگی انسان.هایی عادی.اند که تنها تفاوتشان با سایر انسان.های زمین در این است که در فرآیند رویاپردازی می.دانند که مشغول سازش دنیایی خیالی و رویاگون هستند. بنابراین توانایی بیشتری برای تغییر موقعیت خود دارند و آنرا کنترل می.کنند. در اولین نگاه نولان کاب را فرد مستاصلی معرفی می.کند که برای بازگشت به خانه نیاز به یک منجی دارد. ورق اما از جایی بر می.گردد که شخصیت جدیدی وارد داستان می.شود. مال، همسر مرحوم کاب، در ذهن وی همچنان جایگاه ثابتی دارد. به گونه.ای که در همه رویاهای ساخته وی حضوری تعیین کننده دارد. دلیل این حضور احساس گناه کاب است. کاب برای نخستین بار پروژه آغاز خلقت را در ذهن همسر خود امتحان کرده و در واقع دنیای زناشویی خود و وی را در رویا پایه.ریزی کرده. همین امر موجب می.شود تا این کابوس.های رویاگونه همسرش را تبدیل به موجودی روان.پریش کند که مرز حقیقت و رویا برایش از بین رفته و دنیای خوش رویاهای مشترک با همسرش را واقعیت می.پندارد و از همین رودست به خودکشی می.زند. مال، نمادی است از بشر امروز. بشری که بازیچه دست رویاهای ذهن خود است و به دنیای سرشار از نومیدی و یأس پناه می.آورد به دنیای مجازی. دنیایی که وجود ندارد و تنها در ذهنش می.گذرد اما برایش تبدیل به پناهگاه امنی شده که ورود به آن موجب رضایت می.شود. اینجاست که نولان به تماشاگرش شوک عظیمی وارد می.کند. کاب برای بازگشت به خانه نیازمند کمکی نیست بلکه باید با حقیقت محض روبه.رو شود. اینکه همسرش دیگر در این جهان نیست و باید زندگی را ادامه داد. این کار ممکن نیست مگر با ورود به برزخ فکری یا همان لیمبو. کاب در لایه. چهارم از رویا که تنها خود و همسرش اجازه ورود به آن را دارند، حقیقت محض را می.یابد و مجوز ورود به دنیای واقع را دریافت می.کند. در واقع نولان درد بشر امروز را ناتوانی مواجهه با حقیقت معرفی می.کند.
همزمان با کاب که خود مرکزیت فیلم را تشکیل می.دهد با دو داستان فرعی مواجهیم. سایتو، انسان طماعی است که در پی دست.اندازی به ثروت فیشر بزرگ است اما در طی فرآیند «اینسپشن»، هنگامیکه می.میرد در می.یابد که زندگی حقیقی چیزی فراتر از داستان فیشر است. در بخش دیگر اما رابرت فیشر باید در عالم رویاها وارد دنیای پدر مرحومش شود و آخرین وصیت پدر را در می.یابد. وصیتی که چیزی نیست جز تعلق خاطر پدر به کودکی.های فرزند کوچکش. نولان، پلی فلسفی ایجاد می.کند که منجر به تراژدی می.شود. کاب، برای بازگرداندن سایتو و بازگشت به عالم واقع باید وارد لایه چهارمی. شود. لایه.ای که وی 50 سال در رویاهایش در آن با همسرش زندگی کرده. کاب و مال در این زندگی 50 ساله اما رویایی بسی بزرگ.تر از حقیقت زندگی تمام انسان.ها داشتند. همین جاست که وی با خاطره و سایه همسر مرحومش وداع می.کند. عاملی که موجب می.شود کاب توانایی این را داشته باشد که برخلاف مال، حقیقت و رویا را از هم متمایز کند، احساس گناه است نسبت به آغاز خلقتی که در ذهن همسرش انجام داده. از همین رو فیلم اخیر نولان را می.توان یکی از عمیق.ترین عاشقانه.های تاریخ سینما نیز دانست. قهرمان فیلم، همانند سایر مخلوقات کریس نولان، انسان شکست.خورده.ای است که تنها نقش پیش برنده دارد وگرنه انسانی است با کوله.باری از خطا و احساس گناه نسبت به گذشته رازآلودش.
فیلمنامه اثر جدید نولان همچون لایه.هایی که از رویا می.سازد، بسیار پیچیده و در عین حال بی.نقص است. با ورود به هر لایه از داستان فیلم، تماشاگر در بطن آن غرق می.گردد و با بسط آن، خود را با انبوهی از تجارب اودیسه.وار مواجه می.بیند.
کارگردانی
الف- ساختار کلی اثر
به دلیل تجربه تماشای این اثر بی.نظیر بر پرده سینما، تسلط نگارنده در بخش.های بصری نمود بیشتری دارد و توضیحات با توجه به جلوه.های همین تجربه شگفت.انگیز هستند.
«آغاز خلقت» کامل.ترین تجربه نولان در عرصه بصری نیز هست. نخستین نکته قابل ذکر نحوه دادن اطلاعات به مخاطب است. کاب در عالم رویا توضیحاتی را در باب پروژه آغاز خلقت بیان می.کند و درواقع آن را به تیمش آموزش می.دهد. نولان از این حربه به بهترین شکل ممکن برای اطلاع.رسانی به مخاطب استفاده کرده در حالی که چنین نوع بیان مفاهیم در بسیاری از فیلم.ها باسمه.ای و تحمیلی به نظر می.رسند اما اینجا این.گونه نیست. در تمام زمان ۱۴۴ دقیقه.ای فیلم، سیر وقایع با ریتمی بسیار تند روایت می.شود. کارگردان بدون هیچ اطلاع رسانی اضافی تنها موارد مورد نیاز مخاطب برای پیگیری داستان را به وی تزریق می.کند و باجی در کار نیست. میزانسن.های موجود در این سکانس.ها نیز قابل بحث است. می.توان گفت که در این اثر نولان میزانسن نقشی تعیین.کننده دارد.
نولان در اکثر سکانس.های فیلم از تقابل افراد موجود در قاب استفاده.های زیادی می.کند. در اکثر این سکانس.ها وی از دو شیوه میزانسن رایج استفاده می.کند: یکی زاویه.های معکوس درونی و دیگری زاویه pov. کارگردان برای عینیت بخشیدن به مفاهیم انتزاعی موجود در فضاهای رویاگون اثرش کاری می.کند تا علاوه بر افراد و اشیای کادر، تاثیر آنها بر رویدادهای فرامتنی نیز مشاهده شود. در اکثر نقاط گره.گشایی اثر، مخاطب فرد ثالث محسوب نمی.شود بلکه از دیدگاه نقطه نظر شخصیت.ها و در واقع در جایگاه پرسشگر پاسخ سوالاتش را از زبان و زاویه روبه.روی کاراکترهای موجود دریافت می.کند. این شکل یکی از مبدعانه.ترین روش.های اطلاع رسانی به مخاطب است که در فیلم به بهترین شکل ممکن اجرا شده.
از سوی دیگر اما پرداخت بصری اثر را می.توان در دو زاویه بررسی کرد. دیدگاه اول، جلوه.های ویژه بصری است. بخش.های جلوه.های ویژه فیلم برخلاف اکثر بلک.باسترهای هالیوودی، کاملا به جاست و توی ذوق نمی.زند، چرا که اساسا برگرفته از خواسته.های خیالبافانه نسل بشر است و جنبه فرازمینی ندارد. همه اینها تراوشات ذهن کارگردانی است که هم سینما را خوب می.شناسد و هم مخاطب عامش را.
ب) بازیگری، تدوین و فیلمبرداری
دیدگاه دوم اما تدوین.های متقاطع و اکثرا بی.مکث و فیلمبرداری.های دو بخشی فیلمند. نولان، برای نمایش تفاوت رویا و واقعیت، تمهید جالبی را به.کار برده. اول اینکه سکانس.های مربوط به عالم رویا که در آن سیر وقایع ریتم تندتری به نسبت واقعیت دارند، فیلم به صورت تریلر-دوربین روی دست-فیلمبرداری شده تا بار بی.ثباتی و استیصال به خوبی به مخاطب منتقل گردد، دوم اما مربوط به تدوین است. در سکانس.های رویا جامپ .کات.های سریع از لایه دوم به اول یا برعکس، کاملا سریع و به موازات سقوط هر رویا رخ می.دهد، کارگردان با ایجاد این تعلیق بصری دو هدف دارد: یکی اینکه به مخاطب احوالات دنیای رویا را بیشتر بشناساند و دیگری اینکه شک و دودلی در مورد تفاوت.های رویا و حقیقت و مرز باریک میان آنها را در ذهن مخاطب تشدید کند و همین از بزرگ.ترین امتیازات فیلم به نسبت آثار پیشین چنین ژانری محسوب می.شود. در بخش.های واقعیت اما دوربین و تدوین فیلم از آرامش و سکینه بیشتری برخوردار است و وقایع، با طمانینه خاصی دنبال می.شوند.
بخش آخر اما بازیگری در این اثر درخشان است. بزرگ.ترین نکته.ای که در باب این بخش از اثر نولان اما می.توان گفت، این است که فیلم نولان فیلم شخصیت و واکنش نیست. به عبارت دیگر، آغاز خلقت، فیلمی است که بیشتر جذبه و کشش خود برای ارضای تماشاگر را از راه داستان و فیلمنامه قدرتمندش کسب می.کند، نه بازی بازیگرانش. به همین دلیل بر خلاف فیلم قبلی سازنده که بازی هیث لجر فقید بی.نهایت بر آن سایه افکنده بود، اینجا همه بازیگران بازی یکدست و در عین حال کم نقصی دارند. لئوناردو دی کاپریو، در یکی از بهترین فرم.های بازیگری خود به نحو احسن انجام وظیفه می.کند و برخلاف «شاتر آیلند» که فیلم شخصیت بود، بازی برون ریز و تاکید شده ندارد و خود را به کارگردان سپرده. الن پیچ، جوزف گوردن لویت، کن واتانابه نیز در بهترین شکل خود قرار دارند.
ماریون کوتیار اما به واسطه حضور موکدش در فیلم، بازی درخشان.تر و متمرکزی در فیلم دارد و بیشتر دیده می.شود. با این وجود نولان تمام تمرکزش را بر این گذاشته که داستان فیلم مخاطبش را با خود همراه کند، نه بازی هنرمندانش.
نتیجه
«آغاز خلقت» کریستوفر نولان بدون شک بزرگ.ترین و پیچیده ترین اثر کارگردانش و حتی تاریخ سینما در باب رویاست. فیلمی كه دیدگاه بیننده.اش را نسبت به حقیقت پیرامون و زندگی روزمره.اش تا آخر عمر دچار تردید و تغییر می.گرداند. کریستوفر نولان با این اثر، سقف توان سینمای داستان گوی معاصر را پیاده کرده و توقعات بینندگان و صاحب نظران عاشق سینما را نسبت به ذات این هنر دوست داشتنی، چندین برابر کرده است. کریستوفر نولان حال نه تنها از بهترین کارگردانان زنده معاصر است، بلکه جزو 10 کارگردان تاریخ ساز هنر هفتم نیز محسوب می.شود. کارگردانی که با هر اثرش، نوع تازه.ای از مفاهیم را وارد سینما می.کند و مفهوم و جانی تازه بدان می.بخشد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 620]